Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülüstan müqaviləsi
- Mehman Süleymanov
- 2. Qacar qoşunlarının Qarabağ üzərinə hücumu
Gülüstan müqaviləsi
57 Bütün bunları Rusiyaya çarına yazan Sisianov onun qarşısında İbrahim xana general-leytenant rütbəsi verilməsi, qılıncla mükafatlandırılması və xan olmasını təsdiq edən fərman verilməsi haqqında vəsatət qaldırdı. Rus generalı eyni zamanda xanın oğlanları olan Məhəmməd Həsən ağaya və Mehdiqulu ağaya general-mayor rütbəsinin verilməsi haqqında çar qarşısında məsələ qaldırdı (26). 17-ci yeger alayının mayoru Lisaneviç 1805-ci ilin fevralında Sisianovun məktubunu və Kürəkçay müqaviləsinin layihəsini İbrahim xana aparandan sonra 2 ay müddətində Şuşa qalasında qalmalı olmuşdu. Mayor Lisaneviç Azərbyacan türkcəsini yaxşı bilirdi və ona görə onunla ünsiyyət qurmaq İbrahim xanın özü üçün də asan idi. Kürəkçay müqaviləsinin imzalanmasından sonra İbrahim xan Şuşa qalasına göndəriləcək rus qarnizonuna rəhbərliyin mayor Lisaneviçə tapşırılmasını xahiş etdi. General Sisianov Şuşa qalasına 500 nəfərlik bir rus dəstəsinin göndərilməsini planlaşdırırdı. Müqavilədə nəzərdə tutulduğu kimi, bu rus dəstəsinin ərzağı münasib qiymətlərlə xanlıq tərəfindən təmin edilməli idi. İbrahim xanın və onun oğlanlarının hərbi rütbələrə layiq görülməsi haqqında Sisianovun vəsatəti qəbul edildi və təklif olunan rütbələrin verilməsi haqqında çar sərəncamı imzalandı. Bundan başqa, hərbi rütbəyə layiq görülən şəxslər həmin rütbəyə uyğun olan maaş almaq haqqı qazandılar (27). Kürəkçay müqaviləsinin imzalanmasına Sisianov çox böyük sevinc hissləri keçirsə də, bu müqavilənin uzun ömürlü olacağına heç də əmin deyildi. Xüsusilə, İbrahim xandan sonra xanlıq daxilində yarana biləcək vəziyyət general Sisianovun naigarançılığına səbəb olurdu. Çünki yaşı 80-i ötmüş bu xanın dünyasını dəyişəcəyi təqdirdə onun varislərinin hamısı Qarabağ xanlığı uğrunda mübarizəyə qalxa bilərdilər. Bu varislərin Rusiyaya qarşı münasibəti isə heç də birmənalı deyildi. Ona görə də onların Rusiya meylliliyini artırmaq üçün general Sisianov səxavətlilik göstərir, xanın övladlarına müxtəlif hədiyyələr bağışlayır və bu yolla onları ələ almağa çalışırdı. Bu məqsədlə o mərkəzə də çoxlu hədiyyə sifarişi verirdi (28). İbrahim xan Rusiya ilə müqavilə imzalanmasını Kürəkçay sahilində keçirdiyi bir neçə günlük məclislə qeyd etdi və görünür bununla o, rus hərbçilərində imzalanmış müqaviləyə sədaqətli olacağı görüntüsü yaratmağa çalışırdı. Amma geri qayıtdıqdan sonra İbrahim xan heç də bütünlüklə Kürəkçay müqaviləsinə sadiq olmadığını nümayiş etdirdi. Sisianov yazdığı məktubunda qeyd edirdi ki, İbrahim xan Rusiya təbəəliyini qəbul etsə də onun sarayında və ətrafında olan şəxslər Mehman Süleymanov
58 içərisində Qacar sarayına meylli olanlar az deyildilər. Bundan başqa Kürəkçay müqaviləsində İbrahim xanın nəvəsinin girov kimi Tiflisə göndərilməsi nəzərdə tutulsa da, İbrahim xan bu tələbə də əməl etməyə tələsmirdi. 1805-ci il iyun ayının 13-də İbrahim xana yazdığı mək- tubunda Sisianov bu məsələyə toxunur və İbrahim xandan tezliklə nəvəsini Tiflisə göndərməyi tələb edirdi (29). Sisianovla İbrahim xanın sonrakı yazışmalarından da aydın görünür ki, Qarabağ xanı girov göndərilməsi barəsində Kürəkçay müqaviləsinin müvafiq maddəsinə əməl etmək fikrində deyildi və girov göndərilməsini hər vasitə ilə ləngidirdi. Sisianov isə Qarabağ xanlığını nəzarət altına almaq üçün mayor Lisaneviçin rəhbərliyi altında çox da böyük olmayan bir qoşun dəstəsini xanlıq ərazisinə göndərdi. Bu dəstə əvvəlcə Şuşa qalasının 10 verstliyində olan Xanbağında yerləşdi, bir müddətdən sonra isə qala daxilinə gəldi (30).
Kürəkçay müqaviləsini imzalamaqla İbrahim xanın Rusiya himayəsini qəbul etməsi Qacarlar sarayının sonsuz qəzəbinə səbəb oldu. Bu müqavilənin imzalanması Qarabağa və bütünlükdə Şimali Azərbaycan xanlıqlarına olan şah iddialarına son qoyulması ola bilərdi. Qafqazın itirilməsi təhlükəsinin reallaşmaq üzrə olduğunu görən şah sarayı daha qətiyyətli addımlar atmağı qərarlaşdırdı. Qacarlar sarayı əslində heç vaxt Qafqazı yenidən ələ keçirmək fikrindən əl çəkməmişdi. Lakin qətiyyətli addımların atılmaması, saray bürokratiyasının əhəmiyyətsiz məsələlər ətrafında vaxt keçirməsi Qafqazın tədricən təsir sahəsindən çıxması və Rusiya işğalının Qafqazda genişlənməsi ilə nəticələnirdi. Mövcud olan məlumatlara görə, İbrahim xanın Rusiya meylliliyi güclənəndə Abbas Mirzə Azərbaycandan Tehrana gəldi və şah sarayında məsləhətləşmələr apardı. O, şaha və şah əyanlarına çatdırdı ki, təcili qoşun toplanıb rusların qarşısı alınmasa, on- da rus qoşunları nəinki bütün Azərbaycanı tutacaqlar, hətta Tehrana doğru da irəliləyə biləcəklər (31).
Gülüstan müqaviləsi
59 Fətəli şahın rus qoşunları ilə döyüş səhnəsi (Tarixdən məlumdur ki, Fətəli şah rus qoşunları ilə döyüşdə iştirak etməyib. Rəsm rəssam tərəfindən xəyali mövzu kimi işlənilmişdir)
Mehman Süleymanov
60 Fətəli özü də şah vəziyyətin ciddi olduğunu anlayırdı. Abbas Mirzə- nin ixtiyarında isə elə böyük qüvvə yox idi ki, rus qoşunlarının qarşısını saxlaya bilsin. Ona görə şah qoşun toplanmasına göstəriş verməklə bərabər, Abbas Mirzəyə də əlavə yardımlar göstərəcəyini bildirdi. Saray daxilində Abbas Mirzəyə qarşı qısqanclıqdan doğan güclü müxalifət olmasına baxmayaraq, Fətəli şah onun fikirləri ilə razılaşdığını bildirdi və onu Cənubi Qafqaz uğrunda yeni döyüşlərə hazırlaşmaq üçün yenidən Təbrizə göndərdi. Bölgədə rus qoşunlarının mövcudluğuna son qoymaq üçün Fətəli şah böyük bir qoşunla Cənubi Qafqaza doğru hərəkət etməyi qərarlaşdırdı. Nəzərdə tutulmuşdu ki, Abbas Mirzə 50 minlik qoşun dəstəsi ilə rus qoşunları üzərinə hücuma başlasın, Fətəli şah isə 100 min nəfərlik qoşun dəstəsi ilə hücumu daha da genişləndirsin. Abbas Mirzə Tehrandan Təbrizə qayıdandan az sonra Fətəli şah da böyük qoşun dəstəsi ilə Azərbaycana doğru hərəkətə başladı və bir neçə gündən sonra Soltaniyyə çəməninə yetişdi. Burada o, oğlu Əlixana, İsmayıl xan Dam- ğaniyə və İsmayıl xan Qacara göstəriş verdi ki, öhdələrində olan dəstələrlə birlikdə Abbas Mirzənin qoşun dəstəsinə qoşulsunlar və onun dəstəsini daha da gücləndirsinlər (32). Yeni tarixi şəraitdə rus qoşunlarının Cənubi Qafqazda möh- kəmlənməsi ilə şah sarayı heç də barışmaq istəmirdi. Əksinə, İrəvan xanlığı ərazisində aparılan döyüşlər Fətəli şahda hətta Gəncənin də ruslardan geri alınması üçün müəyyən ümidlər yaratdı. Bunu Fətəli şah onun qəbuluna gəlmiş kabardin hakimlərinə də bəyan etdi. Fətəli şah bildirirdi ki, Abbas Mirzəni qoşun dəstəsi ilə Gəncə üzərinə göndərməyə, özü isə 1805-ci ilin avqust ayında Tiflis üzərinə hücum etməyə hazırlaşır. Fətəli şah və ona sığınmış olan gürcü şahzadəsi belə güman edirdilər ki, Quba xanı Şeyxəli xanın və Şamaxı xanı Mustafa xanın dəstəyi rus qoşunları üzərinə hücumu daha da uğurlu edəcəkdir (33). Kabardin hakimlərinə göndərdiyi məktubunda Fətəli şah yaxın vaxtlar üçün öz planlarını bir daha açıqladı. Fətəli şahın sözlərinə görə, onun qoşunlarında 400 ədəd top da var idi. Fətəli şah kabardin hakim- lərinə yazırdı ki, bu hücum zamanı o, rusları qıracaq, məhv edəcək və onları Gürcüstandan qovacaqdır. Sonra da Fətəli şah Kabarda hakimlərindən tələb edirdi ki, Qacar qoşunlarının hücum xəbərini eşidən kimi onlar da öz silahlı dəstələri ilə rusların üzərinə hücum etsinlər və Qacar qoşunlarına qoşulsunlar (34). Qarabağ üzərinə yürüşə başlamazdan əvvəl Fətəli şah İbrahim xana bir daha məktub göndərdi və onu Rusiya ilə olan münasibətlərindən çəkindirməyə çalışdı. Fətəli şah inandırmağa çalışırdı ki, rusların Qafqaza gəlişi uzunmüddətli ola bilməz və ona görə də Rusiya Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|