Microsoft Word 1 Xocali Yaqub m-son doc

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
42
Sofulu, Barxudarlı, C f rli, Çaxmaqlı, Polad Ayrım, Göy rçin, Mürte-
yil, Alaçıqqaya, A kils , Haqqıxlı, Qızılhacılı, Ba anis Ayrım, Xeyrim-
li, M z mli, Qu çu Ayrım, A a ı  skipara v  Yuxarı  skipara k ndl ri 
erm ni silahlı d st l rinin hücumuna m ruz qalmı , k ndl r da ıdılmı  
v   halisi mü yy n müdd t evl rind n qaçqın dü mü dü
1
.  
1906-cı ilin fevral ayında Tiflisd  Qafqazın cani ini  .Voronsov-
Da kovun t
bbüsü il  erm ni-müs lman qır ınlarına son qoymaq 
m qs dil  sülh konfransı (m clisi) keçirilmi dir. H min konfransda mü-
s lman nümay nd l ri  hm d b y A ayev,  lim rdan b y Topçuba ov, 
dil xan Ziyadxanov v  ba qaları "Da naksutyun" partiyasının niy-
y tl rini if a etmi , onun C nubi Qafqazda tör dil n qır ınların, terror-
çulu un t kilatçısı v  icraçısı oldu unu göst rmi , r smi hökum t dai-
r l rinin bu t kilatın  m ll rin  göz yumdu unu sübuta yetirmi dil r.   
Lakin sülh konfransının keçirilm sind n bir q d r sonra erm ni 
silahlı d st l ri yenid n qır ınlara ba lamı dılar.  r vandan Z ng zu-
ra, Z ng zurdan Qaraba a q d r  razid  erm ni  halisinin sayı 
olduqca az oldu u üçün erm ni silahlı d st l rin  yol üstünd  yerl
n 
müs lman k ndl rin  hücum etm k  mri verilmi di. 1906-cı il iyulun 
29-da "Da naksutyun" partiyasının göst ri i il  erm nil r Z ng zur 
q zasının M d n bazarında S fyar b yi q tl  yetirir, sonra is  Karxana 
k ndin  hücum edirl r. Erm nil r bu k ndd  heç k s  aman vermir, 
k ndin bütün  halisini öldürür v  ya  sir götürürl r. El   h min gün 
erm nil r Lov, X l c, Salda lı,  nc var, Da nov k ndl rini viran qo-
yurlar. Avqustun 1-d  erm nil r Qatar k ndin  hücum edirl r. 9 gün 
qatarlılar k ndi müdafi  edirl r.1906-cı ilin avqust-sentyabr aylarında 
erm ni silahlı  d st l ri qır ınların a ırlıq m rk zini Z ng zurun 
Oxçu- b d k bölg sin  keçirirl r. Erm nil r qır ınlardan canını 
qurtaran az rbaycanlıların c ml diyi Saqqarsu k ndind   sl soyqırım 
tör dirl r. Z ng zurda erm nil rin tör tdikl ri qır ınlara son qoyul-
ması üçün Ordubad nahiy sind  yaradılan könüllü d st l r h r k t  
keçirl r. 800 n f r  yaxın Ordubadlı könüllül rin d  köm yi v  1000 
n f r  yaxın Oxçu- b d k silahlılarının i tirakı il  sentyabrın 16-17-
d  Oxçu- b d k k ndl ri erm nil rin i alından azad edilir. Bundan 
sonra sa  qalan  halinin yenid n öz k ndl rin  qaytarılması prosesi 
ba lanır. Erm ni mü llifi A-Do da ıntılara m ruz qoyulan 43 az rbay-
canlı  k ndl rinin adlarını  a a ıdakı kimi t sbit etmi dir: Bayandur, 
                                                 
1
 A-Do, göst ril n  s ri, s. 379. 

---

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
 
43
H l k, Bin yeri, Kosalar, Malıb yli, Ca azur, Çaylı, Kalavalax, Nov-
ruzlu, Cicimli, Hacılar, Ba ırb yli, Qarahunc, Unanav, Kürdl r, A va-
ni, Danzaver (Armuldlu), Sisyan, A udi, D r bas, Pul,  rikli,  ükar, 
M likl r, Yem zli, X tap, Almalı, Karxana, Qatar, Cibili, X l c, Ke-
çi- abadin,  nc var, Çullu, Oxçu, Atqız, Pirdavudan,  clıli, Bu açıq, 
Kollu-Qı laq, Mtnadzor, Sanalı
1
  
Erm ni mü llifi Stepan Zavaryanın verdiyi m lumata gör , h -
min dövrd   u a q zasında 12, Cavan ir q zasında 15, C brayıl q za-
sında 5, Z ng zur q zasında 43 müs lman k ndi, ümumilikd  is  h -
min bölg l rd  75 k nd da ıdılmı dır
2
.
 
    
Erm nil r 20-29 noyabr 1905-ci ild  Tiflis  h rind  az rbay-
canlıların ya adıqları  m h ll l rd  kütl vi qır ınlar v  terror aktları 
tör tmi dil r. Borçalı q zasında ya ayan az rbaycanlılardan ibar t silahlı 
d st l rin köm y  g lm sind n sonra Tiflisd  qır ınlar dayandırılmı dı.  
Az rbaycanlıların t kilatlanması, 1906-cı ilin payızında “Difai” 
partiyasının formala araq erm nil rin terroruna terrorla cavab verm si 
erm nil ri qır ınlar tör tm kd n  l ç km y  m cbur etmi di. 
Ümumiyy tl , erm nil r 1905-1906-cı ill rd   C nubi Qafqazın 
14 q zasında -  r van, Naxçıvan, 
rur-D r l y z, Eçmi dzin, Alek-
sandropol, Sürm li,  u a, Cavan ir, C brayıl, Z ng zur, G nc , Qazax, 
r , Borçalı  q zalarında v  8  h rind  - Bakı,  r van, Naxçıvan, 
Gümrü, G nc ,  u a, Qazax v  Tiflis  h rl rind  qır ınlar tör tmi l r. 
Qafqazın cani ini  .Vorontsov-Da kov milli-münaqi l r n tic -
sind  meydana çıxan da ıntıların v   haliy   d y n ziyanın aradan qal-
dırılması,  r van v  Yelizavetpol quberniyalarının z r r ç kmi   halisin  
borc verilm si üçün daxili i l r v  maliyy  nazirl ri qar ısında d f l rl  
v sat t qaldırmı dı. Rusiya imperiyasının Maliyy  Nazirliyi uzun müdd t 
müxt lif b han l rl   r van v  Yelizavetpol quberniyalarının f lak t 
qar ısında qalan  halisin  yardım göst rm kd n imtina etmi di. 
haliy  vurulan ziyanın miqyasını mü yy n etm k üçün m rk -
zi hökum tin tap ırı ı il  quberniyalarda komissiyalar yaraılmı dı. Ko-
missiyalara tap ırıq verilmi di ki, maliyy  çatı mazlı ını n z r  alaraq 
vurulan maddi ziyanın miqyası az göst rilsin. Komissiyalar bu fürs t-
d n istifad  ed r k xristian t ssübke liyi göst rmi , az rbaycanlıların 
                                                 
1
 A-Do, göst ril n  s ri, s.305-306. 
2
 
  . 
 
 
   
 1906-1907  .. 
   
.  .
, 1907, c. 61. 

---

AZƏRBAYCAN  XALQINA  QARŞI 1918-ci il  SOYQIRIMLARI
 
 
44
itkil rini mümkün q d r az göst rmi dil r. Da ıntılara m ruz qalan 
k ndl rin mütl q  ks riyy tinin az rbaycanlı  k ndl ri olmasına bax-
mayaraq, erm nil r  vurulan ziyanın miqyası q sd n  i irdilmi di. 
r van qubernatoru qraf V.Tizenhauzenin 1905-ci il  dair hesa-
batında quberniya  razisind  ba  vermi  i ti a lar zamanı t kc  h min 
ild  quberniya  razisind  125 k ndin da ıntılara m ruz qaldı ı qeyd 
edilmi dir
1
.  
Erm ni mü llifi A-Do 1905-1906-cı ill rd  133 az rbaycanlı 
k ndinin da ıdıldı ını, 24 az rbaycanlı  k ndi is  tamamil  darmada-
ın edildiyind n v  xarabazarlı a çevrildiyind n m lumat almaq üçün 
bir n f r bel  canlı  ahid tapılmadı ını yazır
2
. H min 24 k ndin adları 
kompensasiya öd nilm si üçün t rtib edil n siyahılara daxil edilm -
mi di.  
Polyak  silli Amerika t dqiqatçısı Tadeu  Svyatoxovski çar Ru-
siyasının r smi dair l rinin verdikl ri m lumatlara  saslanaraq 1905-
1906-cı ill rd  C nubi Qafqazda 158 müs lman, 128 erm ni k ndinin 
da ıdıldı ını v  yaxud yandırıldı ını, 10 min d k insan t l fatı  oldu-
unu qeyd etmi dir
3
. 
Ümumiyy tl , 1905-1906-cı ill rd   C nubi Qafqazda 1,5 mil-
yon  halinin ya adı ı  razini  hat  ed n milli münaqi l r zonasında 
t qrib n 100 min n f r q zalardakı, bir neç  min n f r  h rl rd ki 
ev-e ikl rind n did rgin dü mü , insan itkisi 10 min n f rd n artıq 
olmu du. Ümumiyy tl ,  r van v  Yelizavetpol (G nc ) quberniyaları 
razisind  200-d n artıq az rbaycanlı ya ayı   m nt q si da ıntılara 
m ruz qoyulmu ,  halisi etnik t mizl nm y  v  kütl vi qır ınlara m -
ruz qoyulmu dur.  
Erm nil rin 1905-1906-cı ill rd  tör tdikl ri kütl vi qır ınlar 
XX  srd  soyda larımızın m ruz qoyulduqları soyqırımı  v  deporta-
siyalar silsil sinin ilk m rh l sidir. 
 
                                                 
1
 
 
 
 
:  . 368,  . 1,  . 116,  .3. 
2
 A-Do, göst ril n  s ri, s.402. 
3
 Quliyev V. M. Az rbaycanda erm ni zülmü. Bakı, 1999, s.152. 

---