MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Laçın arid meşəsi qoruğu
- Laçın qoruğunun Başarat filialı
- Vejnəli arid meşəsi yasaqlığına
- Quruçay şabalıdyarpaq palıd yasaqlığı.
- Sultanbud saqqızağac yasaqlığı.
- 14.2. Relikt və qiymətli meşə sahələrinin mühafizəsi
- Lerik qaraçöhrə meşəliyi.
- Həmzəlli qaraçöhrəliyi.
- Xaltan qaraçöhrə meşəsi.
- Yuxarı Xanagah qaraçöhrəliyi.
- Cənut qaraçöhrə meşəliyi.
- Cənazəçay qaraçöhrə meşəsi.
- Talış yüksək dağlıq palıd meşəsi.
284
yüksəltmək məqsədilə 13 min hektara yaxın sahədə yasaqlıq təşkil edilməsi təklif olunur. Ərazidə ardıc seyrəkliklərində elmi tədqiqatların inkişaf etdirilməsi perspektivləri böyükdür.
Bu qoruğa Laçın şəhərinin ətrafında Həkəriçayın sağ və sol sahilində yayılan ardıc meşələri daxildir. Bura- da Həkəriçayın sol qolu olan Yağlıdərə hövzəsində ardıc meşəsi 3 kilometr enində geniş zolaq təşkil edir. Qoruğun yuxarı sərhədi Mollalar kəndinin yaxınlığında, aşağı sərhədi isə Minkəndçayın (Əhmədliçayın) Həkəriçaya qarışdığı yerdə qurtarır. Həkəriçay qoruğunda arid meşəsinin səciyyəvi xüsusiyyəti saqqızağacın olmamasıdır, burada ardıc sırf meşəlik yaradır. Tək-tək dağdağana rast gəlinir, kiçik sahələrdə sıx gürcü ağcaqayını meşəliyinə təsadüf edilir. Həkəriçay qoruğunun ardıc meşələri böyük tarlaqoruyucu, iqlim yaxşılaşdırıcı, gigiyena və estetik əhəmiyyət kəsb edir. Lakin burada ağacların kəsilməsi və daim mal-qara otarılması meşələrin seyrəlməsinə və sıradan çıxmasına səbəb olur.
Qoruğa Həkəriçayın Xoçyədik və Kiçik Həkəri qollarının hövzəsində olan (Qubadlı rayonu ərazisində) arid meşələri daxil olur. Bu arid meşə sahəsi Kiçik Qafqazda (Azərb. Res. daxilində) ardıc meşəsinin ən böyük mas- sivi sayılır. Onun eni 20 kilometrə çatır. Lakin ərazidə ardıc bütöv meşəlik yaratmır və yamacın şimal cəhətlərində yarpaqlı meşələrlə növbələşir. Dəniz səthindən yuxarıya qalxdıqca meşənin tərkibində yarpaqlı ağac cinsləri çoxalır. Yamacın cənub cəhətlərində dəniz səthindən 1000 metr yüksəkliyə qədər xarakterik saqqız-ardıc seyrək meşələri, şimal cəhətlərində isə qarışıq ardıc, palıd, ağcaqayın, göyrüş meşələri yayılmışdır. Qoruqda ardıc dəniz səthindən 1300 (1400) metrə qədər yüksəkliyə qalxır. Başarat sahəsində arid meşələrinin qorunması olduqca aşağı səviyyədədir. Burada yüz hektarla ardıc meşəsi yanğın nəticəsində sıradan çıxmışdır. Ərazinin hər yerində özbaşına ağac kəsilməsi və mal-qara otarılması müşahidə olunur. Laçın qoruğunda və onun Başarat filialında meşələr hasara alınmalı və təbii meşə bərpasına kömək göstərən tədbirlər aparılmalıdır.
qədər olan ərazidə saqqız-ardıc meşələri daxildir. Yasaqlığın şimali-şərq sərhədi Qızqalası dağından Araz çayına qədər uzanan suayrıcı xətti, cənubi-qərb sərhədi Sığırt dağından Araz çayına qədər olan ərazidə qayalı suayrıcı xətti, şərq sərhədi isə Araz çayı hesab olunur. Ərazidə arid meşələri friqana və kserofil şibləklər fonun- da kiçik sahələr təşkil edir. Seyrək meşələrin sahəsi 600 hektara yaxındır, tərkibinə ardıc, saqqızağac, gürcü ağcaqayını, badam və Araz palıdı daxil olur. Vejnəli yasaqlığında mal-qara otarılması qadağan edilməli, ardıcın təbii bərpasına kömək edən tədbirlər həyata keçirməli, əsasən ardıc şitilləri əkilməlidir.
Burada çoxmeyvəli ardıc növü bitir. Bu ağaclıq «Qaraatpiri» adlanan ərazidə olub «müqəddəs» sayılır və ona görə də insanlar tərəfindən toxunulmayıb indiyə kimi qalır. Bu sahədə 15 ədəd çox yaşlı, 30 ədəd isə nisbətən cavan ardıc ağacları vardır. Ən iri ağacın yaşı 350-500-ə qədərdir. Ağacların aşağı hissəsində çevrəsi 70-100- 200 santimetrə, boyları isə 4-6 metrə çatır. Bu ardıclıq vaxtilə Qobustanın bəzi yerlərinin meşəli olmasını təsdiq edir. Hazırda burada ağacların kəsilməsi və intensiv mal-qara otarılması Qobustanın yeganə yaşıl tarixi abidəsinin taleyini qorxu altına alır. Qobustan ardıclığı hasara alınaraq ciddi mühafizə olunmalıdır. Quruçay şabalıdyarpaq palıd yasaqlığı. Üçüncü dövrün qiymətli relikt ağacı sayılan şabalıdyarpaq palıda Böyük Qafqazda yalnız İsmayıllı rayonu ərazisində Göyçay və Girdimançay arasında rast gəlinir. Burada Bozqır yayla ərazisində kiçik sahələrdə pöhrədən törəyən və insanın təsərrüfatsız fəaliyyətinin təsirilə pozulmuş şabalıdyarpaq palıd qruplarına təsadüf olunur. Tədqiqat nəticəsində Bozqır yaylanı kəsib keçən Quruçayın hövzəsində nisbətən az toxunulmuş şabalıdyarpaq palıd meşə sahələrinə rast gəlinir. Qoruq üçün ayrılmış ərazidə Zoğallıq kəndinin yanında kiçik sahədə fıstıq meşəsi də bitir. Bu sahə Bozqır yayla ərazisində yeganə fıstıqlıq sayılır. Hazırda antropogen amillərin məzyiqi altında göstərilən qiymətli meşə sahələrinin məhv olub sıradan çıxması qorxusu vardır. Ərazidə qoruq yaradılmasının məqsədi Quruçay hövzəsindəki şabalıdyapaq palıd meşə sahəsini və yeganə fıstıq meşəliyini mühafizə edib saxlamaqdır. Burada ilkin şabalıdyarpaq palıd meşəsinin bərpa olunması dinamikası üzərində elmi-tədqiqat işlərinin aparılması da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Yasaqlığın sahəsi 2500 ha-dır.
Qarabağ düzündə olub «Sultanbud» meşəsi adı ilə məşhurdur. Bu meşəliyin sahəsi 2 min hektardan çox olub Bərdə və Ağdam rayonları ərazisində yerləşmişdir. Sultanbud meşəsində əsas ağac cinsi saqqız və uzunsaplaq palıd hesab olunur. 285
Hələ 1930-cu ildə Sultanbud saqqızağac meşəsinin mühafizə olunmasının vacibliyini nəzərə alıb qoruq elaq edilməsi haqda xüsusi qərar çıxarılmışdır. Çox təəssüf ki, həmin qərar kağız üzərində qalmış, həyata keçirilməmişdir. Sonralar bu əvəzedilməz saqqızağac meşəliyinin qoruğa çevrilməsi barədə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin Dövlət Təbiəti Mühafizə Komitəsi, 1980-ci ildə isə Azərbaycan SSR Meşə Təsərrüfatı Nazir- liyi yenidən layihə hazırlamışdır. Hazırda Sultanbud sahəsində intensiv mal-qara otarılması nəticəsində saqqız meşəsinin vəziyyəti pisləşir və sahəsi azalmağa doğru gedir. Kür-Araz ovalığında vahid və nadir Sultanbud saqqızağac meşə sahəsinin qoruq elan edilməsi olduqca va- cib məsələdir.
Respublikamızın dağlıq ərazisində az-çox öz ilkin vəziyyətini saxlayan qiymətli və relikt ağac cinslərindən ibarət meşəlik sahələri mövcuddur. Lakin bu sahələr antropogen amillərin təsirilə pozulur və yavaş-yavaş məhvə doğru gedir. Belə sahələrin qorunub saxlanması təbiətin mühafizəsi işində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Aşağıda onların bəzilərinin təsviri verilir. a) Qaraçöhrə sahələri Araxçın qaraçöhrə sahəsi. Ağsu çayının qolu olan Qırxbulaqçayın yuxarı hissəsində «Araxçın» adlanan yerdə, dəniz səthindən 1900-2000 m yüksəklikdə qaraçöhrə ağaclığı bitir. Meşənin yuxarı qurtaracağı boyu qaraçöhrə örtüksüz təmiz meşəlik yaradır. Araxçın qaraçöhrəliyi böyük torpaqqoruyucu rol oynamaqla, həm də böyük elmi qiymətə malikdir. Odur ki, bu sahəni mal-qaradan mühafizə edərək xüsusi qorunan bitki qrupuna aid etmək lazımdır.
adlanan kiçik çayın sol sahilində, dəniz səthindən 1200-1300 m yüksəklikdə, dikliyi 25-30 0 olan yamacın cənubi-qərb baxarında yerləşir. Meşəliyin sahəsi 2 ha olub orada 150 qaraçöhrə ağacı bitir. Lerik qaraçöhrəliyinin ətrafı bərkidilməklə təbiət abidəsi kimi qorunmalıdır. Həmzəlli qaraçöhrəliyi. Qanıx-Həftəran vadisində Qəbələ rayonunun Həmzəlli kəndinin qəbirstanlığında qarışıq qaraçöhrə, ağcaqayın, şabalıd, göyrüş və qafqaz xurması meşəliyi mövcuddur. Meşəlikdə 260-dan artıq irigövdəli qaraçöhrə ağacı bitir. Tarixi abidə kimi qorunması tövsiyə olunur.
fıstıq-vələs meşəsinin ikinci yarusunu tutur. Qaraçöhrə yarusunun sıxlığı 30-60% arasında dəyişir. Enliyarpaqlı meşə massivi fonunda qaraçöhrəlik sahəsinin eni 100-300 m, uzunluğu 500 m təşkil edir. Təəssüflə demək lazımdır ki, meşəlik yaxşı mühafizə olunmur. 100-dən artıq kəsilmiş qaraçöhrə ağacının kötüklərini qeydə aldıq. Yuxarı Xanagah qaraçöhrəliyi. Quba rayonunun Yuxarı Xanagah kəndinin yaxınlığında dəniz səviyyəsindən 900-1000 m hündürlükdə yerləşir. Fıstıq-vələs meşəsinin ikinci mərtəbəsini tutur. Sahədə kəsilmiş ağaclara rast gəlinir və mal-qara otarılır.
(Cənutçayın) sağ sahilində dik yamacın (30-45 0 ) şimali-şərq baxarında iki yaruslu meşəlik mövcuddur. Birinci yarusda palıd, ağcaqayın və göyrüş bitir. İkinci yarusu isə qaraçöhrə tutur. Bu meşəlik respublikada ən böyük qaraçöhrəlik olub sahəsi 400 ha-dır. Bura Böyük Qafqazda qaraçöhrənin şərq hüdudu hesab olunur. Cənut qaraçöhrəliyi turistlər tərəfindən pozulur, ağacların özbaşına kəsilməsi və mal-qara otarılması müşahidə olunur. Odur ki, sahə Pirqulu qoruğuna daxil edilərək xüsusi mühafizə olunmalıdır. Axoxçay qaraçöhrəliyi. İsmayıllı qoruğunda Axoxçayın sağ sahilində fıstıq-vələs meşəsinin ikinci yarusu- nu tutur. Budaqlı danaya meşəlikdə qrupla bitir və üçüncü yarus təşkil edir. Bu, danaya bitən yeganə qaraçöhrə meşəliyi xüsusi qorunmalıdır.
sahilində, dəniz səviyyəsindən 1600 m hündürlükdə mürəkkəb relyef şəraitində, dik yamacın (30-50 0 ) cənubi- şərq baxarında yerləşir (Zaqatala qoruğunda). Fıstıq meşəsinin ikinci yarusunu tutur. Fıstıq ağaclarının yaşı 200- 250, qaraçöhrənin yaşı isə 800-1000 il təşkil edir. Bu qaraçöhrəliyin səciyyəvi cəhəti burada meşəaltı azaliya kolundan (sarı rododendron) ibarət olmasıdır.
həmin kəndi leysan yağışlarının dağıdıcı təsirindən mühafizə edir. Meşəliyin 300 yaşı var. Talış yüksək dağlıq palıd meşəsi. Viləşçayın yuxarı axarı hissəsində «Saxala-Burun» adlanan dağda dəniz səviyyəsindən 2100-2200 m yüksəklikdə, yamacın şimal baxarında sırf və qarışıq şərq palıdı meşəliyi vardır. Qarışıq meşəlikdə şərq palıdına hirkan ağcaqayını, hirkan armudu və iberiya palıdı qarışır. Bu meşəlik vaxtilə Talışın yuxarı meşə zonasında şərq palıdının geniş yayılmasını və antropogen amilin təsiri qəticəsində onun çox yerdə məhv edilməsini təsdiq edir. Bu meşəlik böyük qoruyucu rola malik olub, həm də tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Odur ki, o, qiymətli təbiət abidəsi kimi qorunmalıdır, lakin hazırda amansızcasına məhv edilir. Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|