Microsoft Word A5 n?sr Ansambl ifac?l?g?n?n ?saslar?
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 İosif Flaviy “Yəhudi qədimilikləri” əsərində bizim eramızdan əvvəl I əsrdə Fələstində keçirilən belə qədim təmtəraqlı bayramlardan biri haqqında nəql edir. Onun sözlərinə görə, həmin bayramda 200 min müğənni, 200 min zurnaçı, 40 min arfa ifaçısı və 40 min sistr ifaçısı iştirak edib (sistr və ya sistrum (lat. sistrum) – əsasən Aralıq dənizi ölkələrində yayılmış şax-şaxa bənzər qədim zərb aləti). Qeyd etmək lazımdır ki, o vaxtlar musiqiçilərin çıxışları heç də müasir dünyadakı kimi birmənalı qarşılanmırdı. Yunan tarixçisi Polibiy b.e.ə. III əsrdə baş vermiş komik bir hadisə barədə yazıb. Onun dediyinə görə, on üç yunan artisti Romaya gedib, lakin onların çıxışı təcrübəsiz tamaşaçılara darıxdırıcı gəldiyindən, tamaşaçılar musiqiçiləri bir-biri ilə vuruşmağa məcbur ediblər. Bundan belə bir qənaətə gəlmək olur ki, o vaxtlar əyləncə musiqidən daha çox sevilirdi. Lakin artıq Orta əsrlərdə vəziyyət dəyişir. Bu dövrün miniatürlərindən görünür ki, orta əsrlərdə mövcud olan kiçik səyyar musiqiçi qrupları insanlar tərəfindən böyük sevinclə qarşılanır. Müasir akademik ansambl janrlarının yaranması, tərkiblərin formalaşması, təkamülü və inkişafı Avropa musiqi mədəniyyətinin inkişafı ilə bağlıdır və Avopa tarixinin Orta əsrlər və İntibah dövrünə təsadüf edir. Bu təkamül instrumental və vokal çoxsəsliliyinin təşəkkülü ilə bağlıdır. Məhz bu dövrdə Avropada instrumental musiqinin müxtəlif janrları inkişaf etməyə başlayır. Artıq XIV əsrdə musiqiçilər tez-tez müxtəlif qruplarla yığışıb musiqi ifaçılığı ilə məşğul olur, adətən yarmarkalarda, el şənliklərində rəqs və küçə yürüşləri üçün musiqi, yəni tətbiqi musiqi ifa edirdilər. Intibah dövründə musiqi olduqca geniş yayılmışdı, ələlxüsus Florensiya və Venesiyada hər vaxt və hər yerdə səslənirdi. Bu növ musiqi yığıncaqları o qədər dəbdə idi ki, o dərəcədə sevilmiş və yayılmışdı ki, hətta Florensiyada 14 axşam icma zəngindən səhər zənginə qədər musiqi ilə sakitliyi pozmaq, serenada və matinadalar ifa etmək rəsmi qərarla qadağan edilmişdi. Lakin bu qruplar özfəaliyyət şəklində mövcud idi və daimi tərkibli deyildi. Bu dövrdə mahnı və rəqslərin instrumental müşayiəti get- gedə mürəkkəbləşir: əvvəllər bu sahədə yalnız akkordlardan istifadə edilirdisə, artıq müşayiətdə yeni, özünəməxsus melodiyalar yaranır. Ansambllar müxtəlif insan səs tiplərini – diskant, alt, tenor, bas kimi səsləri təkrarlayaraq həmin səslərə uyğun yığılır. XV əsrin sonunda səs və alətlər arasında əsl “səhnə dialoqları” tamaşa etdirən fleyta, viola və ya ney kvartetlərinin yaranması məhz bununla izah olunur. Belə ki, bu kvartetlər vokal partiyasını davam edərək, ilkin musiqi melodiyasını təkmilləşdirə, tamamlaya, inkişaf etdirə bilirdi. Bu cür yenilik yeni alətlərin əmələ gəlməsinə və istehsalına böyük təkan verir: XV-XVI əsrlərdə bütün Avropada, ələlxüsus İtaliya və Fransada çoxsaylı musiqi alətləri emalatxanaları, musiqi alətləri ustaları fəaliyyət göstərir. Klavişli alətlərdən daha çox istifadə olunur ki, bununla da instrumental janrların sayı daha da artır və özünəməxsus, təkrarolunmaz simasını əldə edir. Bu vaxt musiqi əsərlərinin ən geniş yayılan formaları - riçerkar, tokkata, kansona və fantaziya idi. Qeyd edilməlidir ki, XVI-XVIII əsrlərdə kamera- ansambl musiqisinin janr differensiasiyası – ayrılması, fərqləndirilməsi ilə yanaşı həmçinin ansambl musiqisinin kilsə (dini) və dünyəvi - kamera musiqisinə bölünməsi baş verir, “kamera musiqisi” termini (italyanca musica da camera) hər hansı dünyəvi musiqiyə tətbiq edilir və kilsə musiqisinə (italyanca musica da chiesa) qarşı qoyulur. Sonralar, daha çox kütlələrə qulluq edən simfonik musiqinin əmələ gəlməsi və inkişafı ilə kamera musiqisi əsasən kübar cəmiyyətdə dinlənilir 15 və bu baxımdan “seçilmişlər üçün musiqi” sayılır, “kamera musiqisi” termini isə “kiçik ifa tərkibli və məhdud dinləyici dairəsi üçün nəzərdə tutulmuş əsərlər” kimi anlanılır. XIX əsrdən başlayaraq kamera musiqisinin dinləyici auditoriyası genişlənir, bu musiqi artıq “seçilmişlər musiqisi” əhəmiyyətini tədricən itirir və “kamera musiqisi” termini “kiçik ifa tərkibli və çox böyük olmayan dinləyici dairəsi üçün nəzərdə tutulmuş əsərlər” tərifini saxlayır. XVI-XVIII əsrlərdə dəqiq ansambl tərkibləri hələ bərqərar olmayıb, yəni müasir duet, trio, kvartet və s. kimi müəyyənləşməyib, ifaçıların istəyinə görə ansambl tərkibi hər hansı başqa tərkibə dəyişdirilə bilir, çünki ansambl səslərinin sayı ifaçıların sayına heç də uyğun gəlmir. Bu ansamblların daimi tərkibi hələ müəyyənləşdirilmədiyindən, ansambllarda çox vaxt simli-kamanlı, klavişli və dartımlı alətlər birləşərək “alabəzək”, qarışıq tərkib təşkil edir. Məsələn, o vaxt geniş yayılmış trio-sonataların ifaçı tərkibində birdən beşə qədər instrumental partiyaya rast gəlinir. Bununla yanaşı artıq XVI əsrin ortalarında bəzi musiqiçilər yeni instrumental janrların nəzəri əsaslandırmasına cəhd edir. Belə ki, bu sahədə tanınmış əsərlərdən biri – Toledo şəhərində 1510-1570-ci illərdə yaşamış Diyeqo Ortis-in viola da qamba (ispanca “vihuela de arco”) alətinə həsr etdiyi məhşur “Trattado de glosas sobre clausulas y otros generos de puntos en la musica de violones” (“Violalar musiqisində bəzəklərin və başqa xırdalıqların şərhi”) əsəridir. 1533-cü ildə Romada çap olunmuş bu əsərdə Ortis improvizasiya incəsənətini təhlil edir, praktiki məsləhətlər verir və formaların təkmilləşməsinə dair yeni fikirlər irəli sürür. Bu dövrün praktiki olaraq bütün bəstələri Ortis-in bu traktatında izah edilmiş prinsiplərə əsaslanırdı. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|