Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, №4, 2017
462 qızının tərbiyəçisi Mariya İvanovnanın da “tərbiyə metodlatı” müəllifin qınağına tuş gəlir. Uşaq psixologiyasınını bilməyən, mürəkkəb tərbiyə işini ancaq uşaq qarşısında tələb qoymaqla məhdudlaşdıran təbiyəçinin simasında yazıçının adını müəllim, tərbiyəçi qoyub pedaqoji işdən, uşaq psixologi- yasından xəbərsiz olanları tənqid etmişdir. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, hekayənin iki variantı mövcuddur: Birinci variantda Hüseynqulu ağa və Pəricahan xanım Qaraca qızın fədakarlığından sarsılır, onun ölümündə özlərini müqəssir sayır, Allaha dua edərək öz günah- larının bağışlanmasını diləyirlər. Uzun illər ümumtəhsil məktəblərinin”Ədəbiyyat” dərsliklərinə daxil edilmiş ikinci variantda isə yazıçının 1936-cı ildə əsərlərini nəşrə hazır- layarkən məcburiyyət qarşısında etdiyi dəyişikliklər öz əksini tapmışdır. Belə ki, 1937-ci ilin repressiya dalğasının yaxınlaşdığını hiss edən sənətkar özünü labüd təhlükədən qorumaq üçün ixtisar və dəyişikliklər apararaq, varlı təbəqənin- mülkədarlığın nümayəndəsi olan Hüseynqulu ağa və Pəricahan xanımı mənfi obraz kimi təqdim etmişdir. Aydın məsələdir ki, sovet rejimi şəraitində senzura müsbət bəy və xanım obrazları olan əsərin nəşrinə icazə verməz, müəllif bir çox sənətkarlar kimi siyasi ittihamlara, repressiyaya məruz qalardı. Əsərin ilk variantı X.Məmmədovun tərtib etdiyi “Hikmət çələngi” kitabına (Bakı, 1997) daxil edilmişdir.(3, s.221. ) Həmin variantda Ağca xanımı xilas edən Qaraca qızın ölümü səhnəsi tamamilə fərqli şəkildə təsvir edilir: “Qaraca qız qan ilə dolmuş gözlərini açdı, axır nəfəsində günəşin şəfəqinə bir müddət baxdı, sonra gülümsündü, gözlərini yenə yumdu. Qaraca qız öldü!.. - Daxmamın bülbülü uçub getdi, - deyə Piri baba göz yaşı tökdü. - Xudaya, bu pak ruhun xatirəsinə biz müqəssir valideyni əfv et!- deyə Hüseynqulu ağa dua etdi. Bu xəbər bir dəqiqədə ağalığa yayıldı və cümləni qəmgin etdi. Pəricahan xanım tutduğu əməldən peşman olub qızı ilə bərabər yanğılı- yanğılı ağlayırdı. Qaraca qızın vəsiyyətini əmələ gətirdilər. Onu göy təpədə dəfn etdilər. Hüseynqulu ağa Qaraca qızın qəbrinin üstündə böyük bir nişangah tikdirdi və baş daşının üstündə canını öz dostu Ağca xanımın uğrunda fəda etdiyini yazdırdı ki, bu böyük fədakarlıq baqi qalsın!” “Əşrəf” hekayəsinin də mövzusu uşaq həyatından alınmışdır. Bu əsər də sənətkarın uşaq taleyi, uşaq rərbiyəsi ilə bağlı düşüncələrinin davamıdır. Əsərin qəhrəmanı Əşrəf gəmiçiliklə məşğul olan Əlimərdanın oğludur. Yazıçı onun bədii portretini belə tədvir edir: “Əşrəf böyüyüb, yaşı altıya yaxınlaşdı. Bu, çox gözəl, sağlam və sevimli bir uşaq idi. Nəcibə xanımın elm tərbiyə verməkdə nə dərəcədə qabilə və ustad bir ana olmağı oğlunun gözəl hüsnü və əxlaqından görünürdü. Əşrəf izinsiz heç bir şeyə əl vurmazdı, söyüş kimi fəna xasiyyətlər əsla onda yox idi. Dili qayət şirin idi. Sağ
Filologiya məsələləri, №4, 2017
463 yanağında böyük bir xalı var idi; gülən zaman bu xal üzünün çuxuruna düşüb, ona xeyli məlahət verirdi.” Atasının ölümündən sonra onun işini davam etdirən, ticarətlə məşğul olan Əlimərdanın alış-verişdən əl çəkib çox sevdiyi gəmiçiliklə məşğul olması ailə üçün faciəli hadisələrin bünövrəsini qoyur. Aldadılaraq gəmi ilə qaçaq mal apapan Əlimərdan tutulub ailəsi ilə sürgün edilir. Xeyirxah bir insan olan Nikolay İvanoviç adlı bir müəllim və onun nəcib təbiətli arvadı Sofiya Aleksandrova ata-anasından ayrı düşən Əşrəfə çətin günlərdə dayaq olur, onu həyat burulğanında məhv olmağa qoymur. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında nəsrin dəyərli nümunələrini yaratmış S.S.Axundovun “Qorxulu nağıllar” hekayələr silsiləsi bu gün də öz ideya- bədii dəyərini saxlamaqda, gənc nəslin mənəvi-estetik tərbiyəsində mühüm rol oynamaqdadır.
Ədəbiyyat 1. Axundov S.S. Seçilmiş əsərləri. II c., Bakı, 1968. 2. Xəlil Z.,Əsgərli F. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı tarixi. Bakı, 2004. 3. Həsənli B. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı. Bakı: Müəllim, 2016. 4. “İrşad” qəzeti, 15 iyun 1906. 5. Namazov Q. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı. Bakı, 1984. 6. Vəliyev M. S.S.Axundov. Bakı, 1968. 7. Vəlixanov N. Humanist yazıçı. S.S.Axundov. “Hekayələr və pyeslər” kitabına ön söz. Bakı:Gənclik, 1975, 8-9. 8. Vurğun S. Böyük sənət uğrunda. Bakı, 1970 9. Yusifoğlu R. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı. B., 2000.
Б.Алиева Идейно-художественные особенности цикла рассказов «Страшные рассказы» С.С.Ахундова Резюме
детских рассказов извесного писателя С.С.Ахундова, написанные в начале двадцатого века. В этих рассказах прошлая жизнь показана со всеми противоречиями. Особое внимание уделяется на характеристику основных героев произведений - детских образов. С.С.Ахундов хорошо знавший детский мир, детскую психологию сумел ярко и красочно раскрыть их в своих рассказях. Он знакомить своих читателей трудностями и превратностями могущими им встретится на жизненном пути. Эти рассказы помогают воспитывать детях находчивость, Filologiya məsələləri, №4, 2017
464 проницательность и бесстрашие. Отмечается, важность и актуальность нравственных проблем отраженных в детских рассказах писателя. «Страшные рассказы» с момента издания завоевали любовь и уважение всех школьников. И в наши дни рассказы играют важную роль в нравстственном воспитании учащихся.
B.Alieva Ideological and artistic features of the series of stories "Scary stories" by S.S. Akhundov Sammary
The article analyzes the ideological and artistic features of the children 's stories of the famous writer SS Akhundov, written in the early twentieth century. In these stories, past life is shown with all the contradictions. Particular attention is paid to characterization of the main characters of works - children's images. S.Akhundov who knew the children's world well, children's psychology was able to reveal them brightly and colorfully in his stories. He acquainted his readers with difficulties and vicissitudes that can meet them on the path of life. These stories help bring up children resourcefulness, insight and fearlessness. It is noted, the importance and actuality of moral problems reflected in the children's stories of the writer. "Terrible stories" since the publication won the love and respect of all students. And nowadays stories play an important role in the moral education of students.
Rəyçi: B.Həsənli Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|