Microsoft Word Baba n r variant seva
Yüklə 1,74 Mb.
|
8 dastanlarına qədər şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri xalqın ruhunu, müdrikliyini, dilini, mənəvi potensialını əks etdirir. Təsadüfi deyildir ki, xalqımızın janr, bədii forma, mövzu, süjet, qəhrəmanlar, bədii təsvir və ifadə vasitələrinin zənginliyi, rəngarəngliyi ilə seçilən şifahi ədəbiyyatın yazılı ədəbiyyata təsiri, onu zəngin- ləşdirməsi probleminə həsr olunmuş tədqiqatlara ehtiyac bu gün aydın hiss olunmaqdadır. Bu baxımdan B.Babayevin realist Azərbaycan nəsrində satira- nın təşəkkülü, inkişaf mərhələlərinə həsr olunmuş tədqiqatlarında satira və gülüşün qaynaqlarından biri kimi şifahi xalq ədəbiyyatına müraciət etməsi, folklorun yazılı ədəbiyyatın nəsr qoluna satira və gülüş vasitələri baxımından təsirini, bu sahədə mövcud ənənələri, müxtlif üslubları təmsil edən sənətkarların yaradıcılığında komizm vasitələrindən istifadə dinamikasını diqqətlə araşdırması müasir ədəbiyyatşünaslığımızda həmin problemlə bağlı yeni söz kimi dəyərləndirilməlidir. Akademik Bəkir Nəbiyevin yazdığı kimi, “B.Babayev komikliyin xalq gülüşündən gəldiyini realist sənət- karlardan M.F.Axundov, C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, Ü.Hacıbəyov, Y.V.Çəmənzəminli kimi sənətkarların yaradıcılığında axtarmış və tədqiq etmişdir. Onların hekayələrində qəhrəmanlarının bəzi cizgilərini komik şişirtmə-qrotesk yolu ilə təsvir etdiklərini müəyyənləşdirmişdir”. Məlumdur ki, klassik əsərlər bizim üçün həm də öz dəyərini qoruyub saxlayan mədəni sərvətdir, yarandığı mərhələdə olduğu kimi, çağdaş dövrdə müasir bədii fikrin formalaşmasına təsir gös- tərən yaradıcılıq amilidir. Bizə keçmişdən irs qalmış ədəbiyyat indiki dövrdə yaranmış ədəbiyyat kimi müasir intellektual həyatın tərkib hissəsi, onun ideya-məzmun, poetik qaynağı olaraq qal- maqda, çağdaş ədəbi prosesə güclü təsir göstərməkdədir. Görkəmli tənqiçi-ədəbiyyatşünas Y.Qarayev yazırdı ki, klassik - əbədi deməkdir. Klassiki klassik olmayandan ayıran yeganə cəhət də elə budur. Klassikin əsərinə müasirliyi kənardan əlavə etmirlər. Əsrdən-əsrə klassiklər özləri addımlayır. Daha doğrusu, bəşəriyyət, xalqlar özü əsrdən-əsrə addımladıqca klassikə daha çox yaxınlaşır- lar. Məqsəd dahi klassikin yaradıcılığına məxsus nəhayətsizliyin, 9 bitməz-tükənməzliyin yeni hüdudlarını kəşf etməkdir.” 1
M.F.Axundov, C.Məmmədquluzadə, Y.V. Çəmənzəminli, Mir Cəlal və başqa sənətkarların yaradıcılığına müraciətində də öz fərdi tədqiqatçılıq üslubuna sadiq qalır, klassiklərin satira və gülüş haqqında mülahizələrini, müxtəlif bədii janrlarda satiranın təzahür formalarını, bədii nəsrdə satira və gülüşün çalar və özünəməx- susluqlarını araşdırmağa, aşkara çıxarmağa nail olur. Tədqiqatçının bədii nəsrdə satira və gülüşün poetikası barədə qənaətləri mövzu, ideya, süjetdə komikliyin və gülüş üsullarının mahiyyəti, obrazların və situasiyanın komizmi, bədii, satirik detalın xüsusiyyətləri və s. məsələlər barədə oxucuda dolğun təsəvvür yaradır. Sənətkar bədii əsərdə ilk növbədə özünü ifadə edir, yaşadığı dövr, mühit, cəmiyyət haqqında düşüncələrini oxucu ilə bölüşür. Satirik sənətkarın da fərdi üslubu cəmiyyətdə müşahidə etdiyi kataklizmlərdən, siyasi, mənəvi aşınmalara münasibətdən, təsirlən- mələrdən formalaşır.Vaxtilə Bomarşe öz əsərlərindəki satira və gülüşün mahiyyətini açıqlayaraq yazırdı:”Mən ona görə gülürəm ki, ağlamayım.” Ədəbiyyatımızda satiranın, gülüşün ictimai mahiy- yətini, komizm vasitələrindən istifadə etməklə sənətkarın öz ictimai idealını, vətəndaşlıq mövqeyini ortaya qoymasını və bu yolla oxucunu düşünməyə sövq etməsini B.Babayev təqiq etdiyi əsərin ümumi ideya-bədii konsepsiyası ilə yanaşı, süjet, obraz, situasiya, bədii detal müstəvisində əsaslandırır. Əsərdə öz əksini tapan bədii həqiqətin,Satirik, poetik fikrin yaranma mexanizminin mətndə komik sözün, detalların incələnməsi yolunun aşkara çıxarılması təd- qiqatçının uğuru kimi dəyərləndirilməlidir. Kitabda ədəbiyyatımızın müxtəlif nəsillərini təmsil edən sənətkarların yaradıcılığından, vətəndaşlıq qayəsindən söz açılması B.Babayevin tədqiqatçı kimi yaradıcılıq diapazonunun genişliyini, araşdırdığı problemlərə daha geniş müstəvidə, konseptual yanaş- masını göstərir. Bu tədqiqlər klassiklər və müasirlər arasındakı fərdi üslub fərqləri ilə yanaşı, ənənə və müasirliyin vəhdətinin vacib- liyinin üzə çıxarılması ilə əlamətdardır.
1 Qarayev Y. Səhnəmiz və müasirlərimiz. Bakı, 1972. cəh.178. 10 Müxtəlif dövrlərdə ədəbiyyatımızda ayrı-ayrı bədii janrlarda satiranın təzahür formalarını araşdıran tədqiqatçı bu qənaətə gəlir ki, cəmiyyətdə ictimai-siyasi durum, müstəmləkəçilik zülmü artdıqca, ictimai münasibətlər kəskinləşdikcə satiraya ehtiyac çoxalır. Cəhalət aləminin kütləşdirdiyi şüurları oyatmaq, hərəkətə gətirmək üçün moizə və nəsihət artıq kara gəlmir; şirin qəflət yuxusuna qalanları oyatmaq, onlara gülmək, onları güldürmək lazımdır ki, bir daha yuxuya getməsinlər. Odur ki, M.F.Axundov yazırdı: “Pis və çirkin adərtləri insanın təbiətindən istehza və masqaradan başqa heç bir şey qoparıb çıxara bilməz”. Görkəmli ədib “tənqid”, “istehza və masqara” deyəndə elə satiranı nəzərdə tuturdu. Acı gülüş, yumor bu sadə, tipik həyat hadisələrindən, bir-birinə əks insanların barışmaz, “masqaraya”, gülüş hədəfinə çevrilən münasibətlərindən yaranır. Kitabda müasir sənətkarlarımızın şəxsiyyəti və yaradıcılığına həsr olunmuş yazıların bir qismi məqalə və müsahibələrdən ibarətdir. Ədəbiyyatşünaslıq və publisistikanın vəhdətində ərsəyə gəlmiş bu yazılar da maraqla oxunur, müəllif oxucuda bu və ya digər sənətkarın portret cizgiləri, yaradıcılıq qayəsi, yazı manerası, həyata, sənətə baxşları barədə dolğun təsəvvür yaratmağa nail olur. Anar, Cabir Novruz kimi müasir sənətkarlarımızın yara- dıcılığına müraciət edəndə də, akademiklər Bəkir Nəbiyev, Teymur Kərimli, professorlar Zaman Əsgərli, Şamil Salmanov, Təyyar Salmoğlu, Şamil Vəliyev kimi ədəbiyyatşünas, tənqidçilərin yaradı- cılığına həsr olunmuş yazılarda da Baba Babayevin tədqiqatçı kimi daha bir məziyyətinin-obyektivlik, qədirbilənlik, səmimiyyətin şahidi olursan. Lakin bu qədirbilənlik pafosdan, süni şüarçılıqdan uzaqdır. Müəllifin hər fikri, mülahizəsi, qənaəti konkret faktlara, dəlillərə əsaslanır, müasirimiz olan sənətkarların, alimlərin, nəticə etibarilə çağdaş ədəbiyyatımızın uğurlarına münasibəti əks etdirir. Etiraf edək ki, internetdə, mətbuatda ədəbi inkarçılığın, klassiklərin şəxsiyyətində, bədii irsində zərrəbinlə nöqsan axtaran, populist yazıların, bəyənməzliyin baş alıb getdiyi bir dövrdə bu, heç də kiçik məsələ deyildir. Oxucuların diqqətinə təqdim edilən bu kitab ömrünü elmi araşdırmalara, gənc nəslin təlim - tərbiyəsinə, ali məktəb auditori- yalarında gələcək müəllimlərin yetişdirilməsinə həsr etmiş filo-
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|