Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- RUSIYA GEOSIYASƏTINDƏ QAFQAZDAN KEÇƏN ENERJI DƏHLIZININ ƏHƏMIYYƏTİ Əzim HEYDƏROV
- NAXÇIVAN DİYARI ƏHALİSİNİN ETNİK VƏ DİNİ TƏRKİBİ TARİXİ MƏNBƏLƏRDƏ (XII-XIV əsrlər) Elnur KƏLBİZADƏ
- Həşim KƏLBİYEV
- “Naxçıvanın ərazisini götürsək, bu kiçik ərazidə həddindən çox dünya miqyaslı tarixi- memarlıq abidələri yaşayıb və bu gün də yaşayır. ...Azərbaycanın siyasi, iqtisadi, mədəni
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1441 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan RUSIYA GEOSIYASƏTINDƏ QAFQAZDAN KEÇƏN ENERJI DƏHLIZININ ƏHƏMIYYƏTİ Əzim HEYDƏROV Bakı Dövlət Universiteti “Qafqaz xalqları tarixi” kafedrasının doktorantı
AZƏRBAYCAN Qafqaz bölgəsi Rusiyanın geosiyasi və iqtisadi mənafeləri baxımından son dərəcə həssas bir bölgədir. Avropa ilə Asiya arasında körpü olmaqla yanaşı, Qara dəniz və Xəzərin sahili olması, Türkiyə və İran ilə görüşmə nöqtəsində dayanması, Orta Şərq yolu üzərində olması bölgənin Rusiya üçün əhəmiyyətini artıran faktorlardır. Strateji səbəblərin xaricində bölgənin iqtisadi əhəmiyyəti də böyükdür. Hər şeydən əvvəl Qafqaz Rus iqtisadiyyatı üçün əhəmiyyətli miqdarda xammal qaynağıdır. Cənubi Qafqazda Azərbaycan Respublikasının əra- zisində olan neft yataqlarıda Rusiyanın maraq dairəsindədir. Xəzər neftinin qərbə nəql edil- məsi üçün düşünülən boru kəmərlərinin üzərində dominant mövqe qazanmaq istəyi Qafqazın Rusiya üçün dəyərini artırmaqdadır. Yeni neft sahələri kəşf edildikcə bölgənin strateji əhəmiyyəti artırdı. Xəzər dənizində 200 milyard bareli aşan Bəsrə Körfəzindən sonra ikinci yer tutan neft ehtiyatlarının mövcudluğu faktı enerji ehtiyatlarının Rusiyanın nəzarətində olan köhnə, kiçik tutumlu texniki baxımdan geri qalan boru kəmərləri ilə daşınmasının mümkün olmaması, yeni boru kəmərlərinin inşa edilməsi faktını da ortaya qoydu. Ancaq bu fakt özü ilə birlikdə Rusiya, Türkiyə, İran, Çin və Qərb ölkələrinin Qafqaz və Orta Asiya ilə əlaqədar siyasi qarşıdurmaları da gətirdi. Qərb Xəzər enerji qaynaqlarının ixracı üçün şərqdən qərbə doğru Avrasiya enerji dəhlizi yaratmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur. Doğurdan da şərqdən qərbə istiqamətlənən mövcud bütün enerji xətlərinin keçdiyi Rusiya Federasiyasının meydana gətirdiyi manapoliyanı nəzərə alsaq, Cənubi Qafqaz, Orta Asiya ölkələrinin Rusiyadan bu və ya digər şəkildə asılılığı ortadan qaldıran yeni enerji dəhlizini Orta Asiya və Qafqazın rifahının təmin edilməsində əhəmiyyətli bir addım hesab etmək olar. Xəzər neftinin istismarı ilə bağlı olaraq 20 sentyabr 1994-cü il tarixində Bakıda imzalanmış və “Əsrin müqaviləsi” adı ilə xatırlanan Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda olan Azəri, Çıraq və Günəşli yataqlarında 500 milyon tonu aşan neftin birlikdə istismarı və pay bölgüsü haqqında müqavilə 30 il müddətinə Azərbaycan ilə ABŞ, İngiltərə, Azərbaycan, Rusiya, Türkiyə, Norveç və Səudiyyə Ərəbistanı neft şirkət- lərindən ibarət Beynəlxalq neft Konsorsiumu (AIOC) tərəfindən işlənməsi qərarlaşdırıldı. Rusiyanın neft və təbii qaz siyasəti Qafqaz və Orta Asiyada çıxarılan neft və təbii qazın, əsasən, Qafqaz–Rusiya–Avropa dəhlizi ilə ixracı tələbi üzərində qurulub. Rusiya neftin boğazlardan keçişinə gətirilən məhdudiyyətlərə da qarşı çıxır. Resursları və mövqeyi etibarilə Rusiya bu gün neft və təbii qazı, bütün dünyada hegemoniya yaratmaq üçün silah olaraq istifadə edir. Əvvəlcə Xəzər hövzəsində və Orta Asiyada çıxarılan bütün neft və təbii qazın öz ölkəsində emal müəssisələri və xətlər vasitəsi ilə ixracını tələb edən Rusiyanın bu ambisiya- larına Bakı-Tbilisi-Ceyhan xəttinin inşası ilə böyük zərbə vuruldu. Rusiya isə neft daşımaları üçün alternativ yollar təklif etməkdə israrlıdır. Belə ki, neftin Şimal marşrutu ilə Novorossiyskə oradan da Bolqarıstanın Burqaz limanına və boru xəttləriylə Yunanıstanın Aleksandropolis şəhərinə nəql edilməsinin daha sərfəli olduğunu, beləcə neftin boğazlardan keçməyəcəyini iddia edərək bu marşrutun daha ucuz başa gələcəyini deyir. Boru xəttləri mövzusunda Rusiyanın əsas məqsədi enerji resurslarının ixrac ediləcəyi nöqtəni nəzarətdə saxlamaq yolu ilə neftdən Orta Asiya ölkələrivə Azərbaycana qarşı təzyiq vasitəsi kimi istifadə etmək, qiymətlərə qismən də olsa təsir etməkdir. 1990-cı illərdə SSRİ-nin dağılması və mərkəzi iqtisadiyyatın çöküşü ilə neft istehsalı, istehlakı və ticarətində böyük bir sarsıntı III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1442 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan keçirən Rusiya neft və təbii qaz istehsalını Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan və Özbə- kistan ilə, neft emalı müəssisələrinin əhəmiyyətli bir hissəsini isə Belarus, Ukrayna, Azər- baycan ilə paylaşmaq məcburiyyətində qaldı. SSRİ-nin neft emalı tutumunun 35-%-i Rusiya xaricində qaldı. Neft və təbii qaz istehsalında istifadə olunan maşınqayırma müəssisələri Azərbaycanda, neftin ixrac edildiyi limanlar, terminallar Ukrayna, Gürcüstan, Litva və Latviya da qalmışdı. Lakin Rusiya SSRİ-nin varisi kimi düşdüyü iqtisadi vəsiyasi çətinliyə baxmayaraq, bölgədəki ambisiyalarından imtina etmədi. Hazırda Rusiya öz iri neft şirkət- lərinin bölgədəki bütün konsorsiyumlarda iştirakı ilə qənaətlənmir, eyni zamanda öz nəqliyyat təklifləri ilə çıxış edir. Enerji siyasətinin Rusiya üçün mühümlüyünə daha bir nümunə odur ki, məhz Bakı-Novorosisk xəttininetibarlı olduğunu sübut etmək üçün, bu ölkə 1996-cı ildə bi- rinci Çeçenistan müharibəsinin özünə sərfəli olmayan şərtlərlə sonlandırdı. Eyni zamanda tək bir Avrasiya dəhlizinə qarşı çıxaraq, coğrafi miqyası genişlədərək təklif sayını da artırmışdır. Şimali Qazaxıstan-Novorossiysk boru kəmərlərinin tamamlanmasına əlavə olaraq Ankara ilə Rus təbii qazının Qara dənizin altından Türkiyəyə çatdırılması mövzusunda da müzakirələr aparılır. Ayrıca Yunanıstanla Balkan boru xəttləri layihəsi üzərində işlənilir. Belə strateji layi- hələrdən biri də 20.9.2014 tarixində təməli atılan “Cənub” qaz dəhlizi layihəsidir ki, Avropa rəsmiləri onu XXI əsrin müqaviləsi adlandırıb və Rusiyanın hazırki mürəkkəb beynəlxalq vəziyyətdə özünə qarşı ağır iqtisadi sanksiyalar tətbiq edildiyi bir dövrdə regionda baş verənlərə tam nəzarət edə bilmədiyi də aydın görünür.
MƏNBƏLƏRDƏ (XII-XIV əsrlər) Elnur KƏLBİZADƏ Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsi caspianman@mail.ru AZƏRBAYCAN
Lənkəran Dövlət Universiteti AZƏRBAYCAN
Tarixən mövcud olmuş qüdrətli Azərbaycan imperiyalarının – Sacilər, Atabəylər, Ağqo- yunlu, Qaraqoyunlu və Səfəvi dövlətlərinin mərkəzi vilayətlərindən biri olmuş Naxçıvan Azərbaycan üçün hər zaman strateji əhəmiyyət daşımışdır. Bu baxımdan bütün hüquqi və tarixi Azərbaycan torpaqları kimi Naxçıvanın tarixi coğrafiyasının, əhalisinin etnik və dini tərkibinin ciddi tarixi mənbələr əsasında araşdırılması təkcə, tarixi baxımdan deyil, həm də müasir dövrün beynəlxalq siyasi reallığı baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Təsadüfi de- yildir ki, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev tarixi nitqlərində bu mövzu- nun araşdırılmasını dəfələrlə diqqət mərkəzinə çəkmiş və belə çıxışlarından birində demişdir:
Tarixi-coğrafi baxımdan Azərbaycan ərazisində yaranmış bütün dövlətlər üçün strateji əhəmiyyət daşımış Naxçıvanın əhalisinin XII-XIV əsrlərdəki etnik və dini tərkibinin öyrə- nilməsi də bu gün tarix elmimizin qarşısında duran mühüm məsələlərdəndir. Məlumdur ki, 1136-cı ildə Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin yaranması ilə bütün Azərbaycan torpaqları va- hid dövlətin tərkibində birləşdirilmişdi. Bu isə öz növbəsində Azərbaycan əhalisinin etnik, din, dil, mədəniyyət birliyinin formalaşmasında önəmli rol oynamışdır. Azərbaycanın ayrıl- maz tərkib hissəsi olan Naxçıvan diyarı bəhs olunan dövrdə Atabəylər dövlətinin mərkəzi vilayəti, Eldənizlər sülaləsinin xass torpağı olmuşdur.
Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|