Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
59 prinsipinin müəyyənləşməsi; iqtisadi hadisələrə vahid ideoloji sistem kimi mexaniki surətdə müəyyənləşmiş mövqeydən yanaşılması; respublikamızın iqtisadi suverenliyi istiqamətində iqtisadi təfəkkürün inkişaf etdirilməməsi; ideoloji məhdudiyyət üzündən Azərbaycan xalqının iqtisadi təfəkkür tarixi axıradək araşdırılmamış, başqa ölkələrın iqtisadi təfəkkürü ilə əlaqələrin məhdudlugundan ibarət olmuşdur. Göründüyü kimi sovet elm sistemində iqtisadi şüura ictimai şüurun bir forması olaraq baxılmırdı, dərsliklərdə bir çox hallarda iqtisadi şüur anlayışından istifadə olunmurdu. Ancaq, onu qeyd etmək olar ki, artıq son dövrlərdə SSRİ-də əsərlərdə iqtisadi şüura da ictimai şüurun bir forması kimi baxılması haqqında mülahizələr vardır. Ancaq bu problem mübahisəli xarakter daşıyır. Iqtisadi şüura ənənəvi şüur səviyyəsində baxılmasını inkar edən fikirlər də vardır. Cəmiyyətin maddi istehsal sahəsi mövcuddursa, onun inikası olan iqtisadi şüur da mövcuddur. Istehsal, mülkiyyət, mübadilə, istehlak, maliyyə, verği, bazar və s. münasibətlərin inikası olan ideyaları ifadə edən iqtisadi təfəkkür həmin münasibətlər sisteminin tənzimlənməsi üçün normalar müəyyən edir. İqtisadi təfəkkür insanın nəzəri ideyalar, baxışlar istehsal edən psixi-mənəvi və yaradıcı-idraki fəaliyyətin ən yüksək formasıdır. 32 Iqtisadi hüquqi təfəkkür elmi əsaslara söykənmirsə, o cəmiyyətin maddi həyatına, iqtisadi proseslərə öz təsirini ğöstərə bilməz. M. M. Səttarovun qeyd etdiyi kimi intelektual səviyyəsi, iqtisadi şüuru yüksək olmayan heç bir kəs sözün həqiqi mənasında müasir istehsalçı kimi fəaliyyət ğöstərə bilməz. 33 32 Cəlilov M.İqsisadi təfəkkür: fəaliyyət və müasirlik.”İqtisadiyyat” qəzeti, 10-17 fevral, 2000-ci il, 7 saylı buraxılış (50). 33 Səttarov M.M. İqtisadi şüur: mahiyyəti, strukturu və cəmiyyətdə rolu. Bakı .2000, səh.63. 60 Müasir dövrdə Azərbaycanda yeni iqtisadi hüquqi təfəkkürün xüsusiyyətləri tədqiqat obyekti olmalıdır. İqtisadi şüurun mahiyyəti və strukturu ilə baglı M.M. Səttərovun məqalələrinə və müasir dövr üçün iqtisadi təfəkkür probleminə M.Cəlilov tərəfindən baxılmışdır. Yeni iqtisadi təfəkkür mövzusuna Ə.F.Abbasovun “Yeniləşən cəmiyyət. Müasir elmi paradiqma və idarəetmə” əsərində rast ğəlmək olar. Iqtisadi təfəkkür anlayışına qədim Çin, Yunan və Roma sosial- siyasi, fəlsəfi fikir tarixində rast gəlmək olar. Ancaq, iqtisadçı Adam Smittin dövrlərindən etibarən bu anlayış mühüm elmi kataqoriya kimi işlənməyə başlamışdır. Müəllif 1776-cı ildə yazdıgı “Xalqların sərvətin təbiəti və səbəbləri haqqında tədqiqlər” əsərində bu anlayışdan istifadə etmiş, insanların əlbir fəaliyyəti ilə bağlı yeni ideyalar irəli sürmüş, onların maddi və mənəvi rifahının yaradılması mənbələrini ğöstərmişdir. Iqtisadi təfəkkür çəmiyyətin maddi həyatının təşkilində və təmizlənməsində, ictimai həyatın inkişafında əsas rol oynayır. Iqtisadi təfəkkür adamların mümkün variantlarda secimini müəyyənləşdirir. Bəzən elə düşünmək olar ki, hətta bəzi adamlar yoxsulluqlarını özləri secmişdir. Ancaq, yoxsulluq və işsizlik sosial bir bəladır və heç də bu adamların iradəsindən asılı deyildir. Con Meynard Keynsin qeyd edir ki, iqtisadi siyasət hazır tövsiyələrdən ibarət deyildir. Bu hər şeydən əvvəl hazır təlimdən, nəzəriyyədən daha çox metodlardan, onlara yeyələnmiş adamların mülahizə və mühakimələrindən ibarətdir. Bu elə bir təfəkkür sistemidir ki, milyonlarla adam öz səyləri nəticəsində vahid sənaye cəmiyyəti qururlar. Eln Devonsa ğörə, iqtisadi təfəkkür elementar qarşılıqlı əlaqələr 61 konsepsiyası olub hər bir kəs tərəfindən müstəqil şəkildə həyata keçirilə bilər. 34 Iqtisadi təfəkkür cəmiyyətin iqtisadi həyatı haqqında elmi biliklərin və içtimai istehsalın inkişaf mərhələsinin keyfiyyət xüsusiyyətlərini, daxili dinamikasını əks etdirən iqtisadi fikirlərin və təsəvvürlərin məçmusudur. Iqtisadi təfəkkür ictimai şüurun fəal hissəsi kimi təsərrüfat qərarlarının hazırlanması və həyata keçirilməsinə yönəldilmiş əməli fəaliyyət növürür. Iqtisadi təfəkkür təcrübəyə, reallıglara, iqtisadi həyatın dərindən öyrənilməsinə və təhlilinə əsaslanaraq yaranır. Hər bir cəmiyyətin konkret inkişaf pilləsinə uygun olaraq öz spesifikliyi ilə fərqlənən iqtisadi təfəkkürü olur. 35 Bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, dünyanı iqtisadçılar idarə edirlər. Çünki cəmiyyətin maddi həyatının ğedişini onlar müəyyənləşdirirlər. Bəziləri iqtisadi təfəkkürün insanların rasional dəyərlərdən qaynaqlandıgını iddia edirlər. Yəni iqtisadiyyatda mənfəəti artırmaga can atan insanlar sərfəli və xeyirli olmayan hər şeydən imtina edirlər. Mülkiyyət hüququ hüquqi təfəkkürün nəticəsi olub hansı əmlakın kimə məxsus oldugunu hüquqi cəhətdən əsaslandırır və müdafiə edir. Sabiq Amerika prezidenti R.Reyqan qeyd edirdi ki, Allah amerikalılar üçün üç böyük sərvət bəxş etmişdir: ailə, din və xüsusi mülkiyyət hüququ. Bunlardan birinin olmaması və ya hüquqi əxlaqi ahənğdarlıgının pozulması həyatın sabitliyinin pozulmasına ğətirib çıxaracaqdır. O cümlədən vətəndaşın maraqlarını təmin edən əsas vasitələrdən olan mülkiyyət hüququnun qorunması iqtisadi təfəkkürün mühüm istiqamətlərindən biridir. Bazar iqtisadi münasibətlərinin formalaşdıgı cəmiyyət bütövlükdə bazardan ibarət deyildir. Burada bazar iqtisadi sektoru ilə yanaşı başqa institutlar da fəaliyyət ğöştərir. Iqtisadi 34 Essays in Economics. London, 1961, p. 46. 35 Iqtisadi nəzəriyyə. Bakı ,1993, l hissə, s.12. Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|