Microsoft Word Baba n r variant seva
Yüklə 1,74 Mb.
|
233 Müəllimlikdən ədəbiyyatşünaslığa, oradan da jurnalistikaya və yenidən müəllimliyə - Baba Maqsudöğlunun keçdiyi ömür (iş, ixtisas) yolunun ana xətti belə olub. Bu yolun coğrafi məkanı isə doğma Məmmədqasımlı kəndindən başlanıb rayon mərkəzi Zərdaba, Gəncəyə doğru gedib və Bakıda bənd alıb. İnanıram ki, bu yollarda rastlaşdığı narahatlıq, qayğı və əzablar axırda yeni-yeni kitablara çevrilib onun təkcə özünə yox, bütün yaxınlarına da sevinc gətirəcəkdir..
234 Satirik nəsrimizə dair yeni araşdırmalar Azərbaycan ədəbiyyatında satira böyük bir inkişaf yolu keçmişdir. Şifahi xalq ədəbiyyatımızın xalq tamaşaları, lətifə, nağıl, atalar sözü və s. janrlarında aparıcı keyfiyyətlərdən biri kimi təzahür edən bədii gülüş (satira və yumor) klassik yazılı ədəbiyyatımızın XIX əsrə qədərki mərhələsində zəif görünsə də, yeni dövrün realizıminin uğurlarını ədəbiyyatın satirik təbiətindən kənarda təsəvvür etmək mümkün deyil. XX əsrin əvvəllərində M,Ə.Sabir, C.Məmmədquluzadə irsində və ümumən “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin nümayəndələrinin yaradıcılığında həyat həqiqətini bədii inikasda zirvə məqamına yetişən “yas və ələmlə dolu
(Ə.Hüseynzadə) satirik gülüş qüdrətli ədəbi vasitə kimi sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatında da kifayət qədər işlək olmuşdur. Ə.Hüseynzadə, S.Huseyn, F.Köçərli, bir qədər sonra – XX əsrin 20-30-cu illərində Ə.Nazim, M.Hüseyn, Ə.Abid, H.Zeynallı, M.Arif və başqa görkəmli tənqidçilər satirik gülüşün həyati əhəmiyyəti və estetik təsir gücü, satirik sənətin böyük nüma- yəndələri M.Ə.Sabir, C.Məmmədquluzadə və digərləri haqqında dəyərli mülahizələr söyləmiş, məqalələr yazmışlar. Bununla belə, ədəbiyyatımızda satirik gülüşün inkişaf tarixi (həm folklorda, həm də yazılı ədəbiyyatda) bir sistem halında və ən müxtəlif istiqamətlərdən daha çox 60-cı illərdən sonra araşdırılmağa başlamışdır. Ə.Mirəhmədov, K.Məmmədov, N.Axundov, H.Əfəndiyev, F.Hüseynov, Y.Qarayev, T.Hacıyev, Q.Kazımov, İ.Həbibbəyli, M.İmanov (Kazımoğlu), A.Əmrahoğlu, C.Yusifli, B.Əhmədov kimi nüfuzlu alimlərin elmi araşdırmalarında satirik ədəbiyyatın tədqiqi ciddi yer tutmuşdur. Yeni əsrin başlanğıcında bu alimlərin satirik ədəbiyyatın tədqiqi sahəsindəki yolunu uğurla davam etdirən ədəbiyyatşünaslardan biri də Baba Babayevdir. İstedadlı ədəbiy- yatşünasın bir-birinin ardınca çap etdirdiyi “Azərbaycan realist nəsrində satira” (Bakı, “Elm”, 2008) və “Azərbaycan satirik nəsrinə dair araşdırmalar” (Bakı, “Müəllim”, 2009) kitabları onun uzun illər apardığı tədqiqatların nəticəsi olaraq meydana çıxmışdır. Birinci kitab onun “Azərbaycan realist nəsrində satiranın
235 təşəkkülü, inkişaf mərhələləri və problemləri (1850-1920)” möv- zusunda yazdığı doktorluq dissertasiyasının monoqrafiya şəklində meydana çıxan səmərəli nəticəsidir, B.Babayevin doktorluq dissertasiyasının predmeti XIX əsrin ikinci yarısı, XX əsrin əvvəllərindəki realist nəsrdə satira probleminin araşdırılması ilə hüdudlanır. İkinci kitabda alim Azərbaycan ədəbiyyatında satira probleminə konkret bir tarixi mərhələnin hüdudları çərçivəsində yox, geniş və əhatəli kontekstdə yanaşır. Məqalələr məcmuəsi kimi ərsəyə gələn kitabda satirik gülüşün imkanları folklordan sovet dövrünün ilk onilliklərinə qədər izlənir. Tədqiqatın bu istiqamətdə gerçəkləşməsi artıq alimin satira probleminə elmi marağının da- vamlı və konseptual xarakter aldığını göstərir; Azərbaycan ədəbiy- yatında təzahür xüsusiyyətlərindəki irs-varislik əlaqəsini - ənənəsini və ona novator münasibəti aşkarlamaq məqsədi daşıyır. “Azərbaycan satirik nəsrinə dair araşdırmalar” kitabı folklor janrlarının tarixı təkamül yolunu izləməyə geniş imkan verir. Əgər nəzərə alsaq ki, “hər bir milli ədəbiyyatın tarixdən gələn bütövlüyü vardır” və “ədəbiyyat öz təbiəti etibarilə tarixidir” (N.Cəfərov), onda B.Babayevin tədqiqatlarının metodoloji baxımdan düzgün istiqamətdə getdiyi aydın olar. Kitab məqalələr toplusu olduğu üçün ilk baxışda məsələlərin qoyuluşu bir qədər dağınıq təsir bağışlayır. Misal üçün, “Ü.Hacıbəyovun satirik hekayələri” məqaləsindən
naqları” məqaləsi gəlir və onların bu cür düzülüşü araşdırmaların elmiliyi haqqında təəssüratı zəiflədir. Əslində isə (mahiyyət planında) məsələ tamam başqa cürdür. Araşdırmaların elmiliyi ümumən kitabda qoyulan problemlərin bir-birini tamamlaması; daxili bütövlük yarada bilmək imkanı ilə şərtlənir. Hətta bu “xaotik” düzülüşün içərisində fəhmli oxucu araşdırmaların nəsr kontekstində - satirik gülüşün Azərbaycan nəsrinin (həm folklor, həm də realist nəsr) tarixi yaddaşında ehtiva olunan bədiilik imkanlarında gerçəkləşdiyini aydın görə bilər. Məsələlərə satiranın tarixi inkişafı kontekstində yanaşsaq, görərik ki, tədqiqatçı öncə folklor nəsrini, sonra realist nəsrin banisinin - M.F.Axundovun, daha sonra XX əsr satiriklərinin, ən nəhayət isə 20-30-cu illər nasirlərinin yaradıcılıq yolunu elmi təhlilin predmetinə çevirmişdir. Bu mənada “Realist Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|