Microsoft Word 2017-ci№ doc

Filologiya məsələləri, 2017 
 32
görə də sinonimlik faktının müəyyənləşdirilməsi üçün dilçilər tərəfindən bir sıra 
əlavə kriterilər də müəyyənləşdirilmişdir:  
- leksik vahidlərin məna ümumiliyinin mövcudluğu 
- leksik vahidlərin əşyavi ümumiliyi 
- məna yaxınlığı və ya eyniliyi 
- sinonimik vahidlərin eyni nitq hissəsinə aid olması 
- leksik vahidlərin bir-birini əvəz edə bilmək qabiliyyəti 
- leksem uyğunluğunun eyniliyi və s. 
Qeyd edək ki, sinonimik əlaqədə olan sözlər, yəni sinonimlər bu göstərilən 
kriterilərin eyni zamanda bir neçəsinə cavab verə bilər.     
 
Nəticə. Beləliklə, dildə sinonimiya, sinonimlik, sinonimik əlaqələr və 
sinonim anlayışlarının tədqiq edlməsi üçün  dildə olan sözlərinmənasının fərqli 
aspektləri kriteri kimi götürülür: 
-  sözün  semantik aspekti – sinonimiya yaradan sözlər eyni nitq 
hissəsinə aid olur, bu sözlərin mənaları yaxındır və ya üst-üstə düşür. 
-  sözün struktur aspekti – sinonimiya yaradan sözlər bir-birini sözün 
tərkibində heç bir dəyişiklik olmadan əvəz edə bilər. 
-  sözün praqmatik aspekti – sinonimik sözlər adlandırılan cisim, 
predmet və hadisənin eksperssiv-emosional işarəediciləri kimi çıxış edir.    
      
ƏDƏBİYYAT 
1.  Берында  П.  Лексикон  славяно-российский  и  имен  толкование.  Киев: 
1627 
2.  Немецкая  синонимия  или  родственные  по  значению  слова.  Сборник 
статей. 1794 
3.  Хирар Г. Правильность французского языка. Париж: 1718 с.  
4.  Траслер  Дж.  Различия между словами, считающимися синонимами в 
английском языке. Лондон: 1723 
5.  Seyidəliyev N. Müasir azərbaycan dilində üslubi sinonimlər. Bakı: 2012, 
120 c. 
6.  Постникова С.В. Синонимы в немецком языке и основные приемы их 
активизации. Москва: Высшая школа, 1984, 112 с. 
7.  Винокур Г.  Культура языка. Москва: 1929 
8.  Bloomfield L. Language. Chicago: 1964 
9.  Лайонз  Дж.  Язык  и  лингвистика.  Вводный  курс / перевод  с 
английского И. Муравьева, Е. Устинова.  Москва:  2004 
10. Толикина Е. некоторые лингвистические проблемы изучения термина 
//  Лингвистические  проблемы  научно-технической  терминологии. 
Москва: Наука, 1970, с. 53-67   
 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 33
ПАНАХОВА ГУЛДАНА 
ЛИНГВИСТИЧЕСКИЕ ТРАДИЦИИ В ИССЛЕДОВАНИИ 
СИНОНИМИИ 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  исследуются  синонимические  отношения  в  лингвистике. 
Как известно, синонимия, или же, синонимические отношения – это тип 
отношений  языковых  единиц.  Суть  этих  отношений  заключается    в 
полном  или  частичном  совпадении  значений  этих  языковых  единиц. 
Интерес  к  синонимии  и  синонимическим  отношениям  имеет  давнюю 
традицию.  Именно  исследованию  этой  традиции  и  посвящена  данная 
статья.  Как  известно,  синонимия -  одна  из  ключевых  тем  как  при 
практической работе с языком (будь то писатели, журналисты, редакторы, 
переводчики), так и при чтении или анализе любого текста. Чем больше в 
языке синонимических  средств,  тем  он  богаче  и  выразительнее. 
Синонимия  как  некая вариативность  плана  выражения существует 
практически  на  всех уровнях  языка,  но  в  первую  очередь  конечно же на 
лексическом и синтаксическом уровне.   
 
PANAHOVA GULDANA 
 
THE LINGUISTIC TRADITION IN THE STUDY OF 
SYNONYMY 
 
SUMMARY 
The article investigates the synonymous relationships in linguistics. As is 
known, synonyms, or, synonymous relations - a type of relations of language 
units. The essence of these relations is the full or partial coincidence of the 
values of linguistic units. Interest in the synonymous and synonymous 
relationship has a long tradition. It is the study of this tradition and the subject of 
this article. As is known, synonyms - one of the key themes as in the practical 
work with the language (whether writers, journalists, editors, translators), and 
reading or analysis of any text. The more synonymous language means, the 
richer and more expressive. Synonymy as a kind of variation of the plan of 
expression exists in almost all levels of the language, but in the first course on 
the lexical and syntactic level. Author on the extensive material provides an 
overview of the history of the formation of the science of synonyms, all 
concepts explore synonymous and approach to them. The article examines the 
scientific works of English, French and Russian scientists-linguists. 
 
Rəyçi  filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Afaq Ramazanova 

---

Filologiya məsələləri, 2017 
 34
 
  ELMİRA ƏLİYEVA  
 ADU 
  
MÜASİR DİLÇİLİKDƏ   DİSKURS HAQDA  MÖVCUD   
ELMİ-NƏZƏRİ MÜDDƏALARA  DAİR 
 
Açar sözlər: diskurs, nitq, proqressiya 
Key words: disсourse, speech, progression 
Ключевые слова: дискурс, речь, прогрессия 
 
Elm inkişaf etdikcə onun anlayışlar sistemi zənginləşdirilir və bu anla-
yışların adlandırılmasına ehtiyac duyulur. Dilçilik elmində son dövr 
tədqiqatlarına nəzər salsaq, onlardan biri də diskurs anlayışıdır. Beləliklə, 
aydın olur ki, mətn böyük anlayışdır.  İstənilən diskurs mətndir, lakin is-
tənilən  mətn   diskurs deyildir. Hətta linqvistik ədəbiyyatda belə bir misal da 
çəkirlər. Kitab rəfdə olarkən mətndir, amma oxucuya (adresata) çatdıqda 
diskursa çevrilir. Diskursla mətnin adı filoloji ədəbiyyatlarda yanaşı ad-
dımlasa da onlar arasındakı fərq istisna olunmur. 
 Bu  fərqlər aşağıdakı kimi xarakterizə olunur: 1. Diskurs praqmatika-
dir, mətn linqvistik kateqoriyadır. 2.Diskurs prosesin kateqoriyasıdır, mətn 
nəticə kateqoriyasıdır. 3. Diskurs abstrakt konstruksiyadır, mətn aktualiza-
siyadır. 
Y.S.Stepanov qeyd edir ki,diskurs dildə dildir, amma özü ilə xüsusi 
verilənlər təqdim edir. Diskurs öz “qrammatikasında və leksikonunda” möv-
cud olmur, sadəcə dil formasında olur. V.İ.Karasik diskursun müxtəlif növlə-
rini qeyd edir.Buraya:  1. hərbi 2. tibbi  3.mistik
  
4. hüquq 5. administrativ  
6. pedaqoji.   7. dini 8.diplomatik 9. reklam   10. səhnə  11. kütləvi-informa-
siya  12. Siyasi 13. idman  14. elmi  15. Işçi . V.Q.Borbotkaya görə, diskurs 
cümlə və onun birləşmələrindən təşkil olunmuş dilin kommunikativ vahidləri 
olan mətndir. Tədqiqatçı bu faktı da əlavə edir ki, mətn dil materialı kimi hə-
mişə əlaqəli nitq olaraq təqdim olunmur,  məsələn, diskurs kimi. 
 
  Filoloji ədəbiyyatda diskurs aşağıdakı kimi xarakterizə olunur: 
1.  Diskurs öz strukturuna görə verilən dilin digər vahidlərindən seçilir. 
2.  Diskurs nitqi tam, müntəzəm funksiyalaşdırmaq imkanına malikdir. 
3.  Diskurs bir dildən başqa dilə ümumi vahid kimi tərcümə edilir. 
4.  Diskurs nəinki  şerlərin ritmika və metrikası, qafiyənin təşkili, hətta 
poetik aspektdən dil və etnodil spesifikasına malikdir. 
5.  Diskurs bəzi situasiyaların struktur spesifikasına malikdir.(10, стр. 
641-643) 

---