Microsoft Word Hazir. Mir c?Lal doc ?d?bi m?k
Yüklə 2,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
62 Nəsrəddin" İran şahı Məhəmmədəli şahın taxtdan salınması və qovulması barədə, Soltan Əbdülhəmidin zülmünə qarşı, Stolıpinin qaragüruhuna qarşı olduqca kəskin və olduqca təsirli yazılar nəşr edirdi. İstər Azərbaycanda, istərsə də İran və Türkiyədə zülmkarlara, istismarçılara qarşı aparılan şərəfli mübarizələrdə də "Molla Nəsrəddin" mütərəqqi iş görmüşdür ki, bunu tarix heç bir zaman unutmayacaqdır. Xalqa arxalanan və "Ey mənim müsəlman qardaşlarım sizi deyib gəlmişəm!" xitabı ilə işə başlayan məcmuə oxucular arasında müstəsna şöhrət qazanmış, ildırım sürəti ilə yalnız Azərbaycana, Qafqaza deyil, bütün Yaxın Şərqə yayılmışdır. İlk nömrəsində məcmuə intibah zərurətini o "şirin yuxuda yatan millətin təsviri" ilə vərmişdir: "Burada yatanlar haman bizim bədbəxt millətimizdir; hərçənd dünyada bədbəxt və lakin axirətdə cənnət sahibi müsəlmanlardır. Hərçənd Nikolay, müharibədən sınmış və yorulmuş Nikolay, inqilab ehtiyatı təsiri altında müvəqqəti olaraq camaata azadlıqlar elan edibdir, xoşbəxt müsəlmanlar yatıblar. Hərçənd Nikolay padşah bu manifesti min cür bəhanə ilə geri almaq istəyir, behiştliklər hələ yatıblar... Amma hamısı da yatmayıb; gərnəşənlər də vardır, oyanmaq istəyənlər də vardır" 1 . Belə bir xitab ilə işə başlayan məcmuə öz sadəliyi, şirin yumoru, xalqın ürəyindən xəbər vərən doğru, təbii yazılan ilə az müddətdə ümumi hörmət və şöhrət qazandı. "Molla Nəsrəddin" tez bir zamanda rəğbətini qazandığı geniş oxucu kütləsinə, vətəninin azadlıq sevən adamlarına arxalanaraq ictimai tənqid dairəsini böyütdü və məzmununu daha da kəskinləşdirdi. İstər daxildə, istərsə xaricdə irticaçılar üçün ən qorxulu mənəvi bir qüvvə oldu. Dönə-dönə cəriməyə, senzura təqibinə uğrayan və səhifələri ağ buraxılan, bəzən də aylarla, illərlə bağlanan "Molla Nəsrəddin"in səhi- 1 C.Məmmədquluzadə. Əsərləri, II c, Bakı, 1936, səh.201. 63 fələrində oxuyuruq: "Bu gün Kərbəla meydanı - Azərbaycandakı vətənpərvərlik meydanıdır. Hər kimin ürəyində bir cüzi din, namus, vətən hissi varsa, oranın qeydinə qalmalıdır. Axıtmalı qanlarımız, ehsan vərməli pullarımız varsa, gözümüzün qabağında ürəklər parçalayan Azərbaycan matəmgahı durur... Bu gün Kərbəla meydanı Azərbaycan meydanıdır" 1 . Məcmuə heç nədən qorxub çəkinmədən, daim öz məqsədində, məsləkində sabit qaldı. İstanbulda, Tehranda, Təbrizdə, Aşqabadda, Mərvdə, Bakıda təkfir olundu, minbərlərdə axundlar məcmuənin müəlliflərini kafır, mürtəd elan etdilər, məcmuəni oxumağı qadağan etdilər. Lakin bütün bunlar "Molla Nəsrəddin"in nüfuzunu nəinki əksiltmədi, hətta daha da artırdı. Xalqı aldatmaq vasitəsi olan dövlət dumasını və onun vəkillərini birinci dəfə ifşa edən, pul gücünə dumaya seçilən Bakı varlılarının karikaturasını çəkən, onların çara necə nökərçilik etdiklərini cəsarətlə açıq yazan "Molla Nəsrəddin" oldu. Bu məcmuə İran inqilabını qan içində boğan rus çarına və Hacı Səmədxan kimi cəlladların qurduğu dar ağaclarına qarşı hiddət və qəzəblə çıxış edərək, yalnız iranlıları yox, bütün mütərəqqi dünyanı etiraza çağırırdı. İstanbul, Tehran, Təbriz, Daşkənd, Qahirə və sair Şərq şəhərlərində "Molla Nəsrəddin"i təkfır edən mürtəce ünsürlər olduğu kimi, təqdir edən gözüaçıq müsəlman ziyalıları da çox idi. "Molla Nəsrəddin"in bir sıra yazılarını azadpərəst qəzetlər görürüb dərc edirdilər. Tehranda çıxan "Suri-israfıl" qəzeti "Molla Nəsrəddin" haqqında təqdiredici məqalələr, şeirlər çap edirdi. ""Tazə həyat"ın redaktoru Haşımbəy və "Molla Nəsrəddin"in redaktoru Mirzə Cəlil və bir neçə başqa şəxslər İran inqilabına böyük hörmət göstərirdilər. İranda baş vərən 1 C.Məmmədquluzadə. Əsərləri, II c, Bakı, 1936, səh.164 64 hadisələri öz qəzetlərində işıqlandırırdılar. Məhz buna görə də onların qəzetlərinin İranda, xüsusilə Azərbaycanda çoxlu oxucusu var idi. Xüsusilə "Molla Nəsrəddin" ki, sadə türk dilində, satira ilə yanaşı gözəl karikaturalarla çap olunurdu, daha çox oxucusu var idi. İnqilabın ilk günlərində Məmmədəli şah bu məcmuənin yayılmasının qarşısını alırdı. Onları poçtada saxlayırdılar. Azadxahlar əncümənlərdən tələb etdilər ki, məclisə teleqram vurulsun və qəzetlərin yayılmasına icazə alınsın. Bu haqda Talıbov öz incikliyini bildirmişdir. "Molla Nəsrəddin" elə məcmuələrdəndir ki, o gərək tarixdə əbədi yaşasın. Bu məcmuə bir gözəl şair, bir gözəl jurnalist və bir neçə şəxsin köməyi ilə dərc olunurdu" 1 . Qahirə qəzetləri "Molla Nəsrəddin"inin kəskin taziyanə və mükalimələrindən istifadə edirdilər. Böyük tarixi-siyasi və cahanşümul məsələlərlə yanaşı ölkədə cərəyan edən ictimai- mədəni hadisələri də əhatə edir və öz görüşlərini təbliğə çalışırdılar. Axund Molla Əbutürabın" Ancaq din elmlərini oxumaqla kamil insan olmaq olar" - deyə yazdığı məqalələrinə qarşı kəskin çıxış edərək "Molla Nəsrəddin" həqiqi elmi və maarifi müdafıə və təbliğ edirdi. Dil məsələsində, əlifba, qadın azadlığı, məktəb, ədəbi istiqamət, sənət məsələlərində davamlı olaraq həqiqi, vətənpərvər yol tutan "Molla Nəsrəddin" mühafızəkarlara qalib gəldi. Cəlil Məmmədquluzadə ədəbi fəaliyyətə keçən əsrin axırlarında başlamış, 1904-cü ildən etibarən mətbuatda əsərlərini çap etdirmişdir ("Poçt qutusu", "Kişmiş oyunu" və s.). "Danabaş kəndinin əhvalatları"ndan sonra məşhur həyat 1 Seyid Əhməd Kəsrəvi. Tarix-e Məşruteye İran / İran məsrutə tarixi/, səh. 371-372. Yüklə 2,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|