Microsoft Word Elyazmalar yanmir-jurnal No. 2+. docx
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat
- Сонаханум Гамид кызы Гадиева Заболевания, методы лечения и лекарственные препараты
- Sonakhanim Hamid kizi Hadiyeva Diseases, treatment methods and medicines in the Baku copy of Mahammad Nidais work
ƏLYAZMALAR YANMIR 22
№ 1, 2016
görür və bildirir ki, üç günə gözün şişi çəkiləcək, qan təmizlənəcəkdir. “Digər dəvayi-çeşm”də yazır:
Görə xəlqi dumanlı çünki baxa. Bir dirhəm zəncəbil, mazı uni Səhəq edib çək gözə ani.
Burada konyuktivit xəstəliyindən söhbət gedir. Bu gün tibbdə müxtəlif göz damcılarından və mazlardan istifadə edilir. Nidai də bir dirhəm zəncəfili mazı unu ilə qarışdırıb gözə çəkməyi məslə- hət görür. Gözə birdən-birə ağ düşdükdə görmə qabiliyyətinin tam itə biləcəyini qeyd edən müəllif növbəti “Digər dəvayi-çeşm”də ağı aradan aparmaq üçün eyni miqdar nişatırla mərzi döyüb hər gün mərci miqdarında gözə tökməyi məsləhət görür. Növbəti nəzmdə isə gözə ağ su enən zaman tez tədbir görməyin gərəkliliyini qeyd edən müəllif andız, fərfyun, hənadan ibarət yaxma təklif edir. “Dəvayi-nəfəs” adlı nəzmdə
deyən Nidai burun qanaxmasının qarşısını almaq üçün sadə bir vasitə təklif edir. Digər nəzmdə isə qulaq karlığında da sirkədən istifadə olunduğunun şahidi oluruq. Müəllif yazır:
Turp yağın damızdıra sübh ilə şam. Sirkə buği dəxi münasibdir, Elmi-tibdə bu həm müvafiqdir.
Sonra müəllf dərmanın necə hazırlanmasını göstərir: sirkə bir qaşıq, 1-2 qaşıq su, bir baş sarımsağı qabığı ilə həvəngdə döyüb atəşə qoymaq və alınan suyu qulağa damızdırmaq. Nidai diş xəstəliklərindən bəhs edən nəzmlər də yazmışdır. Diş ağrısı olduqda məvizi bir qədərin səhəq edib suda isladıb bir saat saxlayandan sonra dişin üstünə qoymağın yaxşı nəticə verdiyini qeyd edən təbib yazır ki, əgər diş çürüsə, kökü qalsa, onun üstünə sarımsaq qoysalar, onu çəkib çıxardar. O həmçinin bildirir ki, əgər diş yerində oynayırsa, fil-fili döyüb hər gecə dişin dibinə əksən, yaxşı olar, daha oynamaz. Nidai ağız boşluğunda baş verən xəstəlikləri bir neçə nəzmdə təqdim etmişdir. “Dəvayi- dilçək” adlı nəzmdə yazır:
ƏLYAZMALAR YANMIR 23
№ 1, 2016
Təbib yazır ki, boğaz yumrulansa, sarı yumrunu yumşaltmaq üçün fərfyun yağı ilə təla etmək lazımdır. Bu mərhəmi bir neçə gün çəksələr, boğaz sağalar, yumru əriyib yox olar. Nidai bu mənzum əsərində tənəffüs xəstəliklərinə də yer vermişdir. “Əlaci-vərəm” nəzmində yazır:
Müəllif burada ilkin çiyıərləri bəlğəmdən təmizləməyi məsləhət görür və yazır ki, xəstə gərək yüz dirəmdən bir qədər az miqdarda at yağını içməlidir. Əgər ildə bir-iki dəfə içsə, həmin xəstəlik- dən əsər-əlamət qalmaz. “Dəvayi-zeyqən-nəfəs” adlı nəzmdə nəfəs tutulmasından (astmadan) bəhs edən Nidai göstərir ki, əgər insanda bu xəstəlik olsa, nəfəs alıb-vermə çətinləşər. çoxları bu xəstəlikdən can vermişlər. bu dərd üçün çox dərmanlar yazılmışdır. Müəllif burada öz hazırladığı göstərir və onu yadda saxlamağı tövsiyyə edərək yazır ki, əvvəla xəstəni ishal etdirmək, sonra yüz dirhəm üzərrik toxumu, iki dirhəm fərfyun, əfyun və aqirqərha hər birindən bir dirhəm olmaqla hazırlanmış dərmandan yatan vaxtda yarım dirhəm çeynəyib udmaq lazımdır. Üç dəfə yesə, bəlğəmi həll edər. Bunu öz təcrübəmizdə etmişik. Əsərdə şəqaq xəstəliyinin müalicəsindən bəhs edən “Əlaci-şəqaq” nəzmi belə başlayır:
Müəllif xəstəliyin müalicəsində yazır ki, beş dirhəm ravəndi-Çini, beş dirhəm səlmin, səkkiz dirhəm seyq, hərəsindən 25 dirhəm günlük, mazı, aqirqərha, 100 dirhəm buğda unu götürüb, bunları limon suyu ilə yoğurub noxud qədəri həblər etmək lazımdır. Gecə üç, gündüz üç qəbul etmək və pəfriz saxlamaq lazımdır. Firəng zəhməti xəstəliyin müalicəsini nəzmə çəkən Nidai bir neçə dəva təklif etmişdir. Nəzm belə başlayır:
Nidai yazır ki, xəstəyə beş gün beş firəng həbi vermək, sonra şərbət içirdib ishal etdirmək lazımdır. Sonra üç gün üç həb vermək və yenə də şərbət içirtmək lazımdır. Bir xəstəyə yüz həb
ƏLYAZMALAR YANMIR 24
№ 1, 2016
kifayət edər. Firəng həbini hazırlamaq üçün 12 dirhəm zeyqi, iki dirhəm səlmini götürürlər, otuz dəqiqə limon suyu ilə yoğurub həblər düzəldirlər. Nidai həmçinin müalicədə Allahı da unutmur, yazır ki, “qurtulur əmri-həqq ilə” yazır. Burada behəq, müxtəlif növ bəvasir xəstəlikləri, sarılıq, səddə, dalaq xəstəlikləri də nəzmə çəlikmiş və müalicəsi verilmişdir.
1. Məhəmməd Nidai. Kitabi-tibbi-mənzum. Ə/İ B-6359 2. Ay Ümran, Nidai, Dürr-i Manzum (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin), Marmara Üniversitesi Türkiyat araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2000, s. 664. 3.Çankaya N. Osmanlılarda Manzum tıp Eserleri. Hekim Nidai ve Ed-Dürrül-Manzum. P dergisi, sayı:27, Güz 2002, s. 80-91. 4.Hekim Derviş Nidainin ed-Dürrül-Manzum Adlı Eserinin Türk Tip Tarihi Açısından Önemi. Uluslararası Tip Tarihi Konqresi Bildiri Kitabı: 1-6 Eylül 2002, c.II, Ankara 2005, s. 835- 42. 5. Nuran Öztürk. nrvimaz@cu.edu.tr
Сонаханум Гамид кызы Гадиева Заболевания, методы лечения и лекарственные препараты в бакинской копии произведения " Китаби-тибби-манзум" Мухаммеда Нидаи
В Институте Рукописей имени Мухамеда Физули НАНА под шифром В-6359 хранится произведение Мухаммеда Нидаи "Китаби-тибби-манзум". Здесь представлены описания множеств болезней, их симптомы и лечение в стихотворной форме. Каждое стихотворение в произведении посвящено отдельной теме. В произведении говорится о заболеваниях ротовой полости, зубных и глазных болезнях, дыхательных путей, кожных болезнях, инфекционных и других заболеваниях, а также их лечении.
In the Institute of Manuscripts named after Mahammad Fizuli of ANAS is preserved Mahammad Nidai's work "Kitabi-tibbi-manzum" under the code В-6359. Here have been presented some diseases, their indications and treatments expressed in verse. Each poem in this work was devoted to the new subject. Here were given in verse mouth cavity, teeth, eye, breath, skin diseases and their treatments. Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|