MəHƏRRƏm qasimli

 
~ 56 ~ 
tezisləri (25-26 may 1999). Bakı: BDU, 1999, s. 11-12 
9. Abbasov E. Koroğlu: poetik sistemi və strukturu (Paris nüsxəsi 
əsasında). Bakı: Nurlan, 2008, 140 s. 
10. BəĢirova X. «Kitabi-Dədə Qorqud»da və «Koroğlu» dastanın-
da  ov  və  toy  səhnələri  /  Orta  əsr  əlyazmaları  və  Azərbaycan 
mədəniyyəti  tarixi  problemləri.  VI  elmi-nəzəri  konfransın  mate-
rialları. Bakı: Örnək, 1999, s. 68-69  
11.  CəmĢidov  ġ.  «Kitabi-Dədə  Qorqud»u  vərəqləyərkən.  Bakı: 
Gənclik, 1969, 99 s.  
12.  Cəfərov  N.  «Kitabi-Dədə  Qorqud»  və  türk  epik  təfəkkürü: 
qaynaqlar və köklər / «Kitabi-Dədə Qorqud» (məqalələr toplusu). 
Bakı: Elm 1999, s. 16-20 
13.  Cəfərov  N.  Türk  epik  təfəkkürü  və  «Kitabi-Dədə  Qorqud»  / 
«Kitabi-Dədə  Qorqud»  -  1300.  Filoloji  araĢdırmalar.  IX  kitab. 
Bakı: AAMM, 1999, s. 80-91 
14.  Nəbiyeva  Ü.  «Kitabi-Dədə  Qorqud»un  folklor  qaynaqları  / 
Orta  əsr  əlyazmaları  və  Azərbaycan  mədəniyyəti  tarixi 
problemləri. VI elmi-nəzəri konfransın materialları. Bakı: Örnək, 
1999, s. 79-80  
15. Təhmasib M.H. «Dədə Qorqud» boyları haqqında / Azərbay-
can Ģifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər. I kitab. Bakı: Az SSR 
EA NəĢriyyatı, 1961, s. 4-51 
16. CəmĢidov ġ. «Kitabi-Dədə Qorqud». Bakı: Elm, 1977, 231ѐ s.  
17. Araslı H. «Kitabi-Dədə Qorqud» (müqəddimə) / Kitabi-Dədə 
Qorqud. Bakı: AzərnəĢr. 1939, s. 3-15 
18. Təhmasib M.H. Xalq ədəbiyyatının inkiĢafı / Azərbaycan ədə-
biyyatı tarixi. I cild. Bakı: 1943, s. 31-262 
ИСМАИЛОВА Е. 
 
ТЕМЫ «КИТАБИ ДЕДЕ КОРГУДА»  
В АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ  УСТНОЙ НАРОДНОЙ 
ЛИТЕРАТУРЕ 
 
РЕЗЮМЕ 
 
Ключевые  слова:  эпос  «Китаби-Деде  Коркуд»,  литера-
турное сознание, азербайджанская устная литература 
 
Общее  содержание  проведенных  исследований  о  влия-
нии эпоса «Китаби Деде Коркуд» на развитие национального 
литературного  сознания  показывает,  что  данное  влияние, 

---

 
~ 57 ~ 
главным образом проходило в двух направлениях:  
1.
 
Влияние эпоса на устное народное творчество – фольклор 
2.
 
Влияние  эпоса  на  письменную  литературу  древних  и 
средних веков. 
В  статье  на  основе  фактов  показывается,  что  «Китаби 
Деде  Коркуд»  воплотил  в  себе  фольклорные  традиции, 
бывшие  до  него,  которые  были  включены  в  качестве  тра-
диции и в исторический процесс фольклорных произведений 
появившихся после него. 
 
ISMAILOVA YEGANA 
 
THEME OF "KITABI-DADA GORGUD"  
IN AZERBAIJAN ORAL FOLK LITERATURE 
 
SUMMARY 
 
Key  words: epos “Dadah Gorgud”, literary consciousness, 
 Azerbaijan oral folk literature 
 
General  content  of  carried  researches  shows  that  influence 
of ―Dadah Gorgud‖ epos upon national literary consciousness was 
developed mainly in two directions: 
1.
 
Influence of epos on folklore  
2.
 
Influence  of  epos  on  written  literature  of  ancient  and  middle 
centuries 
In  the  article  due  to  facts  it  shown  an  involvement  of 
folklore  traditions  in  ―Dada  Gorgud‖  epos  to  be  formed  in  past 
and then would include in historic process of folklore issues after 
this one.  
 
 
 

---

 
~ 58 ~ 
         
AVTANDĠL AĞBABA 
fil.ü.f.dok. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
AġIQ SÜMMANĠNĠN MƏNZUM DASTANLARI 
 
 
Açar sözlər: Aşıq Sümmani, dastanlar, folklorşünaslıq, 
 aşıq ədəbiyyatı, dini mövzu 
 
Əsil adı Hüseyn olan AĢıq Sümmaninin (1862-1916) zəngin 
ədəbi  irsinin  mühüm  bir  hissəsi  onun  dastan  yaradıcılığı  təĢkil 
edir. Ağbaba-Çıldır aĢıq mühitinin yetiĢdirdiyi bu qüdrətli saz-söz 
sənətkarı  yalnız  Anadoluda  deyil,  eləcə  də  Qafqazda,  Ġranda, 
Krımda,  Orta  Asiyada  və  baĢqa  ərazilərdə  də  geniĢ  Ģöhrət 
qazanmıĢdır. Öncə onu qeyd etmək lazımdır ki,  Türkiyə  folklor-
Ģünaslığında  dastan  termini  əvəzinə  daha  çox  xalq  hekayəsi 
ifadəsi iĢlədilir. Məsələn: ―Əmrah ilə Selvi xan hekayəsi‖, ―AĢıq 
Qərib‖ hekayəsi və s. 
Formaca sinkretik bir janr olan dastan sözü Türkiyə folklor-
Ģünaslığında  həm  də  olmuĢ  bir  əhvalatın,  tarixi  bir  hadisənin, 
əfsanə  və  rəvayətin  nəzmlə  ifadəsini  də  bildirir.  ġörəyelli  AĢıq 
Əfkarinin  ―ġörəyel  dastanı‖,  AĢıq  Məhərrəmin  ―Çobanlar‖ 
dastanı və sair buna nümunə ola bilər. 
Biz  bu  yazımızda  AĢıq  Sümmaninin  yaradıcılığının  tim-
salında bu cür əsasən sufi məzmunlu dastanlardan bəhs edəcəyik. 
Bir  qayda  olaraq  on  birlik  ölçüsündə  olub  və  formaca  qoĢma 
janrını  xatırladan  bu  dastanlar  həcmcə  müxtəlifdir.  ―Nəsihət 
dastanı‖  17  bənddən,  ―Xəlil  Ġbrahim  dastanı‖  43  bənddən,  ―Zəl-
zələ  dastanı‖  8  bənddən  ibarətdir.  AĢığın  yaradıcılığında  bu 
dastanların  sayı  21-dir.  Dini-fəlsəfi,  əxlaqi-didaktik,  tarixi-siyasi 
və  digər  mövzuları  əks  etdirən  bu  əsərlərin  arasında  ―Zəlzələ 
dastanı‖,  ―ġəkərli  kəndində  uçan  damın  dastanı‖,  ―Doxsan  üç 
hərbi  dastanı‖,  ―Ruh  ilə  nəfs  dastanı‖  və  baĢqa  dastanlar  zəngin 
məzmunu, maraqlı sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə diqqəti cəlb edir. 
Ġnsan  mənəviyyatı,  onun  daxili  aləminin  mürəkkəbliyi, 
mənəvi  təbəddülatlar  və  sair  kimi  mövzular  dünya  xalqlarının 
istər  yazılı,  istərsə də Ģifahi  poeziyasında bütün  dövrlərdə  aktual 
olmuĢ  və  yüksək  əxlaqi-fəlsəfi  mahiyyət  kəsb  etmiĢdir.  AĢıq 
Sümmani də dünyagörmüĢ bir sənətkar kimi bəĢər övladının çox 
zaman  iblisə,  Ģeytani  hisslərə  uyduğunu  görmüĢ,  həm  öz 
yaradıcılığında, həm də keçirdiyi el məclislərində insanları bu cür 

---