Microsoft Word Islahatlar II doc

 
 
49
1.Qərbi Avropa (QA) 
2.Mərkəzi və Şərqi Avropa. (MŞA) 
3.Şimali Amerika. (ŞAm) 
4.Latın Amerikası və Karib ölkələri regionu. (LAK) 
5.Şimali Afrika və Orta Şərq. (AOŞ) 
6.Afrika və Cənubi Saxara. (ACS) 
7.Cənubi Asiya. (CAs) 
8.Cənubi-Şərqi Asiya. (CŞAs) 
9.Şərqi Asiya. (ŞAs) 
10.Avstraliya və Okeaniya. (AOK) 
11.Rusiya və Avrasiya regionu. (RAR) 
(Əlavə 1-də  xəritədə dünyanın sivilizasiyalı regionlara 
bölgüsü verilmişdir) 
Müasir dünyada müəyyən  ərazidə  məskunlaşmış beynəl 
xalq hüququn subyekti kimi deyuro və defakto qəbul edilmiş, 
dövləti sənədləşmiş müstəqil və ya özünü idarə edən insan 
birlikləri 230-dövlətdə  cəmləşmişdir. Bunlardan 185 dövlət 
BMT-nin üzvüdür (01.01.2000) Yer kürəsinin bu ilk 
makrokosmik tərkib hissələri öz sahəsi, əahlisi, iqtisadi-mədəni 
inkişafı, etnik, milli xüsusiyyətləri və yerləşməsinə görə  də 
müxtəlif çalarlıdırlar. Bundan başqa obyektiv olaraq bu 
dövlətlər tarixən təşəkkül tapmış onlara məxsus inkişaf 
xarakterinə, xüsusiyyətlərinə, ümumdünya tarixinin indiki 
mərhələsindəki və dünya təsərrüfat sistemindəki roluna, yerinə 
müvafiq olaraq da təsnifata məruz qalmışlar. Ölkələrin rancır 
və reytinq düzümü müxtəlifdir. Dünya bankının və BMT-nin 
ticarət və inkişaf konferensiyası (YNKTAD) görə ölkələrin 
reytinq düzümü əsasən bu dövlətlərdə heç bir göstərici 
ölkələrin tipoloci xüsusiyyətlərin ayrılıqda tam əks etdirə 
bilməz. Mükəmməl tipologiya göstəricilərin və onların unikal 
əlaqələndirilməsini maksimal diferensiyasını  tələb edir. Çox 
məsələlər isə bu ölkələrdəki sivilizasiyanın dayanaqlılıq 
xüsusiyyətlərinin təsiri ilə xarakterizə edilir. (Əlavə 2-də 
dünyanın regional təsnifatında ölkə tipi, ərazi, insan potensialı, 

---

 
 
50
adambaşına düşən ÜDM, mineral xammal ehtiyatları, energetik 
balans və digər göstəricilər verilmişdir). 
Ölkələrin iqtisadi inkişafı onların seçdiyi 
iqtisadimodellərdə  də xarakterizə edilir. Dövlətin büdcəsinin, 
ticarət və tədiyyə balansının formalaşması, portnyorluq, xarici 
ticarət  əlaqələrinin tənzimlənməsi və digər bu kimi amillər 
dairəsinin  əlaqələndirilməsi, iqtisadi inkişafın strategiya və 
taktikası dövlətin subyektiv seçimində  əks olunur. İqtisadi 
model yaxın müddətli məqsəd və gözlənilən inkişaf seçimindən 
asılı olaraq hakimiyyət keçidləri ilə  əlaqədar da müvafiq 
dəyişiklərə məruz qalır. Model ölkə tempinin təkamülünə təsir 
etsədə ondan asılığı o qədər də ciddi deyildir. Buna misal 
olaraq indi dəbdə olan monitar, neoliberal iqtisadi modellər 
aktiv olaraq yüksək inkişaf etmiş  və  həm də geridə qalmış, 
xüsusən də keçmiş sosialist ölkələrində  tətbiq edilməkdədir. 
Qəbul olunmuş qaydada görə bütün ölkələr dünya 
iqtisadiyyatında və beynəlxalq münasibətlərdə mövqeyinə görə 
əsasən 3 qrupa bölünür. 
1.İqtisadi inkişaf etmiş dövlətlər. 
2.Orta inkişaf səviyyəli və aralıq qrup ölkələr. 
3.Zəif inkişaf etmiş ölkələr (BMT-nin adlanırdığı kimi 
inkişaf etməkdə olan ölkələr). 
Bu ölkələr iqtisadi parametrlərə görə  də öz qrupları 
içərisində  fərqli mövqe tuturlar. Birinci qrup ölkələr mühüm 
beynəlxalq, hərbi-siyasi, maliyyə-iqtisadi təşkilatlarda, o 
cümlədən, «İqtisadi  Əməkdaşlıq və  İnkişaf Təşkilatı» suveren 
borc alanlara kredit şərtlərinin yenidən baxılmasının 
müzakirəsini həyata keçirən «böyük yeddilər», o cümlədən 
Avstriya, Niderland, Belçika, Norveç, İsveç, İsveçrə, İspaniyalı 
birləşdirən kreditor ölkələrin qeyri-formal birliyi olan «Paris 
klubu», kommersiya baklarının, kreditorların rəsmi borc 
alanlara danışıqlar aparan təşkilatı «London klubu», neytral 
dövlətlərdən savayı Abş-ın himayəsi altında  Şimali Atlantika-
NATO hərbi siyasi blokunda, Avropa Birliyi, ATƏT və sair 

---

 
 
51
təşkilatlarda birləşmişlər. Bunlar arasında böyük insan və 
sənaye iqtisadi potensialı ilə böyük altılar-ABŞ, Yaponiya, 
AFR, Fransa, İtaliya, İngiltərə fərqlənirlər. Aşağıdakı cədvəldə 
böyük altılarda mühüm iqtisadi göstəricilər əksini tapmışdır. 
 
Cədvəl 7 
 
Böyük 6-larda mühüm iqtisadi göstəricələr cədvəli 
 
Dünya əhali 
sayında payı 
%-lə 
(A) 
Dünya sənayesində 
emal edilən şərti 
təmiz məhsulun 
payı 
%-lə 
(B) 
Sənayeləşmənin 
miqayisəli 
səviyyəsi 
(B:A) 
Ölkələr 
1970 1995 1970 1995 1970 
1995 
ABŞ 
Yaponiya 
Almaniya 
Fransiya 
İtaliya 
İngiltərə 
Cəmi 
8,6 
4,3 
2,5 
2,2 
2,3 
2,3 
22,2 
6,0 
2,9 
1,9 
1,3 
1,3 
1,3 
14,7 
42,6 
8,9 
9,8 
4,6 
3,7 
7,0 
76,6 
22,3 
21,8 
12,4 
5,2 
4,3 
4,1 
70,1 
5,0 
1,9 
3,6 
2,1 
1,6 
3,0 
3,4 
3,7 
7,5 
6,5 
4,0 
3,3 
3,2 
4,8 
 
Dünyanın nəhəng beş yüz qeyri-maliyyə 
korporasiyalarının 398-i bu ölkələrin payına düşür (1992-ci ilin 
nəticələrinə görə). Qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq altılıq 
özünün beynəlxalq siyasi institunu yaratmış, zidiyyətlərin həlli, 
strateji perspektivlərin işlənib hazırlanması məqsədi ilə yüksək 
səviyyədə müntəzəm görüşlərkeçirən bir təşkilata çevrilmişdir. 
Statistik məlumatlara görə (1995) böyük 6-larda istehlak 
olunan ilkin enerji faşıyıçılarında neftin xüsusdi Yaponiyada 
54,3%, ABŞ-da 39,3%, İngiltərədə 37,8%, Almaniyada 43,1%, 
Fransada 41,7%, İtaliyada isə 55,4%-dir. Böyük altılar birliyinə 
ABŞ-la sıx siyasi-iqtisadi əməkdaşlıqda olan neytrallaşdırıcı və 
balanslaşdırıcı element funksiyalarını yerinə yetirən Kanada da 
cəlb edilmişdir. Bu yolda altılıq yeddiliyə çevrilmişdir. Lakin 
Kanada öz tarixi xüsusiyyətləri insan, sənaye potensialı  və 
xarici iqtisadi əlaqədar komleksinə görə, digər tip dövlətlərə 

---