Microsoft Word Baba n r variant seva
Yüklə 1,74 Mb.
|
78 yanaşı ...Azərbaycanın yeni ədəbiyyatı da Şaiq kimi müəllimlərinə minnətdar olmalıdır. Həqiqətən, Abdulla Şaiq Azərbaycan ədəbiy- yatının, o cümlədən nəsrin bünövrəsini qoyanlardan biri olmuşdur. “İki müztəqib, yaxud əzab və vicdan”, “Əsrimizin qəhrəmanları”, “Araz”, “Bədbəxt ailə”, “Xasay” kimi povest və romanları nəsri- mizin qiymətli nümunələrindəndir. Abdulla Şaiqin nəsri bütövlükdə Azərbaycan bədii nəsrini mövzu, janr, tematika, problematika baxımından zənginləşmiş, milli epik ənənənin, bədii təhkiyənin istiqamətinə və inkişafına təkan vermişdir. Yazıçının ədəbi irsini yüksək qiymətləndirən M.Hüseyn onun nəsr tarixindəki yeri, haqqında danışarkən yazırdı ki, Abdulla Şaiq “... lirik nəsrimizin təməl daşını qoymuşdur”. Abdulla Şaiq və uşaq aləmi, ədəbiyyata, uşaq əsərlərinə, xalq nağıllarına hələ uşaqlıqda, əmisinin danışdığı nağıllardan həvəs oyanmışdır. XX əsrin ilk illərindən ömrünü müəllimliklə bağ- lamışdı. Mirzə Ələkbər Sabir, Abbas Səhhət, Firudin bəy Köçərli, M.Mahmudbəyov kimi müəllimlərlə qələm dostları və maarif xadimləri ilə fəaliyyətə başlamışdır. Özü yazır ki, Sabir və Səhhəti uşaq ədəbiyyatı ilə də maraqlandıran Mahmud əmi olmuşdur. Bütün bunlar da Şaiqin böyük uşaq yazıçısı kimi yetişməsinə təkan vermişdir. “Bizdə elə bir oxuyucu tapmaq mümükün deyil ki, onun qəlbində həmişə nurlu vətənpərvərlik ideyası təsvir edən, mübarizəyə, səadətə, insanlığa, gözəlliyə səsləyən Şaiq guşəsi olmasın” (akademik B.Nəbiyev) Abdulla Şaiqin uşaq hekayələri də mövzu, ideya və janrı ilə rəngarəngdir. Onun hekayələrində uşaqlar küsürlər, barışırlar, özlərinə məxsus yamanlıqlar törədirlər, nadincliklər edirdilər. Amma həyatda yaxşı və yamanın olduğunu onlara böyüklər başa salmırlar, adı həqiqətləri bu uşaqların özləri dərk edirlər. Maraqlı cəhət burasındadır ki, onların ibrət dərsləri özləri kimi məsum, təmiz və qeyri-adidir. 1913-cü ildə yazılan hekayələrində Murad (“Murad”) nadincdir, ev heyvanları ondan qorxur, hamı ondan narazıdır. Axırda dözə bilmir, sanki ev heyvanlarının bacısına mehri onu ayıldır. Hekayənin ritorik sualla qutarması Muradın düzgün yolun başlanğıcında dayandığına işarədir. Əkbərlə Səfər
79 (“Şələquyruq”) ev heyvanlarına qarşı qəddarlıqlarının sonradan peşmançılıqlarını çəkirlər. Təbiət, ev və çöl heyvanları Abdulla Şaiqin uşaq qəhrəmanlarının taleyində mühüm rol oynayır. Onlar insanlıq dərslərini ilk növbədə təbiət və heyvanlardan, onlara qarşı humanist, insani münasibətdən öyrənir. Heyvanlara vurğunluq Qanbayı (“Oyunçu bağalar”) sirk artisiti peşəsinə sövq edir. Bunun üçün Qanbay ilk növbədə heyavanların həyat tərzini öyrənməyə girişir. Abdulla Şaiq hekayələrinin əksə- riyyətində bədiiliklə populyar şəkildə ifadəsini verən elmilik birləşir. “Timsah ovu” hekayəsinin ancaq süjeti maraqlı deyil, eyni zamanda məzmunu da cəlbedicidir. Yazıçı timsahların həyat tərzi haqqında kiçik yaşlı oxuyucularına maraqlı məlumatlar vermişdir. Abdulla Şaiqin bir hekayəsinin arxasında konkret bir məqsəd durur. Hekayələrinin bəzilərində ədib lovğalığı (“Lovğa ovçu”) tənqidə çəkir, bəzilərində təbiəti öyrənməklə yanaşı, onu qorumaq və sevmək ideyasını təbliğ edir (“Meşə gözətçisi”). Görkəmli sənətkar bir sıra hekayələri (“Sözün qiyməti”, “Usta Bəxtiyar”, “Cümənin qəzəbi”) xalq nağılları və lətifələri əsasında yazılmışdır. Bu hekayələrdə də ədib balaca oxuyucularını sədaqətə, əməyə, peşə öyrənməyə çağırmışdır. Bəxtiyarın taleyi (“Usta Bəxtiyar”) uşaqlar üçün ibrətamiz nümunədir. Ustanın məhəbbətini və peşəsinin paxıllığını çəkən şah onu zindana salır. Sevdiyi peşədən müvəqqəti ayrılır. Amma topu, tüfəngi, qoşunu, cəlladı olan şah belə ustanı sevgisindən məhrum edə bilmir. Abdulla Şaiq belə nümunələr hesabına uşaqlarda müsbət insanı keyfiyyətlər tərbiyə etməyi əsas sayır. Ədibin uşaqlar üçün yazdığı əsərlər arasında ilk dəfə akademik K.Talıbzadənin beşcildliyə daxil etdiyi “Kələkbaz Albert”, “Kiçik qəhrəman” və “İki yoldaş” kimi hekayələr də maraq doğurur. Sovet dövründə yazılan bu hekayələrdə Vətən sevgisinin, düşmənə qarşı nifrət hissinin təbliği ön plana çəkilmişdir. A.Şaiq həmin hekayələrdə patetikaya, didaktikaya, quru nəsihətçiliyə yer verməmiş, uşaq qəhrəmanlarını onların öz yaşına, dünyagörüşünə, psixologiyasına uyğun vermişdir. Bunu biz “Bostançı”, “Üç it”, “Meşə gözətçisi” kimi kiçik uşaq hekayələrində də görürük. Nə yazıq ki, bu prinsip yazıçının bəzi hekayələrində pozulmuşdur.
80 Məsələn, “Kiçik qəhrəman” hekayəsində Ayaz yaşına uyğun danışmır, daha doğrusu onun vətənsevərliyi uşaq vətənsevərliyindən daha çox həyat təcrübəsi olan yaşlı bir adamın vətənsevərliyinə bənzəyir. İdeyanın çılpaq, dekarativ ifadəsi bəzi hallarda hekayələri mənasız edir, onların bədii təsir qüvvəsini azaldır. Bu xüsusiyyəti “Sözün qiyməti”, “Pioner düşərgəsində”, “İki yoldaş” hekayələrində də sezmək olar. Amma çox vaxt əsərdə problemin aktuallığı, əhəmiyyəti, ideyanın humanizmi və gərəkliyi ilə kifayətlənmişdir. O, hər bir əsərin sənətkarlıq baxımından kamil çıxmasına çalışmışdır. Hekayənin ideya-məzmun xüsusiyyətlərinin təhlili bir daha göstərir ki, Abdulla Şaiq irsinin əsas məziyyəti əsərlərin ideya və sənətkarlıq prinsiplərinin vəhdətindəndir. Yazıçı söz sənətinin belə bir prinsipinə əməl etmişdir ki, ədəbiyyat göstərməlidir, inandırmalıdır. Özü də bildirirdi ki, ideyanın mənalandırılmasında, surətlərin təqdimində yazıçı təmtəraqlı, bər-bəzəkli sözlərdən qaçmalı, haqqında danışdığı məsələ ilə əlaqədar konkret və əyani təsəvvür yaratmalıdır. Abdulla Şaiqin hekayələri ilə tanışlıq maraqlı bir cəhəti üzə çıxardır.Yazıçının haqqında danışdığımız əsərlərinin hamısı demək olar ki, kiçik hekayələrdir. Amma bu kiçik hekayələrdə bəzən povestə, romana bərabər mətləblər, problemlər əksini tapmışdır. (H.Əfəndiyev “Məktub yetişmədi” hekayəsini “romana bərabər”, Yaşar Qarayev isə “milli nəsrimizin qızıl fonduna” düşən əsər kimi qiymətləndirmişdir). Bu isə sözə həssaslıqla, qayğı ilə, tələbkarlıqla yanaşmasından irəli gəlirmişdir. Abdulla Şaiqin hekayələrində folklorun müxtəlif janrlarından - atalar sözü və məsəllərdən, bayatılardan, nağıllardan, mifoloji motivlərdən, xalq deyimlərindən ifadələrindən geniş istifadə edilimişdir. Sənətkarın xalq həyatının canlı və parlaq mənzərəsini yüksək məharətlə yaratmasını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Onun bədii yaradıcılığından surətin ovqatı, psixologiyasını, həyat tərzini, hadisənin məzmun və xarakterini açmaq üçün ya tam saxlanılmaqla, ya da müəyyən dəyişikliyə uğramaqla atalar sözü və misallarından, bayatılarından istifadəsi səciyyəvi haldır. Məsələn “Ağlaşma” hekayəsindəki ağılara diqqət yetirək.
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|