Microsoft Word fiz-9 mv az capa docx

196 
 
Radioaktiv  şüalanmanın  əsas tərkib hissələrinin Venn diaqramı vasitəsilə müqayisə olunması 
məqsədəuyğundur. 
 
 
“Yaradıcı tətbiqetmə” mərhələsində şagirdlər dərsliyin D blokunda verilən məsələni həll 
edirlər: 
Məsələ.  Nüvə  tədqiqatları laboratoriyasında işləyən alimin 1 saatda udduğu  şüalanma 
dozasının orta qiyməti  14 mkQr-dir. Alim gündə 6 saat işləyirsə, il boyu 260 iş günündə 
aldığı şüalanma onun üçün nə dərəcədə təhlükəlidir? İnsan üçün şüalanma dozasının minimal 
həddi ildə 50 mQr - dır. 
Verilir 
ü
ə
ə
, 
∙
 ü . 
. 
? 
Həlli və hesablanması 
 →
 
 →
 
 
∙
, 
∙
∙
,
. 
,
. 
Cavab:  Alimin il boyu aldığı  şüalanma dozası 
,
 -dır. Bu qiymət insan üçün 
şüalanma dozasının minimal qiymətindən az olduğundan (
) alim üçün 
təhlükəsizdir. 
 
Elektron resurslar: 
1. www.kakras.ru/doc/dosimeter-radiometer.html 
2. https://www.facebook.com/Mr.Aliev/posts/445158552229308 
3. unec.edu.az/application/uploads/2015/06/hft_cavab01az.pdf 
Qiymətləndirmə.  Aşağıdakı meyarlar əsasında təlim məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsini 
müəyyən etmək olar.  
M-lar 
I 
səviyyə 
II 
səviyyə 
III 
səviyyə 
IV 
səviyyə 
Şə
rhetm
ə 
Kütləvi qırğın si-
lahlarının partla-
yışının radioaktiv 
şüalanmasının tə-
sirlərini şərh etməkdə 
çətinlik çəkir. 
Kütləvi qırğın si-
lahlarının partla-
yışının radioaktiv 
şüalanmasının tə-
sirlərini az səhvə yol 
verməklə şərh edir. 
Kütləvi qırğın si-
lahlarının partla-
yışının radioaktiv 
şüalanmasının tə-
sirlərini qismən 
doğru şərh edir. 
Kütləvi qırğın si-
lahlarının partla-
yışının radioaktiv 
şüalanmasının tə-
sirlərini ətraflı şərh 
edir. 
T
əsnifetm
ə 
Radioaktiv şüalan-
manın tərkibini 
müəllimin köməyi ilə 
səhv təsnif edir. 
Radioaktiv şüalan-
manın tərkibinin bir 
hissəsini doğru təsnif 
edir. 
Radioaktiv şüalan-
manın tərkibini 
əsasən doğru təsnif 
edir. 
Radioaktiv şüalan-
manın tərkibini dəqiq 
təsnif edir. 

---

197 
 
T
əyin
etm
ə 
Şüalanmanın udulma 
dozasının miqdarını 
müəyyən edən 
kəmiyyətlər 
arasındakı əlaqəni 
səhv təyin edir. 
Şüalanmanın udulma 
dozasının miqdarını 
müəyyən edən 
kəmiyyətlər 
arasındakı əlaqəni 
səhvlərə yol vermək-
lə təyin edir. 
Şüalanmanın udulma 
dozasının miqdarını 
müəyyən edən 
kəmiyyətlər 
arasındakı əlaqəni 
qismən doğru təyin 
edir. 
Şüalanmanın udulma 
dozasının miqdarını 
müəyyən edən 
kəmiyyətlər 
arasındakı əlaqəni 
düzgün təyin edir. 
Dərsin sonunda iş vərəqləri yığılır və şagirdlərin portfoliosuna əlavə olunur. 
 
Dərs 95/Mövzu: 
NÜVƏ REAKTORU 
 
Maraqoyatma mərhələsinə  dərsliyin  A blokunda verilən məlumatla başlamaq olar. 
Müəllim istəsə, aşağıdakı silsilə fotoşəkillərin illüstrasiyasından da istifadə edə bilər.  
 
 
Bu zaman şagirdlərin müzakirəsinə aşağıdakı suallar verilə bilər: 
Alt 
STANDARTLAR 
1.1.1. Elektromaqnit (maqnit, işıq), atom və nüvə hadisələrini və onların 
baş vermə səbəblərini şərh edir. 
3.1.2. Elektromaqnit (maqnit və işıq), atom və nüvə hadisələrinə uyğun 
fiziki kəmiyyətlər arasındakı asılılığı müəyyən edir. 
3.2.2. Müxtəlif fiziki hadisələrin inkişafında fizika elminin roluna dair 
təqdimatlar edir. 
Təlim  
NƏTİCƏLƏRİ 
 İdarəolunan zəncirvarı nüvə reaksiyası əldə etməyə və onu istənilən 
qədər saxlamağa imkan verən qurğunun quruluş və iş prinsipini izah 
edir. 
 AES-in quruluş və iş prinsipini şəkillər əsasında şərh edir . 

---

198 
 
 Zəncirvarı nüvə reaksiyası dinc məqsədlər üçün haralarda istifadə olunur? 
 Atom elektrik stansiyasında hansı növ zəncirvarı nüvə reaksiyası tətbiq olunur: idarəolu-
nan, yoxsa idarə edilməyən? 
  İstifadə olunan nüvə yanacağı tullantısı insanlar üçün nə  dərəcədə  təhlükəlidir, onların 
saxlanmasına ciddi nəzarət lazımdırmı? və s.  
Şagirdlərin maraq doğuran fərziyyələri lövhədə yazılır. Bununla da tədricən tədqiqat sualı 
formalaşır.  
Tədqiqat sualı
:
  “Zəncirvarı nüvə reaksiyasını insanlara faydalı ola bilən istiqamətlərə 
yönəltmək üçün necə tənzimləmək olar?”  
Dərsliyin B blokunda verilən “Nüvə enerjisini dinc məqsədlərə yönəltmək olarmı?” mövzu-
sundakı araşdırma icra olunur. Şagirdlər təqdim edilən zəncirvarı nüvə reaksiyalarından bir 
neçə “halqanın” tamamlanmasına həsr olunan məsələni həll edirlər. Bu zaman hər nüvə bö-
lünməsinin 200MeV enerji ayrılması ilə  nəticələndiyi bir daha xatırlandıqdan sonra onun 
müzakirəsi təşkil edilir: 
 Zəncirvari nüvə reaksiyasında ayrılan enerjini bir yerə toplayıb onu digər enerjilərə çevir-
mək olarmı? Bu necə edilə bilər? 
Sonrakı mərhələdə qruplara dərsliyin C blokunda verilən nəzəri materialı oxuyub təqdimat 
hazırlamaq tapşırılır. Təqdimatda aşağıdakı məlumatlar öz əksini tapmalıdır: 
 Nüvə reaktoru nədir? 
 Nüvə reaktorunun əsas elementləri: 
1) nüvə yanacağı; 
2) neytron yavaşıdıcısı; 
3) istilik ötürücüsü; 
4) neytron tənzimləyici qurğu. 
 Görkəmli alim Abbas Çayxorski haqqında məlumat. 
Qrup liderlərinin təqdimatları dinlənir, müzakirə olunur və sonra “Yaradıcı tətbiqetmə” mər-
hələsində verilən “Atom elektrik stansiyasının işi nəyə əsaslanır?”  araşdırması icra etdirilir. 
Burada şagirdlər AES-in prinsipial sxemi əsasında onun iş prinsipini izah edir, AES-in buxar 
turbinli istilik elektrik stansiyasının iş prinsipi ilə ümumiləşmiş müqayisəsini aparırlar.   
Təklif olunan cədvəl və sxemlər.  Atom elektrik stansiyasının quruluş  və  iş prinsipi aşa-
ğıdakı şəkil üzrə də izah edilə bilər: 
 
 
 
 

---