Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 9,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Xosrov və Şirin”
432 nik muğamının musiqi-dramaturji konsepsiyası daha çox bölmələ- rin təzadlı şəkildə qarşılaşdırılması prinsipi əsasında qurulmuşdur. Bütün ifadə vasitələri sisteminin təbii vəhdəti və məqam (“modus”) quruluşunun vəhdəti simfonik əsərin kompozisiya bütövlüyünün qurulmasında mühüm rol oynayır. “Rast” simfonik muğamının “improvizasiyalı” bölmələri və mahnı-rəqs epizodları duyğuların xüsusi quruluşu, obraz-mövzu inkişafının məntiqi ilə fərqlənir. Me- lodiyanın variantlı inkişaf prinsipi əsərin “improvizasiyalı” bölmə- lərinin üstün, aparıcı prinsipidir. “Rast” simfonik muğamının musi- qisinin vahid axarının yaradılmasında daimi metro-ritmik dəyişik- liklərin rolu böyükdür. Niyazi. “Rast” simfonik muğamı. “Əlində sazın” “Rast” simfonik muğamının müəllifi klassik xalq musiqisi- nin ən dərin qatlarından əsərin simfonik inkişafı üçün təməl, əsas kimi istifadə etmişdir. Niyazi musiqinin sekvensiya şəklin- də gedişatı, qısa motivlərin və ritmlərin zənginliyi, məqam (mu- ğam) özünəməxsusluğu kimi xüsusiyyətlərini özünün yaradıcılıq məqsədlərinə xidmət etməyə yönəltmişdir. Bəstəkarın təcrübəsi ənənəvi musiqi prinsiplərində simfonik işləmə metodunun axta- rışlarının məhsuldar olduğunu təsdiq etmişdir. 433 Niyazinin “Rast” simfonik muğamı Azərbaycan musiqisinin ən yüksək nailiyyətlərindən biridir. Tanınmış musiqişünaslar J.Nestyev və V.Fere bu əsəri xalq sənətkarları tərəfindən toxun- muş qiymətli Şərq xalçasına bənzətmişlər. “Rast” simfonik mu- ğamı Niyazinin idarəsi ilə dünyanın müxtəlif ölkələrində dəfə- lərlə və uğurla səsləndirilmişdir. Ali istedadın yaradıcılıq məh- sulu olan bu simfonik muğam artıq bir neçə onillik ərzində müx- təlif ölkələrin musiqisevərləri tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanır 1 . 1 2004-cü ildə Niyazinin “Rast” simfonik muğamı əsasında Azərbaycan Opera və Balet teatrı tərəfindən balet-tamaşa səhnələşdirilmişdir. Tamaşanın quruluşçu baletmeysteri Xalq artisti, SSRİ Dövlət mükafatı laureatı Tamilla Şirəliyeva, quruluşçu rəssamı isə Xalq rəssamı, Dövlət mükafatı laureatı Ra- fis İsmayılovdur. 434 III fəsil Niyazinin “Xosrov və Şirin” operası və “Çitra” baleti Niyazinin musiqi-dramaturji təfəkkürü onun kino və teatr musiqisi sahələrində çalışması prosesində, tədricən inkişaf et- mişdir. Bəstəkarın “Kəndlilər” bədii filminə yazdığı musiqi bu- nu təsdiqləyir. Bu musiqi həmin filmə üzvi surətdə bağlı olmuş, filmin mühüm dramaturji komponentinə çevrilmişdir. Üzeyir bəy Hacıbəylinin gözəl, “Arşın mal alan” komediya- sının partiturasının Niyazi tərəfindən redaksiya etməsi artıq onun bəstəkarlıq məharətinin artdığını təsdiqləmişdi. Niyazi bu redaktə işini hələ 1941-ci ildə, həmin komediya ekranlaşdırılar- kən yerinə yetirmişdi. Ü.Hacıbəylinin musiqisinə böyük sitayiş və kino sənətinin səciyyəvi xüsusiyyətlərini bilməsi Niyaziyə “Arşın mal alan” musiqili komediyasının əla kino partiturasını yaratmaq imkanı vermişdi. Bununla yanaşı o, əsərin musiqisinin alət cəhətdən tərtibatını yenidən təqdim etdi və onun ayrı-ayrı səhifələrini nəzərəçarpacaq dərəcədə genişləndirdi. Məsələn, Ni- yazi “Arşın mal alan” musiqili komediyasının baş qəhrəmanı Əsgərin surəti əsasında geniş orkestr epizodu yaratmış, habelə komediyanın musiqi tərtibatına Üzeyir bəy Hacıbəylinin digər – “O olmasın, bu olsun” operettasından fraqmentlər əlavə etmişdir. “Xosrov və Şirin” operasının partiturası Niyazinin bəstəkar- lıq üslubunun fərdi özünəməxsusluğunu təsdiq edir. O, həmin operanın partiturasının yaradılmasına musiqi sənətinin müxtəlif sahələrində çalışmaqla müəyyən təcrübə topladıqdan sonra baş- lamışdı. Operanın musiqi dramaturgiyası xeyli dərəcədə tematiz- min ardıcıl surətdə dəyişilməsi ilə müəyyənləşmişdir. Operanın tərtibatında Şirin surətini səciyyələndirən tematizm daha çox in- kişaf etmişdir. 435 Niyazi “Xosrov və Şirin” operasından “Şirinin ariyası”. Partitura. Niyazinin əlyazması. 436 Operanın ikinci pərdəsində Şirinin inkişaf etdirilmiş ariyası əsərin qəhrəmanı üçün səciyyəvi olan parlaq vokal-simfonik ümumiləşdirmədir. Lirik dramın inkişafı prosesində Şirinin te- matizmi yeni cəhətlərlə xüsusiyyətlənir: ikinci pərdədəki musi- qiyə, ariyalara hopmuş incə həyəcan və dərin qüssə, kədər duy- ğuları dördüncü pərdədəki ariozoda açıq ehtirasla, Xosrovla dia- loqda ifadənin patetizmi ilə əvəz edilir. Melodiyanın böyük dia- pazonu, melodik təsvir cizgilərinin müəyyənliyi və kulminasiya- ların parlaqlığı – bütün bunlar opera qəhrəmanının lirik tematiz- minin genişlənməsinə imkan verir. Fərhadın tematizmi də emosional zənginliyi və dəyişkənliyi ilə seçilir. Operanın ekspozisiya hissəsində Fərhad surətini sə- ciyyələndirən tematizm qəhrəmani planı da açıqlanır. Sonrakı inkişafda çiçəklənən məhəbbətin lirizmi Fərhadın vokal xəttinə nüfuz edir. Operanın final hissəsində Fərhadın intonasiyalarının xüsusiyyəti kəskin şəkildə dəyişir: musiqi dərin kədər və ümid- sizlik əhvali-ruhiyyəsilə aşılanır. Operanın orkestr partiyası çox ifadəlidir. Bu müşayiət canlı- dır, rəngarəngdir, çoxplanlıdır, səhnədə baş verən hadisələrin mənasını və əhəmiyyətini fasiləsiz simfonik inkişafda açıqlayır. S.Prokofyev kimi nüfuzlu bəstəkar və tənqidçi “Xosrov və Şirin” operasının bu məziyyətinə, keyfiyyətinə diqqət yetirmiş və qeyd etmişdir ki, Niyazi səhnədə “hərəkətdə olan insanların, surətlərin bu və ya digər psixoloji çalarlarının çatdırılmasında doğru, düzgün rəngləri tapmağı bacarır”. 1 “Xosrov və Şirin” operasının quruluşu mütəhərrikdir: əsərdə sonralar Azərbaycan operasının lirik qəhrəmanlarının real obraz- larının yaradılmasında müəyyən rol oynamış sürətlə inkişaf edən hadisələr, şəxsiyyətlərin təzadlı halları, ifadəli, əsasən lirik ruhda olan xasiyyətnamələri diqqəti cəlb edir. “Xosrov və Şirin” operasının bütövlükdə gözəl musiqi tərti- batında qüsurlar da nəzərə çarpır. Əsərdə ansambl epizodlarının məhdudluğu və reçitativlərin olmaması hiss edilir. Məlumdur ki, 1 Bax: Абасова Э, Касимов К. Очерки музыкального искусства Со- ветского Азербайджана. Баку, 1970, с. 104. Yüklə 9,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|