Microsoft Word Elsever m kitab doc

 
84
3-cü cədvəldə göstərilənlərdən başqa kobalt, nikel, qurğuşun, 
qalay, xrom, stronsium, kadmium və b. aiddir. 
Müxtəlif məhsullar üçün rezonans zolaqların seçilməsi, 
məhlulların odluqdan çıxan alova daxil edilməsi və cihazın 
göstəricilərinin qəbul edilməsi də daxil olmaqla, analiz metodi-
kası eynidir. Fərqli cəhət, tədqiq ediləcək sınaq nümunələrinin 
yalnız analiz üçün hazırlanması zamanı müşahidə edilir.   
Sınaq nümunələrinin hazırlanmasının daha rasional 
üsulunu seçmək üçün, ayrı-ayrı elementlərin analiz olunma-
sının spesifik xüsusiyyətləri aşağıda göstərilmişdir.  
K a l i u m  v ə  n a t r i u m.
  Bir çox qida məhsullarının 
yandırılmasından alınan kül qalığında  k a l i u m  daha böyük 
xüsusi çəkiyə malik olur.  
Bu metalı  təyin edən zaman yüksək həssaslıq mikroele-
mentlər təyin olunan analiz məhlullarının xeyli (20 – 100 dəfə) 
durulaşdırılmasını  tələb edir. Kalium elementinin təyin olun-
ması üçün heç bir digər element əngəl yarada bilməz.  
Bu metalı  təyin edən zaman yüksək həssaslıq, mikro-
elementlər təyin olunan analiz məhlullarının xeyli (20 – 100 
dəfə) durulaşdırılmasını  tələb edir. Kalium elementinin təyin 
olunması üçün heç bir digər element əngəl ola bilməz.  
Kaliumun təyinolunma həssaslığı  məhlulda onun və 
turşuların konsentrasiyasının artması ilə  zəifləyir. Turşuların 
məhluldakı 1,0%-li konsentrasiyası optimal sayılır. Kalibrləyici 
qrafiklərin qurulması üçün standart məhlullar da, həmçinin, 
turşuların uyğun konsentrasiyasına malik olmalıdır.  İşçi 
məhlulda suda həllolan üzvi birləşmələrin 1,0% qatılıq  ətra-
fında mövcud olması, kaliumun təyinolunma nəticələrinə təsir 
göstərmir. Qida məhsullarının tərkibində kaliumun yüksək 
miqdarını  nəzərə alaraq, onun şirələr,  şərab, pivə,  şəkər tozu 
(10%-li məhlul) kimi məhsullarda təyin edilməsini qabaqcadan 
külləşdirmə (yandırma) tətbiq etmədən həyata keçirmək olar.  
Natriumun təyinolunma həssaslığı kaliumun təyinolunma 
həssaslığından 2,5 dəfə yüksəkdir. Natriumun digər mövcud 

---

 
85
təyinetmə metodlarından fərqli olaraq, bu elementin atom 
absorbsiyası üsulunda kaliumun 10 və 100 dəfəlik yüksək 
miqdarı  təyinetməyə mane olmur. Sınaq nümunələrinin analiz 
üçün hazırlanması istənilən metodlarla həyata keçirilə bilər, 
lakin materialın yandırılması zamanı platin və ya kvars 
qablardan istifadə etmək vacibdir. Yüksək miqdarda xörək 
duzuna malik olan qida məhsullarını xlorlu birləşmələrin 
təyinetmə metodları ilə analiz etmək məsləhətdir.  
K a l s i u m  v ə  m a q n e z i u m.
 Atom-absorbsiyalı 
analizə yüksək həssaslıqla üstünlük təşkil edən elementlər ara-
sında ilk yerlərdən birini maqnezium tutur. Onun hava-asetilen 
qarışığı alovunda təyin edilməsinə kalsium və kaliumun 
məhluldakı 100 dəfəlik, natriumun 1000 dəfəlik artıq miqdarı, 
sulfat və fosfat turşularının 0,1 n. məhlulları əngəl yaratmır.  
Alüminiumun ekvivalent miqdarda mövcudluğu maqne-
ziumun təyin edilməsinə mane ola bilər, ona görə də təyinat za-
manı onu kənarlaşdırmaq lazımdır. Kalsiumun təyin edilməsinə 
fosfatlar, sulfatlar, silisium və alüminium əngəl törədir. 
Analiz olunan məhlula lantanın və ya stransiumun 1000 
mkq/ml konsentrasiyada, maqneziumun isə 6000 mkq/ml kon-
sentrasiyada  əlavə edilməsi, anionların mənfi təsirinin aradan 
qaldırılması üçün daha effektli üsul sayılır. Bu elementlər, 
eləcə də alüminiumun yaratdığı əngəlləri aradan qaldırır. Əgər 
analiz edilən məhlula lantan, stransium və ya maqnezium əlavə 
edilirsə, onda standart məhlullara da adı çəkilən elementlərdən 
eyni miqdarda əlavə etmək lazımdır. 
Əksər qida məhsullarının tərkibində kalsiumun miqdarı 
maqneziumun miqdarına nisbətən xeyli çox olur, amma 
kalsiumun təyin olunmasının nisbətən kiçik həssaslığını nəzərə 
alaraq, analiz üçün məhsulun çəki nümunəsi kalsiuma görə 
hesablanır. 
Kalsium və maqneziumun sulu məhlullarının analizi üçün 
adi hava-asetilen qarışığı alovunun tətbiq olunması, demək olar 
ki, düzxətli dərəcələnmiş qrafiki təmin edir. Kalsiumun 

---

 
86
aşkarlanma həddi 0,005 mkq/ml təşkil edir. Yüksək 
temperaturlu alovda həssaslıq xeyli yüksəlir. Maqnezium üçün 
2852 Å xətti olduqca həssasdır, maqneziumun yüksək miqda-
rına malik olan qida məhsullarının analizi zamanı isə kiçik 
həssaslığa malik 2025 Å xəttini tətbiq etmək məsləhət görülür.  
D ə m i r
 - atom absorbsiyasına orta səviyyəli həssaslığı 
ilə üstünlük təşkil edən bir elementdir, buna görə  də qida 
məhsullarının tədqiq edilməsi zamanı bu metodu ideal metod 
kimi qəbul etmək olmaz. 
Orta səviyyəli (2 – 20 mkq/ml) həssaslıq və dəmirin qida 
məhsullarındakı nisbətən kiçik miqdarı, işçi məhlul almaq 
üçün, külləşdirmək məqsədilə böyük sınaq nümunələrindən 
istifadə olunmasını  tələb edir. Belə ki, şəkər tozunda dəmiri 
təyin etmək üçün sınaq nümunəsi 20 q-dan az olmamalıdır.  
Analiz üçün nümunənin hazırlanması (külləşdirmə, 
ekstraksiya) üsulu dəmirin təyin olunmasının dəqiqliyinə  təsir 
göstərmir. Alkoqollu və alkoqolsuz içkilərdə  dəmiri, nümu-
nənin qabaqcadan hazırlanmasını həyata keçirmədən belə təyin 
etmək olar. Standart məhlul kimi 50%-li spirtdən istifadə 
edərək, 1,0% absorbsiyaya əsasən konsentrasiyası 1 mkq/ml 
miqdardan az olan dəmiri təyin etmək mümkündür. Dəmirin 
təyin edilməsinə üzvi həlledicilər, kalium və kalsiumun 1000 
dəfə, natrium və manqanın 500 dəfə və fosforun 100 dəfə artıq 
miqdarı  əngəl yaratmır. Dəmiri təyin etmək üçün daha həssas 
olan 2167 Å, 2523 Å, 3020 Å xətləri kimi bir çox analitik 
xətlər yararlıdır. Lakin daha tez-tez ən həssas olan 2483 Å ana-
litik xəttindən istifadə edilməsi məsləhət görülür. Dəmirin sulu 
məhlullarda absorbsiyası metalın hansı formada mövcud ol-
masından, yəni üçvalentli və ya ikivalentli dəmir duzları 
şəklində, kompleks birləşmələr şəklində olmasından asılı deyil. 
M i s
 - atom absorbsiyası metodu ilə asanlıqla təyin edilə 
bilən elementlərdən hesab olunur. Onun həssaslığı  kənar 
ionların mövcudluğundan, lampanın cərəyanından asılı deyil. 

---