Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 110 aparılmasına, bir çox yaşayış məntəqələrinin tənəzzül etməsinə səbəb olmuşdur (34, s.3; 174, s.5-17). Ancaq bir çox şəhərlər, o cümlədən Bərdə tədrici inkişaf yolu keçmiş, hətta IX-X əsrin birinci yarısında yüksək inkişaf, çiçəklənmə dövrü keçirmiş, siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəzi kimi mühüm əhəmiyyətə ma- lik olmuşdur. Bu barədə daha ətraflı növbəti hissədə. 3.3. Bərdə Sacilərin və Salarilərin hakimiyyəti dövründə. IX əsrin ikinci yarısından Xilafətin zəifləməsi ilə əlaqədar inzibati-siyasi dəyişikliklərlə bağlı olaraq Azərbaycanın, o cümlədən Bərdənin də siyasi həyatında yeniliklər göründü. Ərəblərin yaratdığı inzibati-ərazi bölgü sistemi pozuldu. Yeni feodal dövlətləri yarandı ki, onların da hər birinin ayrıca mərkəzi şəhəri var idi (169, s.90). Ona görə də, Bərdə tədricən inzibati mərkəz rolunu itirirdi. Lakin Xilafətin Azərbaycandakı sonuncu canişini – Məzyədilər sülaləsindən olan Məhəmməd ibn Xalid Bərdə şəhərində qərarlaşdı. Məzyədilər Şirvan ərazisinə köçdükdən sonrada, bütün Arran onların hakimiyyəti altında ol- du. Lakin sonra – IX əsrin 70-ci illərində Bərdə Məzyədilərin tabeçiliyindən çıxdı (90, s.39; 169, s.60). «Albaniya tarixi»ndə bildirilir ki, 870-ci ildə Məhəmməd ibn Yəmən Bərdəyə hakim təyin olundu. O, Arranın hakimi ol- maq fikrinə düşdü və bu məqsədlə yerli hakimləri ələ aldı; məktublar göndərdi ki, onu hakim təyin etməsi üçün xəlifədən xahiş etsinlər. Lakin xəlifə onu deyil, Məhəmməd ibn Xalidi təyin etdi (136, k.2I, f.18). Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 111 IX əsrin sonlarından başlayaraq, Xilafətin şimal ölkələrində və digər ucqarlarında mərkəzdən ayrılma meylləri daha da gücləndi (15, s.176; 169). Müstəqilliyə marağı olan yer- li canişin və hakimlər Xilafət mərkəzinə tabe olmaqdan və hətta vergi verməkdən imtina etdilər (15; 169, s.88). Xilafətin tərkibində ona tabe olmayan müstəqil feodal dövlətləri yarandı. Həmin dövlətlərdən biri də Sacilər dövləti idi (15, s.196; 169, s.89). Sacilər dövlətinin mövcudluğu dövründə Bərdə şəhəri əvvəlki kimi yenə də mühüm şəhər olaraq böyük rol oynadı. Bərdənin yarım əsrə yaxın siyasi tarixi həmin dövlətin daxili həyatı və bu dövlətdə baş vermiş siyasi hadisələrlə bağlıdır. Xilafətin parçalanmağa başladığı bir dövrdə yaranmış müstəqil Sacilər dövlətini türk mənşəli Sacilər sülaləsindən olan hakimlər və onların əmirləri idarə edirdilər. Dövlətin başçısı «afşin» titullu, türk əmirləri nəslindən olan adlı-sanlı sərkərdə Məhəmməd ibn Əbu Sac idi (15, s.198-199; 169, s.89). Məhəmməd ibn Əbu Sacın dövründə Bərdə şəhəri ölkənin inzi- bati mərkəzi olaraq inkişaf edirdi (169, s.89). Feodalizm cəmiyyətinin inkişafı şəhərləri kənd təsərüfatından tamamilə ayıraraq, yalnız sənətkarlıq və ticarət mərkəzi kimi fəaliyyət göstərməyə vadar etdi. Bu isə, Bərdənin qədim sənətkarlıq və ticarət mərkəzi olması xarakterinə uyğun şəkildə daha da inkişaf etməsinə səbəb oldu. Arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş, həmin dövrə aid çoxsaylı sənətkarlıq məmulatı və pullar da bunu sübut edir (149; 150; 205; 335; 366). Sacilər dövləti Xilafətə qarşı mübarizə şəraitində meydana çıxıb fəaliyyət göstərsə də Xilafətə vergi verməyi öhdəsinə götürən yarımmüstəqil dövlət olduğundan Abbasilərin qoyduğu qayda-qanunlardan kənara çıxmaq üçün gərgin mübarizə aparmalı olmuşdur. Məhəmməd ibn Əbu Sacın dövründə Bərdə şəhərində zərb edilmiş, üzərində Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 112 «Afşin» yazılmış pulların aşkar edilməsi göstərir ki, ərəblərin hakimiyyətinin siyasi baxımdan ciddi təsirlərə məruz qalması dövrü başlanmışdır (169, s.90). Mənbələrə və tədqiqat əsərlərinə görə, artıq 1X əsrin axırlarında Azərbaycanda Sacilər sülaləsi hakimiyyətinin əsasını qoymuş Məhəmməd ibn Əbu Sac dövlətin ərazisini xeyli genişləndirmiş, müstəqil Sacilər dövləti yaratmışdı (8, s.94; 174). Azərbaycanda Sacilərin hakimiyyətə gəldiyi dövr Abbasilər sülaləsinin hakimiyyətinin siyasi böhran içərisində olduğu vaxta təsadüf edir (8, s.90). Artıq valilərin çoxu Xəlifənin imtiyazlarını pozur, ona vergi verməkdən imtina edirdilər (169, s.93; 174, s.59). «Albaniya tarixi»ndə Sacilər barədə bildirilir ki, «taciklər (ərəblər) … gəldilər və əhali üzərinə vergi qoyub zülm etdilər. Onlar ələ keçirdikləri patriarx II Georqu (876-897) dəmir buxov- la qandallayıb Partava (Bərdəyə) apardılar və zindana saldılar…» (136, k.2I, f.18; 169, s.98). Müəllifin bu sözləri dini məzhəb tərzindən doğmuş qəzəblə deməsi hiss olunur, eyni zamanda Arran ərazisinin Sacilərin hakimiyyəti altında olmasını da təsdiq edir (169, s.99; 174, s.58-59). Məhəmməd ibn Əbu Sac dövründə dövlətin paytaxtı Ərdəbil şəhəri olsa da Azərbaycanın böyük şəhərləri olan Marağa, Bərdə, Təbriz, Urmu, Xuvey (Xoy), Səlmas, Mərənd, Beyləqan çox böyük iqtisadi və siyasi əhəmiyyətə malik idi (169, s.101). Maraqlı faktlardan biri də Sacilər dövlətinin hökmdarlarının adına zərb olunmuş pullardır. Məhəmməd ibn Əbu Sacın dövründə Bərdədə üzərində «allah» kəlamı və Saci hökmdarlarının adı yazılmış dirhəmlər zərb olunmuşdur (169, s.90). Sacilər Xilafətə qarşı mübarizəni gücləndirmək üçün mühüm siyasi və hərbi tədbirlərə əl atırdılar. Məhəmməd Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|