MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

336 

336 

canlandırmağa alıĢdırmalıdır.  

Öyrənmənin,  yaddasaxlamanın  səmərəliliyini  təmin 

edən  yolların  sayını  artırmaq  olardı.  ġübhəsiz  müəllimin 

burada qeyd olunan və digər səmərəli yollardan istifadə etmək 

bacarığı  aĢılaması  Ģagirdlərin  zəruri  bilik,  bacarıq  və 

vərdiĢlərə  yiyələnməsi  iĢini  asanlaĢdırır,  təlim  fəaliyyətinin 

səmərəliliyini yüksəldir. 

 

VI.24.7. Təlimin fərdiləĢməsi və diferensiasiyası 

 

Məktəb  təcrübəsindən  məlum  olduğu  kimi,  Ģagirdlər 

özlərinin öyrənməyə qabillikləri, əqli inkiĢaf səviyyələri, idrak 

imkanları,  fərdi  psixi  xassələri  və  s.  görə  bir-birlərindən 

fərqlənirlər.  Ona  görə  də  həmin  Ģagirdlərin  hamısı  ilə  eyni 

yolla  iĢləmək  istənilən  nəticəni  vermir.  Bu  cəhət  təlimin 

fərdiləĢməsi  və  diferensiasiyasının  vacibliyini  irəli  sürür. 

Bununla bağlı olaraq psixologiyada fərdi fərqlərin öyrənilməsi 

sahəsində  əldə  edilən  uğurlar  məktəb  təcrübəsində  fərdi 

yanaĢma  prinsipinin  özünə  yer  etməsində  xüsusi  rol 

oynamıĢdır. 

Fərdi  yanaĢma  mühüm  psixoloji-pedaqoji  prinsip  kimi 

diqqəti  cəlb  edir.  Təlimin  fərdiləĢməsi  və  diferensiasiyası 

anlamının  yaranması  fərdi  yanaĢma  nəzəriyyəsi  və  təcrü-

bəsinin  inkiĢafında  yeni  mərhələ  kimi  özünü  göstərmiĢdir. 

Təlimin  fərdiləĢməsi  dedikdə  forma  və  üsullarından  asılı 

olmayaraq Ģagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərinin təlim prosesində 

nəzərə 

alınması 

baĢa 

düĢülür. 

Əgər 

Ģagirdlərin 

qruplaĢdırılması  formasında  nəzərə  alınarsa,  təlimin 

fərdiləĢdirilməsindən  fərqli  olaraq  buna  təlimin  dife-

rensiasiyası deyilir. (Ə. Əlizadə). 

Hər bir Ģagird özünəməxsus fərdi xüsusiyyətlərlə seçilir. 

Bir  tərəfdən  bu  xüsusiyyətləri  qorumaq,  digər  tərəfdən  onları 

daha  da  inkiĢaf  etdirmək  məktəbin  əsas  vəzifəsi  sayılır. 

Təlimin fərdiləĢməsi və diferensiasiyası, hər Ģeydən əvvəl, bu 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

Ümumi psixologiya.

 

Psixologiya

 

 

337 

337 

337 

337 

337 

337 

337 

337 

337 

vəzifənin həyata keçirilməsinə xidmət edir.  

Təlimin  fərdiləĢdirilməsi  və  diferensiasiyası  müxtəlif 

formalarda həyata keçirilir:  

1.  Təlimin  diferensiasiyası.  ġagirdlər  özlərinin  müəy-

yən  xüsusiyyətlərinə  görə  qruplaĢdırılır,  müxtəlif  tədris 

planları  və  proqramları  ilə  təhsil  alırlar.  Bu  yolla  nisbətən 

qomogen  olan  siniflər,  məktəblər  yaradılır.  Mütəxəssislərin 

qeyd  etdiyi  kimi,  dünya  miqyasında  diferensiasiyanın  əsasən 

iki  formasından  istifadə  olunur:  birinci,  müəyyən  bir 

mərhələdə məktəb ayrı-ayrı bilik sahələri, məsələn, humanitar, 

fizika, riyaziyyat, kimya-biologiya və s, üzrə Ģaxələnir; ikinci, 

icbari fənləri seçmə yolu ilə öyrənilən fənlər əlavə olunur. Bu 

forma 

və 

üsulların 

qovĢağında 

Ģagirdlərin 

xüsusi 

qabiliyyətləri,  maraqları  və  peĢə  niyyətlərinə  görə  müxtəlif 

tipli  məktəb  və  siniflər  yaradılır.  Təlim  bir  qayda  olaraq 

müxtəlif  tədris  planları  və  proqramları  əsasında  həyata 

keçirilir. 

2.  Tədris  iĢinin  sinifdaxili  (qrupdaxili)  fərdiləĢdi-

rilməsi.  Sinifdə  frontal  iĢ  fərdi  iĢlə  üzvü  surətdə 

əlaqələndirilir.  Təlim  prosesində  hər  bir  Ģagirdin  fərdi 

xüsusiyyətləri zəruri surətdə nəzərə alınır, yəni Ģagirdlərə eyni 

tapĢırıqlar deyil, onların fərdi xüsusiyyətlərinə müvafiq olaraq 

müxtəlif  variantlı  tapĢırıqlar  vermək  və  ya  əlavə  ədəbiyyat 

göstərmək yolu ilə təlim prosesi fərdiləĢdirilir. 

 

Özünü yoxlamaq üçün sual və tapĢırıqlar 

 

1.

 

Təlim nədir? Onun mahiyyəti və psixoloji 

qanunauyğunluqlarını açın. 

2.

 

Təlim fəaliyyətinin strukturuna nələr daxildir? 

Onların mahiyyətini açın. 

3.

 

Təlim və psixi inkiĢafın qarĢılıqlı əlaqəsindən 

danıĢın. 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

338 

338 

4.

 

Öyrənməyə qabillik dedikdə nəyi baĢa düĢürsünüz? 

5.

 

Təlimdə geridə qalan Ģagirdlərin hansı tipləri var? 

Onları xarakterizə edin. 

6.

 

Öyrənmənin müvəffəqiyyətini təmin edən daxili 

amillər hansılardır? Onları xarakterizə edin. 

7.

 

Öyrənmənin müvəffəqiyyətinə təsir edən xarici 

amillər hansılardır? 

8.

 

Təlimin motivləri hansılardır? 

9.

 

ĠnkiĢafetdirici və tərbiyəedici təlimin mahiyyətini 

açın. 

10.

 

Müasir dərsə verilən psixoloji tələblər hansılardır? 

11.

 

Problem situasiya nədir və onun yaradılması 

yollarından danıĢın. 

12.

 

Dərsdə yaddasaxlama tərzlərindən səmərəli istifadə 

etmə Ģərtləri hansılardır? 

13.

 

Təlimin fərdiləĢməsi və diferensiasiyası dedikdə 

nəyi baĢa düĢürsünüz? 

 

Referat, məruzə və müstəqil tədqiqat üçün mövzular. 

 

1.

 

Təlim fəaliyyəti və psixi proseslər. 

2.

 

Təlim və psixi inkiĢaf haqqında konsepsiyalar. 

3.

 

Təlim  prosesində  təkrar  və  mümarisələrə  verilən 

psixoloji tələblər. 

4.

 

Pedaqoji  psixologiyada  təlimin  strukturuna  dair 

konsepsiyalar. 

5.

 

Təlim prosesində düzgün ümumiləĢdirmə bacarığının 

formalaĢdırılması. 

 

 

 

Ədəbiyyat 

 

Həmzəyev  M.Ə.  Pedaqoji  psixologiya  –  Bakı,  1991, 

səh.70-144. 

---