MəDƏNİYYƏTİ İNCƏSƏNƏTİ yaşadanlar
Yüklə 0,65 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦ 92 ÇIRAQLAR, LAMPALAR, QƏNDİLLƏR
- ✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦ 93
- ✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦ 94
- ✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦ 95
- ✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦ 96 SONA XƏYALIN QISA TƏRCÜMEYİ-HALI
- ✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦ 97
- ✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦ 98
- Musiqişünas alim
- Nəriman Həsənzadə yaradıcılığında
- Musiqi sənətimiz Fikrət Qoca yaradıcılığında
- YAŞADIB YAŞAYANLAR
- Rəsul Rza və incəsənət
- Adil poeziyasinda sənətə qiymət
- Əli Kərim poeziyasında
- Cabir Novruz yaradıcılığında musiqiyə qiymət
- Qarabağ bülbülləri
- Mehman Dağlaroğlunun şeir-sənət dünyası
- Фяряъ Исмайылзадя
- Simavər nağılı
- Ələsgərin gözəlləri
- Мягаля топлулары
✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦ 92 ÇIRAQLAR, LAMPALAR, QƏNDİLLƏR
O vaxtdan bir ay keçib. Bəlkə hər gün xəyalən Şahid Həbibul- layevin kolleksiyasını gəzirəm. Orada gördüyüm eksponatları sanki əlimlə götürüb-qoyuram. Bir aydır ki, gəzib-gəzib, çıraqların üs- tündə dayanıram. Bir aydır ki, yazmaq istəyirəm, amma nədən başlayacağımı bilmirəm. “Azərbaycan” adlı şəxsi kolleksiya kita- bını da tez-tez vərəqləyirəm, amma yenə də alınmır. Bəzən nəsə düşünüb bilgisayarın qarşısında otururam, uzağı bir abzas yazıb, yenidən pozuram. Bir aydır ki, özümü narahat hiss edirəm. Bəlkə elə içimdəkiləri yaza bilməyəcəyimdəndir ki, əhval-ruhiyyəm yaxşılaşmır. Boğazdanyuxarı düşündüklərimi yazmaq istəmirəm. Beynimə gələnləri ürəyimdən keçirməmiş qələmə almaq istəmirəm. Hərdən özümə belə bir sual verirəm ki: ”Bəs nə istəyirsən?”... Artıq altı gündür ki, yeni il gəlib. Nədənsə heç yerə getmək is- təmirəm. Heç kimi görmək istəmirəm. Yazmasam, içimi açıb-tök- məsəm, yəqin ki, bu vəziyyətdən çıxa bilməyəcəyəm. Düşünürdüm ki, sabah yenidən Şahid müəllimlə görüşüm və bir də kolleksiyaya baxım. Elə bu düşüncələrlə televizoru qoşdum. Bir kinoya baxdım, sonra kanalları bir-bir çevirdim ki, nəsə tapım. AzTV-də incə- sənətlə bağlı veriliş gedirdi. Çox sevdiyim və hörmət bəslədiyim insanlar–Çingiz Əlioğlu, İsrafil İsrafilov bir də bir sənətşünas xanım Azərbaycan incəsənətindən söhbət edirdi. Sevindim ki, bu mənə istiqamət verə bilər. Amma heç beş dəqiqə keçmədi ki, veriliş sona çatdı. Yenə də axtarmağa başladım. ATV-də Şeyx Əbdülün “İrsimiz” verilişində xalq şairi Zəlimxan Yaqub danışırdı. Söhbət aşıq sənətindən, saz- dan gedirdi. Amma orada diqqətimi çəkən gözəl bir mənzərə var idi. Qədim xalçalar, qədim çıraqlar, şamdanlar. Sanki elə bunu axta- rırdım. Daha yenidən gedib kolleksiyaya baxmağa ehtiyac qalmadı. Zəlimxanın çıxışından sonra söz Aşıq Cahangirə verildi və deyəsəm müxəmməs oxudu. Mənimsə fikrim yağ ilə yanan qədim çırağın və şamdanlardakı şamların alovunda idi. Kolleksiyada bu çıraqdan da, şamdanlardan da cürbəcürünü görmüşdüm, amma yanan vəziyyətdə görməmişdim. Bu mənə elə bil ilham verdi, televizoru xətdən ayıran kimi bilgisayarı qoşdum. Sanki köksümdə də bir çıraq yanırdı. Çıraqları düşündükcə keçmişdə gecələrin zülmətində bu çıraqlara ✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦ 93 möhtac olanları, o çıraqların sahiblərimi görürdüm sanki. Bir də həyatın zülmətində insanların yolunu işıqlandıranları gözüm önün- də canlandırmaq istədim. Bu mümkün olmasa da tarixdən oxu- duqlarımı xatırlamağa çalışdım. Odu Zevsdən oğurlayıb insanlara verən və buna görə də dağda zəncirlənən, qara ciyəri qartala yem olan, amma yenə də dözən, yaşatdığı üçün yaşayan Prometeyi düşündüm. Məhz indi yazmalıydım, məhz indi. Yoxsa yenə də düşündüklərimi itirə bilərdim. Yadıma “Bayatılar” kitabından oxuduğum bir bayatı düşdü:
Rum mənəm, İraq mənəm, Bu yanan çıraq mənəm. Qul tək ellərə düşdüm, Vətəndən iraq mənəm.
Mən uşaqlıqdan ancaq kitab oxumağa üstünlük verdiyimdən, elmi, ədəbiyyatı çox sevmişəm, incəsənətlə o qədər də maraqlan- mamışam. Musiqidən də uzaq olmuşam. Amma hardasa hansı bir mahnınınsa bir bəndimi, ya nəqəratımı, ya elə bir sətrimi dilimə düşəndə uzun-uzadı onu təkrarlayardım. Bu mənada uşaqlıqdan kimin oxuduğunu belə unutduğum bir mahnıdan bir sətri xatır- ladım:”Çaxmağı çək, çırağı yandırmamışam”. Bəlkə də bu xalq mahnısındandır. Elə muzeydə kolleksiyada çıraqları görəndə də bu misra yadıma düşmüşdü. Bir də orada çıraqların yanında hamıdan seçilən balaca bir çıraq var idi, Ümüd onu ovcuna alıb güldü və “Bu lap Ələddinin çırağıdır” dedi. Həmin kino-filmi xatırladım. Sonra çıraqları müzakirə elədik. Bunlar yəqin ki, lap qədim çıraqlar idi, o zamanlar ya piylə, ya da zeytun yağı ilə yandırılırmış. Bəzən qədim dövrdən bəhs edən filmlərdə görmüşəm. Müxtəlif formaları vardır. Bir neçəsi “Azərbaycan” kitabına daxil edilib. Amma o balaca çıraq nədənsə bura düşməyib. Ancaq kitabda “Lopa” adlandırılan çıraq növü vardır ki, bunlar lap məcməyiyə qoyulmuş piyaləyə oxşayırlar. Qədimdə onlardan həyətləri, mey- danları, küçələri işıqlandırmaq üçün istifadə olunurmuş. Düşünürəm, görəsən bu çıraqları kim ixtira edib? Bu çıraqlar olmasaydı... yenə də bir xalq deyimini xatırladım:
✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦ 94 Əlində var barama, Saçlarımı darama. Aman, çıraq gətirin, Bacım baxsın yarama.
Kolleksiyada say etibarilə qədim çıraqlardan sonra lampalar diqqəti çəkir. Həm də bu lampalar formasına görə elə bu günümüz- də kənd yerlərində istifadə olunan lampalara oxşayır. Amma bunlar daha zəngin görünürlər və müxtəlif metallardan hazırlanmışlar. Şüşələri adidir, amma gövdə bə oturacaqlarına bəzək vurulmuşdur. Kolleksiyada ən çox diqqəti çəkən asma qəndillərdir. Müasir çilçıraqların bir qədər bəsit, lakin qeyri-adi variantları olan bu qəndillər bər-bəzəyinə görə elə indinin özündə də zəngin təsiri bağışlayırlar. Yəqin ki, onlar o zaman sarayları və ya varlıların evlərini bəzəyiblər. Bu qəndillərin orta hissələri elə lampaların gövdəsi kimidir. Kənarlarından yuxarıya doğru bəzəkli zəncirlər qalxır və asılqana birləşir. Mürəkkəb qəndillərdə isə lampadan kənarlara doğru dövrələmə plaponlarla sonuclanan şəbəkəli hissə uzanır. Yadıma anamın həmişə təkrar elədiyi misralar düşür:
Dərdimi dağa desəm, dağ əriyər. Şam yanar, şölə çəkər, Piltə yanar, yağ əriyər.
Qəndillərin şəbəkələri müxtəlifdir, qədim ornamentləri xatırladır və müxtəlif metallardan düzəldilib. Ən maraqlı qəndillərdən biri Berlində istehsal olunmuş çilçıraqdır ki, onun şəbəkəli hissəsində maraqlı heykəltəraşlıq işi diqqəti çəkir. Aşağı və yan hissələrdə me- taldan hazırlanmış güllər, düzxətli oturacağı olan halqanın ortasında balaca qızcığaz əlində rəmzi əşya tutmuş halda təsvir olunmuşdur. Digər bir çilçıraqda oturmuş vəziyyətdə bir oğlan uşağını görürük. Leyspiqdə istehsal olunan çilçırağın şəbəkəsində buruq saçlı, saqqallı bir kişinin şəkli vardır. Bəzi çilçıraqlarda məlaikələr yapılmışdır. Birində çiçəyin kasacığını xatırladan oturacaqda, digərində böyrəkşəkilli şəbəkənin ortasında məlaikə təsvir olunmuşdur. ✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦ 95 Qəndillər təkcə gövdələrinə görə deyil, şüşənin kənarlardan əhatəsinə görə də fərqlənirlər. Bəzilərində şüşəni əhatə edən bəzəkli şüşələr vardır ki, bunlar yaşıl, qırmızı və s. rəngdədir. Həm də zərlə, müxtəlif işləmələrlə bəzədilmişdir. Şüşəətrafı hissələrin formasını bəzi bu günümüzdə olan çilçıraqlarda da görmək olar. Bu çıraqlara, lampalara və qəndillərə baxdıqca, düşünürdüm ki, uzaq keçmişdən bu günümüzə gələn işıq Allahın bizə lütf elədiyi ən böyük mükafatlardan biridir. Hələ müqəddəs kitabımızda “Günəşə and olsun” deyən Yaradanın zaman keçdikcə, yaratdığı insanlar kamilləşdikcə gecələrini də işıqlandırması nə böyük mərhəmətdir. Yazıçıların yazdığına görə od Prometeydən gəlib. Alimlərin tədqi- qatlarına görə Poleolit dövründə daş çıraqlar meydana gəlib. Eneo- lit dövründə onları gil çıraqlar əvəz edib. İlk gil və tunc çıraqların Romada düzəldildiyi güman olunur. Daha sonra Rusiyada çoxya- ruslu gil çıraqlardan istifadə olunub. Azərbaycanda isə qazıntılar zamanı ən qədim çıraqlar Bakıda, Şamaxıda, Qəbələdə, Beyləqan- da, Gəncədə, Mingəçevirdə tapılmışdır. Tədqiqatlara görə ilk şam birinci əsrdə yaradılıb. Görəsən ilk şamdan nə zaman və kim tərəfindən düzəldilib? İlk lampa kimin kəşfidir? Mənşəyinə görə lampa fransızca “lampe” və yunanca “lampas” sözündəndir. Çilçıraq isə farsca “qırx çıraq” deməkdir. Deyəsən mən mətləbdən çox uzaqlaşlım... Bilmirəm nəyi kim yaradıb. Onu bilirəm ki, hər şey kimi bizə işığı da verən Allahdır. Allah evinizi işıqlı eləsin! Yansın çırağınız, gəlsin işığınız!
✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦ 96 SONA XƏYALIN QISA TƏRCÜMEYİ-HALI
Sonaxanım Həmid qızı Hadiyeva 1961-ci il iyunun 19-da Bakının Maştağa qəsəbəsində anadan olub. 1976-cı ildə 255 saylı səkkizillik məktəbi, 1978-ci ildə 187 saylı orta məktəbi bitirib. 1981-ci ildə Bakı 1 saylı Tibb Məktəbinin mamalıq şöbəsini, 1991-ci ildə BDU-nun biologiya fakültəsini bitirmiş, 1986-1988-ci illərdə İxtiraçılıq İnstitutunda, 1995-1999-cu illərdə Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun aspiranturasında (qiyabi) təhsil almışdır. Tibb məktəbində oxuyarkən, 1979-cu ilin sentyabrında 7 saylı Birləşmiş Şəhər Xəstəxanasının laboratoriya şöbəsinə işə qəbul edilmişdir. Tibb Məktəbini bitirdikdən sonra xəstəxananın cərrahiyyə şöbəsinə tibb bacısı vəzifəsinə keçirilmiş və altı aylıq anesteziya və reanimatologiya kursuna göndərilmişdir. Bir müddət cərrahiyyə şöbəsində çalışmış, yenidən laboratoriya şöbəsinə böyük laborant vəzifəsinə keçirilmişdir. Kliniki, biokimyəvi, seroloji laboratoriya kurslarında təkmilləşmişdir. Qiyabi təhsil aldıqdan sonra bir il laboratoriya həkimi işləmiş sonra həmin laboratoriyaya müdir vəzifəsinə təyin olunmuş və beş il bu vəzifədə çalışmışdır. İki il tədris-istehsalat kombinatında IX-X siniflərə tibb bacısı kursunu tədris etmiş və daha sonra Maştağa Mədəniyyət Evindəki ikillik tibb kursunu aparmışdır. Xəstəxanada işlədiyi on yeddi il ərzində dəfələrlə müdiriyyətin, rayon səhiyyə şöbəsinin, rayon icraiyyə komitəsinin və rayon komsomol komitəsinin fəxri fərmanları ilə təltif edilmişdir. Beş il xəstəxana komsomol təşkilatının katibi, daha sonra həmkarlar təşkilatının sədri vəzifələrində çalışmışdır. İşlədiyi müddətdə bir sıra qəzet və jurnallarda elmi-publisistik, tibbi-bioloji yazıları, habelə elmi hekayələri çap olunmuşdur. Hal-hazırda Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda böyük elmi işçi vəzifəsində çalışır, elm tarixi ilə məşğuldur.
* * * Qarabağ münaqişəsi başlandıqda hərəkata qoşulmuş, bir sıra qadın təşkilatlarında qaçqınlarla iş aparmış, bir sıra yardımların təşkilində iştirak etmiş, dəfələrlə cəbhə bölgələrinə getmiş, qaynar
✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦ 97 nöqtələrdə belə, əsgərlərlə görüşmüş, bir müddət könüllü hərbi qospitalda laboratoriya həkimi kimi çalışmışdır. Həmin müddətdə müxtəlif qəzetlərdə vətənpərvərlik mövzusunda onlarla publisistik məqalələri çap olunmuş, «Maştağadan Qarabağa bir yol vardı gedərgəlməz» adlı kitabını yazmışdır. 1992-ci ildə ikillik Jurnalist Sənətkarlığı İnstitutunu bitirmiş və 1993-cü ildə Azərbaycan Jur- nalistlər Birliyinə üzv qəbul olunmuşdur. Maştağa Mədəniyyət Evində Gənc jurnalistlər dərnəyi təşkil etmiş və onun rəhbəri olmuşdur. «Murovdağ», «Paklıq» və «Vətən həsrəti» qəzetlərində müxbir işləmiş, hal-hazırda «Respublika» qəzetinin əməkdaşıdır.
* * * Sona Xəyal 12 yaşından şeir, 14 yaşından hekayə yazmağa baş- layıb. 1987-ci ildə Maştağa Mədəniyyət Evində Novruz Gəncəlinin təşkil etdiyi Səməd Vurğun poeziya klubunun üzvü olub və həmin il «Azərbaycan gəncləri» qəzetində Novruz Gəncəlinin «Yaradıcılıq iradə tələb edir» adlı «Uğurlu yolu» ilə birlikdə ilk şeiri dərc olunub. 1993-cü ildə «Aç qapını, gəlim, dünya» adlı ilk şeirlər kitabı çap olunub. Həmin il Maştağa Mədəniyyət Evində «Maştağa şairlər məclisi»ni təşkil edib, məclisin sədri olub. 1994-cü ildə «Məcməüşşüəra» ədəbi məclisinin üzvü olub və elə həmin ilin dekabrında Hacı Maillə birlikdə «Füzuli ədəbi məclisi»ni təşkil edib, məclisin katibi olub. 1995-ci ildə Füzuli məclisinin nəzdində Maştağa qəsəbəsində «Şəfai», Bakıxanov qəsəbəsində «Qüdsi» və I Zabrat qəsəbəsində «Vahid» ədəbi məclislərini təşkil edib. 1996-cı ildə AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutuna işə qəbul olunub və XIX əsrin dəyərli şairlərindən «Mirzə Əbdülxaliq Yusifin həyat və yaradıcılığı» mövzusunda namizədlik işi yazıb. Sonralar II Zabrat qəsəbəsində Mədəniyyət Evində «Yusif» ədəbi məclisini təşkil edib və ona rəhbərlik edib. Hacı Mailin vəfatından sonra Füzuli ədəbi məclisini bərpa edib. Amma məclis davam etməyib. 2000-ci ildə ustadına verdiyi sözə əməl edərək «Divan» bağlayıb. 2005-ci ildə həmin divandan seçilmiş 101 qəzəl daxil edilmiş «Qəzəllər» kitabı nəşr olub. Nəhayət:
✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦ 98 Maştağada «Bakı şairlər məclisi»ni yaradıb, əruz vəznli şeirin inkişafı üçün bakılı şairləri bir araya gətirmək istəyib, yenə alınmayıb, bir müddətdən sonra məclis dağılıb. Bütün bunlardan sonra məclislərdən yığışıb. Əlyazmalar İnstitutunda ciddi tədqiqat işi ilə məşğul olmağa başlayıb. Bir-birinin ardınca bakılı şairlərin şeir kitablarını nəşrə hazırlayıb və klassik şeirlə bağlı iyirmiyə yaxın təlif və tərtib kitabları nəşr olunub. Qəzet və jurnallarda, eləcə də konfrans materiallarında klassik şeirlə bağlı iki yüzdən artıq məqaləsi çap olunub.
* * *
1993-1998-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində axşam, 2004-2006-cı illərdə Bakı Slavyan Universi- tetinin magistiraturasında qiyabi təhsil alıb, 1997-98-ci dərs ilində 255 saylı orta məktəbdə biologiya və dil-ədəbiyyat fənlərini tədris edib. 1998-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv qəbul edilib. Yazıçıların XI qurultayına nümayəndə, qurultaydan sonrakı ple- numda Yazıçılar Birliyinin «İrs» komissiyasının sədri seçilib. Altı il müasir ədəbiyyatın tədqiqi ilə məşğul olub və «Müasirlərim» seriyasından iyirmidən artıq monoqrafiya yazıb. Yaradıcılığı bir sı- ra mükafat və diplomlarla qiymətləndirilib. Dövri mətbuatda çağ- daş yazıçılar haqqında məqalələrlə çıxış edib. «İrs» komissiyasının işi kimi dünyasını dəyişmiş şairlərlə bağlı xatirə kitabları və «Yüz- illiklər» silsiləsindən toplular üzərində çalışır. Prezident mükafat- çısıdır. 2003-cü ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında qadın alimləri birləşdirən və onların elmi fəaliyyətinin tədqiqi və təbliği ilə məşğul olan «Nigar» elmi-ədəbi məclisini yaradıb, hal-hazıra qədər onun sədridir. 2009-cu ildə “Gənc qələm” ədəbi birliyini yaradıb, ona rəhbərlik edir. ✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦ 99 MÜNDƏRİCAT
SONA XƏYALIN "Mədəniyyəti, imcəsənəti yaşadanlar" kitabina rəy .................3
Nigar Rəfibəyli yaradıcılığında sənət ................................................................ 29
Zaur Əliyev fenomeni ....................................................................................... 60
ŞAHİD MUZEYİNDƏ ................................................................................... 77
Sona Xəyalın qisa tərcümeyi-halı ....................................................................... 96
1.
Тябият, тябабят вя инсан. 2.
Биз азярбайжанлыйыг. 3.
Дцнян-буэцн, о тай-бу тай. 4.
Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar. 5.
Бакы эцлзарынын бцлбцлляри. ✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦ 100 SONA XƏYAL MƏDƏNİYYƏTİ, İNCƏSƏNƏTİ YAŞADANLAR Нашир:
Корректор: Цлвиййя Щадийева Техники редактор: Цлви Новрузов Дизайнерляр: Ирадя Ящмядова, Жейщун Ялийев
______________________________ Йыьылмаьа верилиб: 15.08.2010 Чапа имзаланыб: 30.11.2010 Ш.ч.в. 6,25, тираж 300 «МБМ» мятбяясиндя чап олунуб. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|