Microsoft Word geosiyaset son doc
Yüklə 21,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
61
Parisə getmək üçün viza almaq məsələsində müxtəlif səbəblər və bəhanələrlə əngəl törədərək fransızlar Azərbaycan nümayəndə heyətini üç ay İstanbulda gözləməyə məcbur etdi- lər. Böyük çətinliklərə və süni maneələrə baxmayaraq, Azər- baycan hökumətinin Paris sülh konfransında öz nümayəndə- lərinin iştirak etmələri üçün göstərdiyi səylər nəticəsini verdi. Nəhayət, nümayəndə heyəti Fransaya yola düşdü. Azərbaycan nümayəndə heyətinə viza verilməsi məsələsinə və səfər xərc- lərinə ABŞ hökuməti yardım etdi. Lakin nümayəndə heyətinin üzvlərinin heç də hamısı viza ala bilmədi. Onların bəzisi İstanbulda ingilislər tərəfindən həbs edilərək Paris səfərindən yayındırıldı. Böyük çətinliklərlə Parisə gələn Topçubaşov başda olmaqla nümayəndə heyəti gərgin fəaliyyətə başladı. Azərbaycanın müstəqilliyi məsələsi ilk dəfə olaraq 1919- cu il mayın 2-də ABŞ prezidenti V. Vilsonun təşəbbüsü ilə ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və İtaliya hökumət başçılarının təmsil olunduğu Dördlər Şurasının iclasında müzakirə edildi 11 . V. Vilson Azərbaycan Respublikasından olan nümayəndələrin Versal sülh konfransına buraxılmasının məqsədəuyğun olduğu- nu qeyd edərək, Topçubaşovu Azərbaycan nümayəndə heyə- tinin başçısı kimi qəbul etməyin tərəfdarı olduğunu bildirdi. Azərbaycan nümayəndə heyəti Fransaya gəldiyi ilk gün- dən etibarən Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və hərbi vəziyyəti ilə bağlı məsələləri Avropa dövlətlərinin bu ölkədəki diplomatik nümayəndələrinin diqqətinə çatdırmaq üçün fəaliyyətə başladı. Mayın 23-də onlarla ingilis nümayəndə heyətinin üzvü Luiz Mallet arasında görüş keçirildi. Bu görüş Britaniya –Azər- baycan əlaqələrində böyük əhəmiyyətli bir hadisə idi.
11 Notes of Meeting Held at President Wilson’ s House in the Place des Etats- Unis, Paris, on Friday, May 2, 1919, at 11 a.m.- Papers Relating to the Foreign Relations of the United States. The Paris Peace Confenrence. Volume V. Washington, United States Government Printing Office, 1946, p. 407.
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
62
Mayın 28-də Ə.M.Topçubaşovun ABŞ nümayəndə heyə- tinin üzvü Q.Morqentau ilə görüşündə isə ABŞ-ın Azərbaycan hökumətinə maliyyə yardımı göstərməsinin mümkünlüyü məsələləri müzakirə olundu. Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvləri üçün ən mühüm hadisə onların mayın 28-də ABŞ Prezidenti V.Vilson tərəfin- dən qəbul edilməsi idi. Nümayəndə heyətinin rəhbəri Ə.Topçu- başov görüşdə prezident V.Vilsona müraciət edərək Azər- baycanın Millətlər Cəmiyyətinə üzv qəbul ediləcəyinə və ABŞ tərəfindən Azərbaycana yardım göstəriləcəyinə ümid etdiyini bildirdi. O, Avropa və Amerika mətbuatında Azərbaycan haqqında qərəzli və saxtalaşdırılmış yazılar dərc edildiyini əsas gətirərək bu konfransda əsl həqiqətlər haqqında məlumat vermək üçün imkan yaranacağını qeyd etdi. Azərbaycan sülh nümayəndə heyətinin başçısı azərbaycanlı, gürcü, erməni və dağlılardan ibarət konfederasiya yaratmağın mümkün olduğu- nu vurğuladı və Qafqaz Azərbaycan Respublikası nümayəndə- lərinin memorandumunu V.Vilsona təqdim etdi. Bu memo- randumda Azərbaycanın istiqlaliyyətinin əldə etməsi tarixi, milli hökumətin gördüyü işlər, parlamentin yaradılması və s. mühüm məsələlər öz əksini tapmışdı. Azərbaycan nümayəndə heyəti V.Vilsonla görüşdə bir neçə bənddən ibarət tələblər də irəli sürmüşdü. Burada ABŞ prezidentindən onların yerinə yetirilməsinə köməklik göstər- məsi xahiş olunurdu. Həmin tələblərdə Azərbaycanın müstəqil- liyinin tanınması, Vilson prinsiplərinin Azərbaycan Respub- likasına da aid edilməsi, Azərbaycan nümayəndələrinin sülh konfransına buraxılması, Azərbaycanın Millətlər Cəmiyyətinə üzv qəbul edilməsi, ABŞ-ın Azərbaycana hərbi yardım göstər- məsi, ABŞ və Azərbaycan Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması və s. məsələlər irəli sürülürdü. Tədqiqatçıların fikrinə görə Azərbaycan nümayəndə heyə- tinin V. Vilsona təqdim etdikləri tələblər tam reallığa əsas-
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
63
lanırdı və öz müstəqil dövlətinin tanmasını və sivil beynəlxalq münasibətlər sistemində qatılmasını nəzərdə tutaraq xoş bir məqsədi sənəd idi. Lakin bütün cəhdlərə baxmayaraq Azər- baycan tərəfinin bu ədalətli tələbləri nə V.Vilson, nə də ki, sülh müqaviləsində həlledici mövqeyə malik digər əsas dövlətlər tərəfindən qəbul edildi. Paris sülh konfransı Azərbaycanın isti- qlaliyyətinin tanınması məsələsini açıq saxladı. Belə bir möv- qenin tutulması da səbəbsiz deyildi. ABŞ və onun müttəfiqləri dünyanı kiçik hissələrə bölmək niyyətində deyildilər.Yaranmış şəraitdə onlar imperiyaların maraqlarını əsas götürərək Cənubi Qafqazda yeni müstəqil dövlətlərin yaradılması və ondan irəli gələn geosiyasi vəziyyətə hazır deyildilər. Bu da o dövrün bir çox geosiyasi, geostrateji və iqtisadi maraqları və müttəfiq- lərarası münasibətlərə təsir göstərən digər məsələlərlə bağlı idi. ABŞ-ın Cənubi Qafqaza dair geosiyasi niyyətləri hələ ki, kifayət qədər aydın deyildi. Bununla belə, V.Vilson Azərbaycanın və digər siyasilərin Ümumi Qafqaz Federasiyası yaratmaq ideyasına nikbin yanaşaraq bu niyyəti təqdir edir və yaradılacağı təqdirdə belə qurumun Millətlər Cəmiyyətinin dəstəyi ilə hər hansı bir dövlətin köməyinə arxalana biləcəyini real sayırdı. V.Vilson Azərbaycan nümayəndələrinə irəli sürdükləri tələblərini sülh konfransının katibliyinə təqdim etməyi tövsiyə etdi. 14 bölmədən ibarət olan və özündə mühüm tarixi, siyasi və diplomatik məsələləri əks etdirən “Qafqaz Azərbaycanı Respublikasının nümayəndəliyinin Paris sülh konfransına memorandumu” adlı bu fundamental sənəd böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Memorandum Cənubi Qafqazdakı vəziyyəti, Azər- baycanın ictimai, siyasi, hüquqi və beynəlxalq məsələlərə yanaşması və mövqeyini əks etdirir, onun əhalisi, ərazisi və sərhədləri ilə bağlı məsələləri əhatə edirdi. Memorandumda Azərbaycan Respublikası hökumətinin nəzarətində olan mübahisəsiz ərazinin 94.137,38 kv.km olduğu
Yüklə 21,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|