Microsoft Word fm idar?Etm? M?Diniyy?Ti 2013. doc

Fuad Məmmədov

 

 

40

də edildikdə, onun nailiyyətləri planetin milyonlarla insanının həyatı üçün əlve-

rişli imkanları təmin edir. Yüksək intellekt yalnız elmi-texniki və sosial tərəq-

qinin əsası yox, həm də insanların rifahını və təhlükəsizliyini təmin edən haki-

miyyətə, cəmiyyətin, müxtəlif həyat fəaliyyəti sahələrinin ağılla idarə edilməsi-

nə vəsiqədir.  

Humanist mənəviyyatla  şərtlənən  intellekt,  insan inkişafının tükənməz 

mənbəyidir. Yüksək intellektə əsaslanan elm və təhsil uğurları - ölkənin rə-

qabət qabiliyyəti məsələsidir.  Əmək məhsuldarlığı elmi və texniki nailiy-

yətlərdən, təhsilin səviyyəsindən asılıdır, deməli, dövlətin beynəlxalq rey-

tinqinin göstəricisi olan cəmiyyətin maddi rifahı və həyat keyfiyyəti də on-

dan asılıdır.  Əgər istehsalın effektivliyinə  intellektual mədəniyyət  imkanları 

prizmasından baxsaq, görərik ki, elmsiz yeni, rəqabət qabiliyyətli, yüksək key-

fiyyətə  və  aşağı maya dəyərinə malik texnologiyaların yaradılması mümkün 

deyil.  İnsanların rifahı  və  həyat keyfiyyətinin intellektual mədəniyyətdən 

asılılıq dərəcəsini, həmçinin idarəetmə  mədəniyyətinin milli inkişaf üçün 

strateji əhəmiyyətini anlamaq üçün Dünya Bankının tədqiqatlarına müraciət 

etmək kifayətdir. Bu tədqiqatlarda müəyyən edilmişdir ki, ölkənin iqtisadi 

inkişafının 76%-i fundamental elmin nailiyyətləri və texologiyalarına əsas-

lanan inkişaf səviyyəsi ilə, 19%-i idarəetmə  mədəniyyətinin səviyyəsi ilə, 

yalnız 5%-i ölkənin xammal bazası ilə təmin olunur. 

Dünyanın aparıcı ölkələri – elm, yüksək texnologiyalar və  təhsilin qa-

baqlayıcı inkişafını  təmin edən intellektual mədəniyyətin prioritet inkişafı 

əsasında tərəqqi edən ölkələrdir. Qeyd etmək kifayətdir ki, üçüncü minilli-

yin əvvəli üçün ABŞ-ın ümumdaxili məhsulunun əsas hissəsini intellektual 

məhsulun istehsalı  və reallaşdırılmasından alınan gəlir təşkil edirdi. İntel-

lektual inkişafın qabaqlayıcı inkişafı  nəticəsində 2003-cü ildə Almaniya 

ÜDM-un (ümumdaxili məhsulun) göstəricilərinə görə ABŞ  və Yaponiya-

dan sonra 3-cü yeri tutmuşdur. Onun mədəniyyətinin həyati fəaliyyətini 

qiymətləndirmək üçün qeyd edək ki, 2008-ci ildə Almaniya kimi eyni ener-

ji miqdarı sərf edən Ukrayna, Almaniya ÜDM-nun yalnız 10%-ni istehsal 

etmişdir 

4

. Bununla belə, Almaniyada iqtisadi inkişafdan gələn gəlirin bö-

lüşdürülməsi mədəniyyətində yüksək göstəricilər əldə edilmişdir ki, bu da, 

yüksək həyat standartlarına malik orta sinfin sabitliyini təmin edir. İdarəet-

mə effektivliyi ilə də iş analoji qaydadadır, belə ki, о, - bilik və texnologi-

yalarla, mütəxəssislərin mütəşəkkilliyi, təcrübəsi, etikası  və innovativ fəa-

liyyəti ilə  şərtlənən keyfiyyəti ilə düz, idarəetmə prosesindəki məsrəflərlə 

tərs mütənasibdir. Bu qanunauyğunluqların dərk edilməsi bizə aşağıdakıları 

təsdiq etməyə imkan verir: xalqın intellektual potensialı dövlətin mədəni 

                                                            

4

 Əlbəttə, bu rəqəmlər daim dəyişir. 

---

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

41

strateji varıdır, onu adekvat qiymətləndirmək, hər vasitə ilə qorumaq, sə-

mərəli istifadə etmək, fasiləsiz inkişaf etdirmək zəruridir. 

Müasir dünya sivilizasiyasının inkişaf vektoru - yüksək bilik və peşəkar 

fəaliyyət mədəniyyyətini, beynəlxalq idarəçiliyin nəticələrinə görə bəşəriy-

yət qarşısında daşıdığı  məsuliyyət mədəniyyətini, etik və dini dəyərlərin 

harmoniyası və dünya xalqları maraqlarının uyğunlaşdırılmasına əsaslanan 

yüksək  əxlaqi prinsipləri özündə birləşdirən ruhi mədəniyyətlə müəyyən 

olunmalıdır. Bunun üçün dünya mədəniyyəti və sivilizasiyasının həyat fəa-

liyyətini təmin edən elmi biliklərə, humanist etika və yaradıcılığa, qarşılıqlı 

anlaşmaya, mədəniyyətlərin və maraqların harmoniyasına, davamlı inkişaf 

məqsədilə həmrəyliyə və qarşılıqlı əməkdaşlığa əsaslanan dünya birliyinin 

sosial- mədəni mühitini müntəzəm olaraq təkmilləşdirmək lazımdır. Dünya 

mədəniyyəti tarixçisi N.İ. Konrad ümumi inkişaf qanunlarının  хаs olduğu 

ümumdünya tarixi prosesin vəhdətini qeyd edirdi. Humanizmi - intellektual 

və etik mədəniyyətin vəhdəti və  bəşəriyyətin inkişaf meyarı kimi, insanın 

ruhi azadlığı  və inkişaf təzaharü kimi yüksək qiymətləndirərək, alim şərə 

qarşı mübarizə üsulunu humanizmin bütün dünyada yayılmasında görürdü 

ki, onun da ayrılmaz hissəsi kimi intellektual fəaliyyət çıxış edirdi.  

Məlum olduğu kimi, xaos nəzəriyyəsinə uyğun olaraq, kompleks sistem-

lərin təkamülü nizam və ya xaosla xarakterizə edilən sabit və qeyri-sabit 

dövrlərin təbii növbələşməsini nəzərdə tutur. Bununla bərabər, tendensiya-

lar (arxasınca xaos nöqtəsi gələn) “inkişaf həddinə” malikdir və bir çox 

amillərin – fərdi və sosial münasibətlərin, siyasətin, təbii resurslarla təmi-

nat, elmi kəşflər, ziddiyyətlər, müharibələrin və s. dəyişməsindən asılı ola-

raq, öz vektorunu dəyişə bilərlər. Sinergetikası insanın şüurundan, yeni tə-

şəbbüslər və fəaliyyətlərdən asılı olan, bir çox cəhətdən xaotik “cəlb edən” 

adlandırılan amillərlə  təyin olunan təkamül sistemləri dinamikası sosial-

mədəni sistemlərin nisbətində çətin təyin olunandır. Dünya sivilizasiyasına 

müvafiq olaraq bu proseslərin sinergetikası - insanın ağlı və iradəsinə əsas-

lanan təbii, texniki və sosial elmlərin ən yeni nailiyyətlərinə, xüsusən, müa-

sir kulturologiyanın innovasiyaları hesabına, düzgün idarəetmə qərarları va-

sitəsilə məqsədyönlü şəkildə tənzimlənməli və yönəldilməlidir.  

Professorlar Ervin Laslo və Mixael Laytman bəşəriyyətin mənəvi mədə-

niyyətinin inkişafı, insan şüurunun pozitiv dəyişdirilməsi, bütün dünyada 

eqoizmin azaldılması  və altruizmin möhkəmləndirilməsi vasitəsilə müasir 

sivilizasiyanın dəyişdirilməsi zəruriliyi haqqında danışırlar. Professor Mi-

xael Laytman bioloji həyatın və insan orqanizminin müqayisəli təhlilini 

apararaq qeyd edir ki, eqoizm bəşəriyyət üçün məhvedicidir, altruizm isə 

təbii ehtiyatlardan düzgün istifadənin, sivilizasiyanın ümumi harmoniyasınа 

nail olmanın, yaşamanın şərtidir. Bu fikri, hər bir təkamül prosesinə fərdiləşmə, 

---