www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
330
330
tələbatları, ikinci halda cəmiyyətdə formalaĢan sosial tələ-
batlar özünü göstərir.
Təlimə, öyrənməyə stimul rolunu oynayan anadangəlmə
tələbatlara uĢağın fəallığına və informasiyaya olan tələbatını
aid etmək olar.
Təlim fəaliyyətinin stimullaĢmasına təsir edən, həyatda
formalaĢan tələbatlara qnostik və müsbət sosial tələbatları aid
etmək olar. Bunlardan bilik əldə etməyə olan tələbatları,
cəmiyyətə xeyir verməklə bağlı tələbatları və s. göstərə
bilərik.
Ġnsanın
öyrənməyə,
təlim
fəaliyyətinə
təhrik
olunmasında xarici və Ģəxsi mənbələrin rolu da az deyildir.
Xarici mənbələr insanın həyat və fəaliyyətinin sosial Ģəraiti ilə
müəyyən edilir.
Burada insanın hansı davranıĢ tərzini və fəaliyyət
növünü seçməsi ilə bağlı onun qarĢısına qoyulan tələblər,
ondan gözlənilən nəticələr və müvafiq fəaliyyət növünü yerinə
yetirməsi üçün imkanların, obyektiv Ģəraitin olması əsas
götürülür.
ġəxsi mənbələrə gəldikdə, bunlar insanın maraqları,
cəhdləri, yönəliĢliyi, inamı və dünyagörüĢü ilə Ģərtlənir.
Təcrübə göstərir ki, insan davranıĢının qeyd etdiyimiz
daxili, xarici və Ģəxsi stimulları təlim fəaliyyətilə
əlaqələndikdə onun müvəffəqiyyətinə əsaslı təsir edir. BaĢqa
sözlə təlim fəaliyyətinin motivasiya sahəsi formalaĢmıĢ olur.
ĠnkiĢafetdirici və tərbiyəedici təlim. Yuxarıda təlim və
inkiĢaf probleminə toxunarkən onun pedaqoji psixologiyanın
və yaĢ psixologiyasının ən aktual problemlərindən biri
olduğunu, bu sahədə müxtəlif baxıĢların mövcudluğunu qeyd
etdik. L.S.Vıqotskiyə görə təlim inkiĢafın baĢlıca Ģərtidir.
Təlim inkiĢafetdirici və tərbiyəetdirici funksiyaları yerinə
yetirir. Ona görə də təlimin məzmunu, forma və üsulları elə
seçilməlidir ki, bu fünksiyaları həyata keçirməyə imkan
versin. ĠnkiĢaf anlayıĢı çoxcəhətli anlayıĢdır. ġagirdlərin
inkiĢafından söhbət gedərkən birinci növbədə onların psixi
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya.
Psixologiya
331
331
331
331
331
331
331
331
331
inkiĢafı diqqəti cəlb edir. Təlim - tərbiyə prosesində
Ģagirdlərin psixi inkiĢafının əsas istiqamətlərini təhlil edərkən
psixoloqlar,
ilk növbədə, biliklərin onların tətbiqi
mexanizmlərinin və Ģəxsiyyətin umumi xassələrinin inkiĢafı
Ģəraitini ayırd edirlər. Sözün geniĢ mənasında inkiĢafetdirici
təlim Ģəxsiyyətin formalaĢmasına yönəldilmiĢ təlimdir. Bu
mənada təlim eyni zamanda tərbiyəedici funksiyanı həyata
keçirir. Psixoloqlar Ģəxsiyyətin psixi inkiĢafını təlimin həm
nəticəsi, həm də baĢlıca Ģəraiti kimi qeyd edirlər. Professor
Ə.Əlizadə haqlı olaraq qeyd edir ki, “inkiĢafetdirici təlim
prinsipi Ģagirdlərin əqli inkiĢafına xüsusi əhəmiyyət verir və
onu Ģəxsiyyətin forlaĢması ilə qarĢılıqlı əlaqədə araĢdırır”.
Məhz buna görə də təlim elə təĢkil edilməlidir ki, o təkcə
Ģagirdlərə bilik, bacarıq verməklə, onların əqli inkiĢafını təmin
etməklə kifayətlənməsin, eyni zamanda onlarda Ģəxsiyyətin
formalaĢmasına təkan versin. Bu zaman təlim özünün
tərbiyəedici funksiyasını həyata keçirmiĢ olur.
VI. 24.6. Dərsin təĢkilinin psixoloji Ģərtləri
Müasir dərsə verilən psixoloji tələblər. Elmi texniki
tərəqqinin həyatımızın müxtəlif sahələrinə daxil olduğu və
mənimsənilməsi zəruri olan məlumatların durmadan artdığı
müasir dövrdə dərsə daha yüksək tələblər verilir. Bu tələbləri
həyata keçirmək müəllimin öz ixtisası ilə yanaĢı, yüksək
pedaqoji bacarıq, vərdiĢ və qabiliyyətlərə, eləcə də
psixologiya elminin, xüsusilə təlim psixologiyasının müasir
nailiyyətlərinə dərindən yiyələnməsini tələb edir.
Müasir dərs, hər Ģeydən əvvəl, məktəbə verilən müasir
ictimai tələblərin yerinə yetirilməsinə yönəldilən dərsdir.
Müasir dərsə bir sıra psixoloji tələblər verilir. Bu tələblər
müasir dərsin funksiyaları ilə sıx bağlıdır. Həmin funksiyalara
öyrədici, inkiĢafetdirici, tərbiyəedici funksiyaları və s. aid
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
332
332
etmək olar. Həmin funksiyalarla bağlı olaraq müasir dərsə
verilən psixoloji tələblərə nəzər salaq.
ġagirdlərin fəallığının təmin edilməsi müasir dərsə
verilən ən baĢlıca psixoloji tələblərdən biridir. Bu mühüm
tələbin yerinə yetirilməsi, hər Ģeydən əvvəl, təlim prosesində
mənimsəməyə təsir edən amillərin nəzərə alınması zərurətini
irəli sürür. Təlim psixologiyasında belə amillər iki qrupa
bölünür: daxili və xarici amillər.
Dərsdə Ģagirdlərin fəallığını Ģərtləndirən daxili
amillərdən biri onların diqqətinin təĢkil olunmasından
ibarətdir. Müəllim dərsdə Ģagirdlərin diqqətini səfərbər
etməklə yanaĢı onu mənimsənilməli olan anlayıĢların mühüm
əlamətləri üzərinə yönəltməlidir. Müasir dərs elə qurulmalıdır
ki, ən zəruri informasiyalar Ģagirdlərin diqqətindən kənarda
qalmasın.
ġagirdlərin fəallığını təmin etmək, onlarda lazımi və
davamlı bilik və bacarıqlar aĢılamaq üçün dərsdə öyrənməyə,
yadda saxlamağa, öyrəndiklərini tətbiq etməyə qarĢı yönəliĢlik
(ustanovka) yaratmaq zəruridir.
Müasir dərsə verilən psixoloji tələblərdən biri kimi,
mənimsəməyə təsir edən xarici amillərdən düzgün və səmərəli
istifadə olunmasını qeyd etmək olar. Burada dərsdə təlim
materialının çətinlik dərəcəsi, əhəmiyyətliliyi, mənalılığı,
strukturu, emosionallığı ilə yanaĢı, ən səmərəli üsul və
vasitələrdən istifadə olunması da tələb edilir. Müasir dərsi ən
yeni texniki vasitələrdən istifadəsiz təsəvvür etmək mümkün
deyildir. Müasir dərs inkiĢafetdirici xarakter daĢımalıdır.
Bunun üçün dərsdə Ģagirdin yalnız hafizəsinə deyil,
təfəkkürünə xüsusi olaraq istinad edilməlidir. Ona görə də
dərs elə təĢkil edilməlidir ki, Ģagirdləri fikirləĢməyə yönəldə
bilsin. Buna isə dərsdə problemli situasiyanın yaradılması ilə
nail olmaq mümkündür.
Dərsdə problem situasiya yaradılması yolları. Müasir
dərsə verilən ən mühüm tələblərdən biri onun inkiĢafetdirici
olmasıdır. Burada problemli təlim əvəzolunmaz əhəmiyyət
Dostları ilə paylaş: |