Microsoft Word Irevan-son redakte 05. 01. 2015. doc
Yüklə 8,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
39 O, hicri-qəməri tarixi ilə 1006-cı ildə sərhəddəki toqquşmaları nəzərə alaraq paytaxtı Qəzvindən İsfaha- na köçürməli oldu. Bundan sonra Şah Abbas dövlətin dayaqlarını möhkəmləndir- məyə başladı. O, Gilan, Mazəndaran, Sistan, Lar və Luristan əmirlərinin özba- şınalığına son qoyaraq, on- ları mərkəzi hakimiyyətə tabe etdi. Həmin bölgələr- də türk tayfalarını məs- kunlaşdırmağa başladı. Gənc hökmdar qısa müddətdə mərkəzi hakimiyyəti möhkəmləndirdikdən və daxili asayişi bərpa etdikdən sonra işğal olunmuş torpaqların azad edilməsi uğrunda mübarizəyə qərar verdi. O, Xorasanı özbəklərin iş- ğalından azad etməklə (hicri-qəməri tarixi ilə 1007-ci, miladi tarixi ilə 1598-ci il) Səfəvilərin nüfuz dairəsini Ceyhuna qədər genişləndirdi. Növbə osmanılılar tər- əfindən işğal olunmuş torpaqlara çatdı. Məlum olduğu kimi, Tiflis, Çuxursəd, Qarabağ, Şirvan, Təbriz, Nəha- vənd hicri-qəməri tarixi ilə 998-ci ildə (miladi tarixi ilə 1590-cı il) bağlanmış müqavilə əsasında osmanlıların əlinə keçmişdi. Osmanlı dövləti digər əyalətlərdə ol- duğu kimi, bu yerlərdə də hərbi-inzibati strukturlar yaratmışdı. Bu dövrdə Osmanlıların Avstriyaya hərbi yürüşü gözlənildiyinin əksinə olaraq, illərlə uzanmış və uğur- suzluqla nəticələnmişdi. Digər tərəfdən, Osmanlı döv- lətini əsgərlə təmin edən əsas mərkəzlərdə, o cümlədən 40 Anadoluda iğtişaşlar baş vermişdi. Sərhəd bölgələrində yerləşən bəylərbəyliklər də bu zaman xeyli zəifləmiş və qızılbaşların hücumlarının qarşısını almaq gücündə deyildilər. Şah Abbas hicri-qəməri tarixi ilə 1012 ci il- də (miladi tarixi ilə 1603-cü ildə) Qazi adlı qüdrətli hakimlərdən birinin dəstəyi ilə Osmanlı ordusu ilə müharibəyə başladı və onu uğurla başa çatdırdı. O, bü- tün itirilmiş əyalətləri geri aldıqdan sonra Bağdadı fəth etdi". 1 Şah Abbas Təbrizi osmanlılılardan azad etdikdən sonra Naxçıvan uğrunda mübarizəyə başladı. O, eyni vaxtda diqqətini İrəvana yönəltdi. Ordu şəhərin bir fərsəngliyində dayanmışdı. Nəsrullah Fəlsəfi yazır: "Bu zaman İrəvanda üç qala var idi: biri, hicri-qəməri tarixi ilə 991-ci ildə türk sərdarı Fərhad paşa tərəfindən tikilmişdi. O, Şah Abbasın atası Sultan Məhəmməd Xudabəndə ilə müharibə apardığı zaman qalanın inşa edilməsi barədə fərman vermişdi. Ona “Köhnə qala” deyirdilər. Həmin qalanın cənub-qərbində böyük bir təpənin üstündə ucaldılmış kiçik qalaya isə “Kuzəçi qalası” adı verilmişdi. Üçüncü qala isə Şərif paşanın fərmanı ilə ucaldılmış “Yeni qala” idi. Bu üç qalada və onların ətrafında 12 min türk əsgəri cəmlənmişdi. Onlar müdafiə və müharibəyə hazır vəziyyətdə idilər. Şah Abbas öz qoşunlarını bir neçə dəstəyə böldü: O, Azərbaycan ordusunun rəhbəri Zülfüqar xana “Kuzəçi qalası”nı ələ keçirməyi tapşırdı, digər məşhur sərkərdə Qırçığai bəyi isə öz xüsusi mühafizəçiləri ilə birgə “Köhnə qala”nın qarşısında qoydu. Bu zaman Osmanlı topçuları qala divarlarının üstündən Şah Abbasın əsgərlərini mərmi yağışına tutdular. Bir neçə sərkərdə 1 Faruq Sumer. Qaraqoyunluha, s.185 41 və xeyli sayda qızılbaş əsgəri həlak oldu. Vəziyyətin gərginləşdiyini görən Şah Abbas topçubaşı Bərxurdar bəy Ənisə əmr etdi ki, İrəvan şəhərində top töksün və osmanlılardan alınmış bir neçə topu təcili olaraq Təbrizdən İrəvana gətirsinlər. Bərxurdar bəy əvvəldən düzəldilmiş topları işə salmaqla bərabər, qısa zamanda “Fəth topu" adlanan yeni bir top da tökdü. Bir aydan sonra isə (həmin ilin şəvval ayının 22-də) "Nüsrət" adlı başqa bir topu orduya təhvil verdi. Şah Abbasın əmri ilə birinci top “Kuzəçi qalası”nı nişan almaq üçün Zülfüqar xana verildi. Həmin vaxta qədər nə səngər qazmaq, nə də “Köhnə qala”ya yaxınlaşmaq mümkün olmuşdu. Zülfüqar xan top əldə etdikdən sonra qısa müddət ərzində “Kuzəçi qalası”nı ələ keçirə bildi. Bundan sonra qoşun səngər düzəldib, digər iki qalaya doğru hərəkətə keçdi. ...“Kuzəçi qalası” ələ keçiriləndən sonra Şah Abbas Qırçığai bəyə “Yeni qala”nı tutmağı əmr etdi. O, Xora- san tüfəngçilərinin bir dəstəsini və öz xüsusi müha- fizəçilərini də onun komandanlığına verdi. Zülfüqar xan Fərmanlını isə “Köhnə qala”nı mühasirəyə almağa göndərdi və yeni düzəldilmiş toplardan birini onun ixtiyarına verdi. Şah, eyni zamanda, “Köhnə qala”nın qarşısında hündür bir təpə qurulması haqqında da fər- man verdi. Məqsəd həm ordunu düşmən gülləsindən qorumaq, həm də təpənin üstündən qala müdafiəçi- lərini nişan almaq idi. Həmin dövrdə Səfəvilər dövlə- tində olmuş xarici səfirlərdən biri bu barədə yazır: "İrəvan qalasının mühasirəsi zamanı Şah Abbas sərkər- də və əsgərlərinə göstəriş verdi ki, qala ilə ordu ara- sında hündür təpədən istifadə etsinlər. Məqsəd şahın ordusuna tuşlanmış düşmən toplarının atəşlərinin 42 qarşısını almaq idi. Bu işi görmək üçün həmin vilayət- dən 13-14 min adam toplandı. Onları sərkərdə və əsgərlər arasında böldülər. Adamlar sürətlə və intizam- lı şəkildə işləyir, heç kim başqasına mane olmurdu. Şahın əmrinə görə kimsə dəstədən qabağa keçə bilməz- di. Çünki qaladan atılan top və tüfənglərin səsindən heç kəs heç kəsin səsini eşitmirdi. Həlak olanları yerin- dəcə torpağa tapşırırdılar. Təpənin qurulması gecə- gündüz davam etdi... Osmanlı əsgərləri bir neçə dəfə qaladan çıxıb, torpaq daşıyanların üzərinə hücuma keçdilər. Xeyli insan həlak oldu. Lakin işçilər çox ol- duğundan və şahın fərmanı ilə yaxın qəsəbələrdən hər gün yeni insanlar gətirildiyindən onların sayı azalmırdı" . 1 Nəhayət, hicri-qəməri tarixi ilə 1012-ci ilin zilhəc- cə ayının 28-də (cümə günü) “Yeni qala” Qorçığay bəyin tüfəngçilərinin əlinə keçdi. Bundan sonra “Köh- nə qala” da qızılbaş əsgərləri tərəfindən mühasirəyə alındı. Türk sərkərdəsi Şərif paşa məğlub olduqlarını görüb sülh müqaviləsi bağlamağı təklif etdi. O, təslim olmazdan öncə şahdan qala sakinlərinə və əsgərlərə aman verilməsini istədi. Şah təkliflə razılaşaraq amannaməni (Əfv fərmanı) imzalayıb qalaya göndərdi. Lakin elə həmin vaxt qala müdafiəçilərinə xəbər gəldi ki, Osmanlı sultanı onlara kömək məqsədilə qoşun göndərib. Ağ bayraq qaldırılandan bir neçə gün sonra qalanın müdafiəçiləri fikirlərini dəyişdiklərini bəyan etdilər. Belə olan təqdirdə, Şah Abbas yenidən qalaya hücum etmək əmri verdi. “...Bu hadisə hicri-qəməri tarixi ilə 1013-cü ilin məhərrəm ayının əvvəllərində baş verdi. Müharibə 1 Antonio de Quvea. Səfərnamə, səh.232 Yüklə 8,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|