Microsoft Word Insan huquqlari I kitab doc
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- məfhum (qeyd: məfhum cisim və hadisələrin xarici əlamətlərini, onların ayrı-ayrı cəhətlərini
- Q 82. Quliyev R.M. Sosiologiya: nəzəriyyə və tədqiqat metodologiyası (Monoqrafiya). Bakı, BSPİ, “Siyasət” nəşriyyatı, 1995, 424 səh., s. 55.
- Fəlsəfə ensiklopedik lüğət. Baş redaktor İsmayıl Vəliyev. “Azərbaycan Ensiklopediyası nəşriyyat poliqrafiya birliyi”. Bakı, 1997, səh. 30.
- “İnsan hüquqları bütün insanlara münasibətdə uyğundur; insan hüquqları bütün insanlara münasibətdə uyğunsuzdur”
81 qiymətləndirdiyi müəyyən dəyərlər iyerarxiyası vardır. 58 Hüquq insanlara öz dəyərlərinin seçmək imkanları verir ki, bu da insanların stimul əldə etmələri üçün müvafiq şəraiti ortaya çıxarır. Hüquq dəyərlər seçimində insanlara səlahiyyət, ixtiyar verən ümumməfhumlar toplusudur. İ nsan hüquqları insanları müşayiət edən əsas mənəvi dəyərdir. İnsan hüquqları özündə dəyərləri, meyarları və etalonları ehtiva edən bir mənəvi məhsuldur. İnsan hüquqları həm də insanların əxlaqına bağlıdır. Bağlılığa görə insan hüquqları həm əxlaqı inkar edir, həm də müəyyən anlarda ə xlaqla kəsişir, çarpazlaşır və ziddiyyət təşkil edir. İ nsan hüquqları məfhum (qeyd: məfhum cisim və hadisələrin xarici əlamətlərini, onların ayrı-ayrı cəhətlərini deyil, cisim və hadisələrdəki mühüm, ümumi cəhətləri, onların bütövlüyün, daxili əlaqəsini əks etdirr. 59 Məfhum ümumi sintetik xarakterə malikdir. Təsəvvür isə səciyyədir) 60 və anlayış (Qeyd: Anlayış- məntiqdə gerçəkliyin predmet və hadisələrini bu və ya digər mühüm əlamətlərə görə ayıran, ümumiləşdirən təfəkkür formasıdır. 61 Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində 62 anlayışa bir şey haqqında məntiqi cəhətdən formalaşamış ümumi fikir, təsəvvür, məfhum kimi izah verilir. Bu baxımdan da insan hüquqlarını anlayış kimi qəbul etmək olar və insan hüquqları da bir gerçəklikdir və onun əlamətlərə görə ayrılması və ümumiləşdirilməsi təfəkkürdə mümkündür) olaraq idrakın predmetidir. Həm də idrakın obyektidir. İnsan hüquqları dərk olunmaq baxımından ontoloji əhəmiyyət kəsb 58 Q 82. Quliyev R.M. Sosiologiya: nəzəriyyə və tədqiqat metodologiyası (Monoqrafiya). Bakı, BSPİ, “Siyasət” nəşriyyatı, 1995, 424 səh., s. 55. 59 M.M. İsrafilov. Məntiq: Dərs vəsaiti.-B.: Maarif, 1987.-333 səh., s. 50. 60 Yenə orada. s. 53. 61 Fəlsəfə ensiklopedik lüğət. Baş redaktor İsmayıl Vəliyev. “Azərbaycan Ensiklopediyası nəşriyyat poliqrafiya birliyi”. Bakı, 1997, səh. 30. 62 Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Dörd cilddə. I Cild. Bakı, “Şərq- Qərb”, 2006, 744 səh. 82 edir və insanların maddi və material fəaliyyətinə bağlı olur. İ nsan hüquqlarının material aləmlə bağlılığı onun elmi-məntiqi idrakın obyekti olmasının əsaslarını meydana gətirir. İnsan hüquqları dərk olunmaq baxımından həm də qnoseoloji ə həmiyyət kəsb edir. Belə ki, insan hüquqlarının dərk olunması üçün ümumi və təsəvvür əhəmiyyəti kəsb edən və mücərrəd düşüncə mövcuddur. İnsan hüquqlarının qnoseoloji məzmunu onun mücərrəd və ümumi təsəvvür anlayış kimi mövcudluğunda üzərə çıxır. İ nsan hüquqları mənşə (yer) baxımından endemikdir. Yəni insanların olduqları məkanlarda onlar da vardır. Aidiyyatı baxımından isə fərdi və şəxsi məxsusidir. Buna görə də immanentdir və ayrılmazdır. Həm də, belə demək mümkünsə, insan hüquqları əxlaqla, “modus vivendidir”. Bu, o deməkdir ki, insan hüquqları ilə əxlaq həm də barışmaz olsalar da, bir yerdə mövcud ola bilir. Əxlaqla hüquq ziddiyyət təşkil edə bilər. Əxlaq hüququ məhdudlaşdıran da ola bilər. Bu baxımdan tərbiyə də hüququ məhdudlaşdırır. İ nsan hüquqları insanların genetik mənşələrinə görə (burada insan məxluqu baxımından) universaldır. İnsan hüquqları varlıqların (burada insanların) bioloji uyğunluğuna görə universladır. Lakin nisbi universaldır. Yəni, özündə mütləqləri birləşdirən, təqribi və dəyişkən universaldır. Hər bir insan özündə fərdidir, fərdi hüquq daşıyıcısıdır. Qarşılıqlı münasibətlər və əlaqələrdən universallıq meydana gəlir. Universallıq isə öz daxilində oxşarlıq, eynilik, uyğunluq, fərqlilik, ziddiyyət və s. kimi kriteriyaları birləşdirir. “İnsan hüquqları bütün insanlara münasibətdə uyğundur; insan hüquqları bütün insanlara münasibətdə uyğunsuzdur” prinsipi universallığın əsaslarını təşkil edir. Eləcə də insan hüquqları normaları bəzi insanlara münasibətdə uyğunsuzdur. Bu, şərait, imkan və gerçəkliklə əlaqəlidir. Bir fərdə məxsus olan hüquq digər fərdə məxsus olmaya bilər. Məsələn, ali təhsilli şəxsin işlədiyi vəzifəni ali təhsili olmayan 83 şə xslər tuta bilməzlər. Burada məxsusluq var (məxsusluğu istedad, qabiliyyət və imkanlar yaradır) və bu da tərkib kriteriyaları ilə bağlıdır. Məxsusluq həm də qazancla ə laqəlidir. Hüququn təbiiliyi həm qeyri-iradidir (insanların iradələrindən asılı olmayaraq onlara məxsusdur) həm də iradi olaraq qazanılandır. Bu da keyfiyyət, bacarıq və istedada bağlıdır. Buradan da hüquq universallığının qətiliyi itir və dəyişkənlik və nisbilik meydana gəlir. Bu kimi düşüncə prosesləri formal məntiqi təfəffür əməliyyatları əsasında baş verir. İnsan hüquqlarının məxsusi mütənasibliyi məsələsi isə insan hüquqlarının partikulyarlığını meydana gətirir. Ancaq onu da qəti olaraq demək olmaz ki, partikulyarlıq universallıqdan kənardır. Qəbul etmək lazımdır ki, hər iki halda insan hüquqları təbiidir və insanların təbii xarakterlərinin ə saslarını təşkil edir. İ nsan hüquqlarının fəlsəfi əsaslarla izah olunması daha çox idealizmə uyğun gəlir. Yəni, hüququn mahiyyəti idealizmlə açıla bilir. Lakin burada materializmdən kənarda da hüquq ola bilməz. İnsan hüquqları materiya aləmindən istifadə prinsipləri və qaydaları üzərində də formalaşır. İnsanlar arasında mənəvi münasibətlərin ə saslarını hüququn idealizm mahiyyəti müəyyən edir. İ nsan hüquqlarında həm də dialektik (əlaqəlilik, ardıcılllıq, ümumi qanunlar və s.) məntiq mövcuddur. Bu baxımdan da hüquqların öyrənilməsi və geniş şəkildə dərk olunması üçün dialektikadan (buna mürəkkəb və ardıcıl əlaqəli məntiq də demək olar) geniş istifadə edilə bilir. Məlumdur ki, zaman inkişaf proseslərinin ardıcıllığında və material aləmin forma və məzmun baxımından dəyişməsində özünü göstərir. Zamanın gerçəkləşməsi və qabaqda olması material aləmdə və material vasitələrin qarşılıqlı əlaqələrində daha çox özünü büruzə verir. İ nsan hüquqlarının inkişafı cəmiyyətdə sublimasiyanı ə mələ gətirir. (Qeyd: subilmasiya-lat. sublimo-yüksəldirəm, ucaldıram-enerjinin sosial cəhətdən əlverişli olmayan (aşağı) Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|