Microsoft Word Jurnal 2 2011 Red doc

Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2011, № 2
 
 
 
 
- 58 -
Circulating philosophical problems: 
rereading of Katip Chalabi 
(summary) 
 
Philosophy is knowledge of circulating problems in terms of history. Mizan 
al-hak fi ihtiyar al-ahakk is a work of Katip Chalabi written in his age of maturity 
but also is his last work. The most important feature of the work is that it handles 
the arguments of his period. Chalabi, in his work, discusses 21 subjects and 
classifies each of them by the title of “bahs” meaning “research”. In his other work 
he discusses the status of Ottoman Empire. In the other words, in his works he 
included philosophical circulating problems until his period. Some of them are 
knowledge, political philosophy or civilization and living organism or animal. 
Chalabi’s epistemology is a dualistic epistemology. In its basis there are al-Farabi’s 
intellect and imagination based on heart and Ibn Rushd’s metaphor of the twin or 
milk brother. Political philosophy consists of administrative problem and the 
struggle and disagreement between social classes. Living organism or an animal is 
a spirit or soul accepted four elements. The individual and the society or state 
depend on the laws of living organism. There are two fundamental issues. One of 
them is broken balance and solidarity between the classes. The epistemological 
issue is to return to non-philosophical period of history but not forward. 
 
Keywords: 
Katip Chalabi, philosophy, the problems of knowledge, 
philosophy of civilization, the law of organism, Ottoman thought.  
 
 
Вечные проблемы философии: 
переоценка взглядов Кятиба Челеби 
(резюме) 
 
Статья посвящена анализу взглядов Челеби на вечные проблемы фило-
софии, которые он изложил в своих последних произведениях «Mizanu’l-hak 
fi ihtiyari’l-ehakk» и «Düsturu’lamel li-ıslahı’l-halel».  Среди  таковых  проблем 
центральное место в статье отведено проблемам познания, тамаддун (социа-
лизации) и живых организмов. Отмечается, что эпистемология Челеби носит 
дуалистический характер и опирается на идеи аль-Фараби об уме и воображе-
нии,  основанных  на  душе,  и  метафору  Ибн  Рушда  «братья-близнецы».  В 
эпистемологии основной проблемой, по мнению Челеби, является возврат на-
зад, в предфилософский период. Философия тамаддун включает в себя проб-
лемы классов, межклассовой борьбы и лидерства. Челеби выдвигает идею о 
том, что индивид и общество как живые организмы посвящены закону жиз-
ненных этапов организма. Особое место в этой связи Челеби отводит вопросу 

---

Fəlsəfə tarixi
 
 
 
- 59 -
о  нарушении  баланса  между  общественными  классами  и  отсутствии  соли-
дарности между ними.  
 
Ключевые слова
:  философия,  эпистемология,  тамаддун,  живой  орга-
низм, османское мышление. 
 
Devreden felsefi sorunlar:  
Kâtip Çelebi’yi yeniden okumak 
(özet) 
 
Felsefe, tarihsel açıdan devreden sorunlar bilgisidir. Katip Çelebi olgunluk 
döneminde kaleme aldığı son eseri Mizanu’l-hak fi ihtiyari’l-ehakk’da ve Düstu-
ru’lamel li-ıslahı’l-halel’de kendi dönemine kadar devreden felsefe sorunlarına yer 
vermiştir. Bu yazıda bu devreden felsefe sorunları analiz edilmiştir. Bu yazıda ana-
liz edilen devreden felsefe sorunları, bilgi, temeddün ve canlı organizma sorunları-
dır. Çelebi’nin epistemolojisi düalist bir epistemolojidir. Temelinde Farabi’nin kalp 
temelli akıl ve muhayyilesi, İbn Rüşd’ün ikiz kardeş metaforu vardır. Temeddün 
felsefesi, aralarında niza u ihtilaf mücadelesi olan sınıflardan ve riyaset sorunundan 
oluşmaktadır. Canlı organizma ise dört unsurun ruhu kabul etmesiyle ortaya çık-
maktadır. Canlı organizma olarak birey ve toplum/devlet, organizmanın yaşam ev-
releri yasasına bağlıdır. Temel sorun, toplumsal sınıflardaki dengenin bozulması ve 
aralarındaki dayanışmanın yok olmasıdır. Epistemoloji alanındaki temel sorun, ile-
riye değil, felsefe öncesi tarihsel döneme dönüş sorunudur. 
 
Anahtar Kelimeler: 
Kâtip Çelebi, felsefe, bilgi sorunları, hikmet-i temed-
dün, canlılık yasası, Osmanlı düşüncesi 
 
 
 
.  
 

---

 
 
- 60 -
 
 
 
Epistemologiya 
 
 
  
Riyaziyyat və elm  
fəlsəfə müstəvisində necə görüşür?  
 
 
Səlahəddin Xəlilov
 
 
 
Giriş 
Riyaziyyat adətən kəmiyyət münasibətlərini əks etdirən bir elm sahəsi 
kimi təqdim olunur. Amma, birincisi, riyaziyyatın elmdən fərqli bir mahiy-
yətə malik olduğunu iddia edənlər də var və biz də məhz bu sonuncu fikri 
bölüşürük; sadəcə bu mahiyyətin daha dəqiq müəyyənləşdirilməsinə ehtiyac 
var. İkincisi, “riyaziyyat” anlayışının ağırlığını “kəmiyyət” anlayışına yüklə-
məklə heç nə həll olunmur; belə ki, onda da “kəmiyyətin” və “kəmiyyət mü-
nasibətlərinin” mahiyyəti ön plana çıxır. Bu problemin təkcə qnoseoloji de-
yil, həm də ontoloji müstəvidə daha dəqiq izahına ehtiyac yaranır.  
Digər tərəfdən, riyaziyyat məntiqlə birlikdə adətən deduktiv idrak me-
todu, deduktiv prinsip kimi təqdim olunur. Halbuki, daha dəqiq başa düşülə 
bilməsi üçün onun əks istiqamətdə, təkcədən ümumiyə gedən yolda da yeri 
və rolu müəyyən edilməlidir. Bəli, bizcə riyaziyyatın əsl mahiyyəti və missi-
yası da məhz bu fərqli yanaşmalarda üzə çıxır. Habelə vahidin və sıfırın ne-
cə  mənalandırılmasından asılı olaraq, dünyanın da iki fərqli modelini qur-
maq mümkün olur.  
 
Dünyanın alternativ riyazi modelləri  
Dünyanı sonsuzluq kimi götürən təlimlər və riyazi modellər element 
olaraq vahidi seçirlər. Hər şey vahidin misilləri ilə ölçülür. Atomizm təlim-

---