Məktəbəqədər yaşlı uşaqların əqli tərbiyəsinin məqsədi və vəzifələri

Uşaqların hərtərəfli inkişafında təlimin rolu

Ayrı-ayrı hallarda göstərmədən təlim tapşırığının icrası zamanı istifadə olunur. Məsələn,konstruktiv iş zamanı applikasiya,oyuncaqların hazırlanması,rəsm və s. fəaliyyət prosesində göstərmə çox tətbiq olunur. Bəzən nümunə kimi tərbiyəçinin nəqletməsindən də istifadə olunur. Nümunə göstərilməsi konstruktiv işdə,görmə əməliyyatının keçirilməsində geniş tətbiq olunur. Nümunə keyfiyyətli və cəzbedici olmalı, uşaqları yaradıcı fəaliyyətə və müstəqilliyə sövq etməlidir. Birinci özünütərbiyə tərbiyə prosesində həlledici əhəmiyyət kəsb edir. İkincisi, özünütərbiyə daimi və hər bir şəxsin daxilində gedən affektiv və intellektual prosesdir. Yəni uşaq tərbiyə prosesində öz affektiv hali ilə iştirak edir. Bu, o deməkdir ki, hər bir uşaq tərbiyə prosesində müxtəlif bir qüvvədir. Çünki, uşağın tərbiyəçi və müəllimi nece qəbul etməsi problemi mövcuddur. Ona görə ki, tərbiyəedici qüvvələrin təsiri həmişə uşaqlarda müxtəlif formada əks olunur. Bu baxımdan tərbiyə prosesində özünütərbiyə halının tam səfərbərliyə alınması çox vacibdir. Bunun üçün aşağıdakı şərtlər zəruridir. 1. Tərbiyəedici şəraitdə uşağın tam sərbəstliyi təmin olunmalı və bu şəraitdə o, fəaliyyət göstərmək üçün öz gücünə inanmalidır. 2. Tərbiyə prosesi məcburi-inzibati xarakter daşımamalı,əksinə uşaq onu öz işi kimi vacib və lazımlı olduğunu başa düşməlidir. 3. Tərbiyə prosesinin məzmunu uşaq üçün tam aydın olsun ki, başa düşə bilsin. Eyni zamanda maraqlı, sevindirici təsir etsin ki, uşaq inanılmış şəkildə qəbul etsin.
Təlim. Təlim tərbiyəçinin,müəllimin və ya hər hansı bir şəxsin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən məqsədyönlü pedaqoji fəaliyyətdir. Təlim prosesində uşaqlar müvafiq bilik,bacarıq və vərdişlər sisteminə yiyələnməklə tərbiyə olunur və təhsil alırlar. Təlim, tərbiyə və təhsilalma prosesini həyata keçirən başlıca yoldur.

41. 
    Uşaq bağçasında təlimin ümumi didaktik prinsipləri
    

Didaktik sozu yunan dilinden goturulub mənası oyredirem demekdi.Koçenskinin "boyuk didaktika"əsərinnən formalaşb .Daha sonra Uşimksi xıx əsrdə ikinci yarısında didaktik prinsipləri elmi cəhətdən əsasladırır.
Əsrimizin əvvələrində bəxi nəzəriyyəçilər təlim prinsiplərinj huxum etmişdi .
Prinsipler: 1.İdeallığ prinsipi 2.İnkişafetdirici prinsip 3.Alınmış bilik və bacarığlar həyatla ,əməklə əlaqələnəndirilməsi prinsipi 4.Təlimdə elmilik prinsipi 5.Təlimdə tərbiyəedici prinsip 6.Təlimin muvafiqlik prinsipi 7.Təlimdə sistematiklik prinsipi 8.Təlimdə şuurluğ prinsipi və fəallığ prinsipi 9.Təlimdə əyanilik prinsipi 10.Təlimdə fərdi yanaşma prinsipi
•İdeallığ prinsipi . Təlim zamanı məktəbəqədər yaşlı uşağlarda anlaq səviyyəsinin uyğun Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətində ,xalqa vətənə məhəbbət hissi oyatmağ fikri formalaşdırmağ.Uşağları ideallığ ruhunda tərbiyələndirmək lazımdı.Uşağlar ictimai həyatla tanışlığ zamanı bəzi muhum məsələləri sadə və anlayışlı dildə nəqletme prosesinde başa duşurler.
•İnkişaf etdirici təlim prinsipi. Təlim qarşısında duran vəzifənin həll edə bilmək uçun ilk novbede o inkişaf etdirici olmalıdı.Əslində inkişaf etdirmeyin təlim prinsipi yoxdu. Bəzən muəllimələr uşağlara oz vəzifələrini lazımınca yerine yetirmiller.Daha doğrusu muəllim və tərbiyəçi ,inkişafetdirmə mexanizmini aydın təssəvur ede bilmir,yada bunu əhəmiyyətini kəsb ede bilmir.Buda inkişafın zeyif olmasına sebeb olur.
•Alınmış bilik və bacarığlar həyatla ,əməklə əlaqələnəndirilməsi prinsipi. Məktəbəqədər real aləmi yaxşı oyretmekle təlimin çətinlikleri aradan qaldırmağ imkanı artır.Tərbiyəçi elmle birlikde tebietle nece reftar olunmasında oyretmelidi.Alınan biliklər uşağları həyata hazırlayr.
•Elmilk prinsipi Elmin tetbiq sahelerinin xeyli genişlendiyi bir dovurdeyik.Telimde elmilik prinsipinin xususi rolu var.Elm diretle deyişir və tərbiyəçilər dəyişilən qərarlarda xəbardar olmalıdır .Elektron derslikşerde uşağlar xebardar olmalıdı.Uşağlar yeni bitki sortlarınan ,yeni qidalardan ,qidaların tərkibindən xəbardar olmalıdı.Çayın axması ,goyu guruldamadı bunların səbəbini bilməlidi.Uşağlar ozleride tebietde baş veren deyşiklikleri muşahife etmelidi.Oxudu və eşitdilerinen bir neticeye gelmelidir.Uşağın sirli dunyanı açmasına elm və tərbiyeşi yardm etmelidi.
•Muvafiqlik prinsipi. Təlim o vaxd səmərəli olur ki,uşağın yaşına ve anlağ srviyyesine uyğun olsun.Uşağın yaş səviyyədi ilə anlağ səviyyəsi həmişə ust usdə duşmur.Tərbiyəçi nəsə öyrederken uşağın yan və anlağ səviyuəsini nəzərə almalıdı.Müvafiqlik prinsipi 4 muhum didaktik qaydada ifadə olunur. 1.Məlumdan məchula 2.asandan çətinə 3.Sadədən murəkkəbə 4.umumiden xususiye. Məlumdan məchula yuksək təlim əhəmiyyətinə malikdi.Bu məchulu bilinmeyen məlum əsasında oyretmek kimidi. Asandan çətinə tələb edir ki, uşağa birinci sadə sonra murekkeb bilikler oyredilsin . Sadədən murəkkəbə tələb edir ki birinci sadəni oyrenib daha sonra murekkebe getmek lazımdı.Uşağa birinci 1 dən 10 qeder saymağ oyredilir ,daha sonra ise onu yersine saymağ. Umumiden xususiye əvvəl butov təsəvvur yaradılır,sonra hisse hisse ,detaylı melumat verilir.
•Sistematiklik primsipi Bu prinsipdə gore bilik uşağa elə məntiqli,ardıcıl şəkildə oyredilmelidir ki ,əvvəlki bilik sonrakı uçun zəncirvari əlaqə rolu oynasn ,onun asan və mohkəm mənimsənilməsinə komek etsin.Sistematiklik prinsipi ,elmilik prinsipi ilə sıx əlaqədədi.Sistematiklik tək tərbiyəçinin təlim işinə aid deyil ,o həm də uşağın şuurunda biliklerin ,vərdiş və bacarığların sistemli olmasını yələb edir. Sistematiklik və ardıcıllığ prinsipi 2 yere bolunur.1 ci bilikleri sistemleşdirmek.2 ci si muəyyən bilik sistemi yartmağ.
•Şüurluluğ və fəallıq prinsipi. Bilik o zaman mohkem olur ki ,şüurlu şekilde menimsenilsin.Şuurluğ ,fəallığ olan yerde fəalliyet məhsuldar və hərtərəfli olur.Şuurluğ və fəallığ prinsipi pedaqogika tarixində doqmatik prinsipin əksi kimi meydana gəlmişdi.Doqmatik təlim biliyi ehkam kimi subutsuz dəlilsiz qəbul etmek əzbərləməkdi..Uşağ bir melumati oyrenerken ne uçun ,niye kimi suallar vermelidi,araşdırmalıdır.Bilik tətbiq etdikcə mohkəmlənir ,bunada əməl etmək lazımdı.Sonda uşağ biliyini yoxlamağ uçun test usullarında istifadə etməlidi.
•Əyanilik prinsipi Bu prinsipin oznnə məxsus tarixi var .Əyanilik prinsipi təlimi mucərrəd sozlər uzəridə deyil,uşağ tərəfindən bilavasitə qavranılan konkret əşyalar və hadisələr uzərində qurmağa deyilir.Komenski təlim prosesinde əyaniliyin yuksək rol oynadığını nəzərə alaraq. Boyuk didaktika "əsərini yazmışdır. Əyanilik biliyin asan ,mohkem və tez mənimsənilməsinə komek edir. Əyanilk əşya və hadisələr haqında təssəvur yaratmağa yardm edir. Əyanilik nitq və təfəkkurun inkişafına yardm edir. Əyanilik tətbiqi biliklərin hafizədə uzun muddət yaşamasına yardm edir. Əyanilik uşağları fəallaşdırır və məşğələ marağlı keçməsinə səbəb olur.
•Fərdi yanaşma prinsipi. Baxçada 20-25 uşağın hərsi bir xarakterə ,hərəsi bir qavretmə dərəcəsinə sahibdi.Elesi var tez qavrayır,elesi var tez unudur ve.s Hər kəs muxtəlif olur.Tərbiyəçi bu xusussiyyətləri nəzərə almalı və hər uşağa xususi yanaşmalıdı.Hər uzaşın zəyif və ustun tərəfini bilməli və ona gorə hərəkət etməlidir.Təcrubə gostərir ki tərbiyəçi zəyif ,gec dərk edən uşağlara daha çox vaxd ayırır ,bu duzgun deyil.İlk oncə uşağa məhəbbət və hormətlə yanaşmağ lazımdı və onların arasında ayrı seçkilik etmək olmaz.Uşağın hər yaxşı işini qoymətləndirmək lazımdı.Bəzən olnalar daha çərin tapşırığlar vermək lazımdı ki onlarda oyrenmeye heves artsın .Qruplarla iş olmalıdır ki tənbəl uşağlarda çalışsın aktiv olsun ,ancağ yərbiyəşinin danışnapı duzgun hesab olunmur.

42.