Microsoft Word kapak doc Ankara üNİversitesi

 
78
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
BKK-1
BKK-2
BKK-3
BKK-4
YKK-1
BMS-1
BSK-1
BSK-2
BSK-4
TGK-1
TGK-2
CGK-2
KIZIL-1
KIZIL-2
Doy
gunluk indis
i de
ğ
erleri
ANHİDRİT
ARAGONİT
BARİT
KASİT
KALSEDON
DOLOMİT
FLORİT
JİPS
HALİT
KUVARS
SİDERİT
TALK
VİTHERİT
 
Şekil 7.5 İnceleme alanına ait numunelerin çeşitli minerallere göre doygunluk değerleri
KALSİT 

---

 
79
7.9 Jeotermometre Hesaplamaları 
 
Yeryuvarında doğrudan gözleyemediğimiz bir yerde oluşan denge durumunun oluşum 
sıcaklığının bilinen fazlardan (mineral toplulukları, iyon değişimleri, iyon oranları) yola 
çıkılarak tahmin edilmesi yöntemine jeotermometre denmektedir. Buna göre 
rezevuardan yeterli hızla yükselen ve yan kayaçla ilişkisi sınırlı kalmış suların kimyasal 
bileşimleri yardımıyla akiferde oluşan denge durumuna ait sıcaklığın tahmin edilmesi 
mümkündür (Öngür 1977).  
 
Bu amaçla çeşitli araştırmacılar tarafından bir çok  jeotermometre uygulaması 
geliştirilmiştir. Bunlardan en yaygın olarak kullanılan ve düşük sıcaklıklı sistemler için 
en uygun sonuç verenler silis ve katyon jeotermometreleridir.  
 
Katyon jeotermometrelerinin uygulanılabilirliği ve elde edilen sonuçlarının 
güvenilirliğinin değerlendirilmesi amacıyla Giggenbach (1988) tarafından önerilen Na-
K-Mg üçgen diyagramı kullanılmaktadır. Buna göre Giggenbach (1988), Na-K-Mg 
üçgen diyagramında olgun olmayan sular kısmına düşen sularda katyon 
jeotermometrelerinin güvenilir sonuçlar vermeyeceklerini belirtmektedir.  
 
İnceleme alanından elde edilen örneklerde katyon jeotermometerelerinin 
uygulanılabilirliğinin değerlendirilmesi amacıyla Giggenbach (1988) tarafından önerilen 
Na-K-Mg üçgen diyagramı kullanılmış  (Şekil 7.6) ve buradan çıkan sonuca göre tez 
kapsamında değerlendirilen tüm sıcak su örneklerinin doygun olmayan sular kısmına 
düştükleri ve bu sularda katyon jeotermometrelerinin sağlıklı sonuç vermeyecekleri 
sonucuna varılmıştır.  
 
Bölgede, sıcak suların rezervuar sıcaklığının belirlenmesi için katyon 
jeotermometrelerinden yararlanılamayacağının anlaşılması üzerine mineral 
çözünürlüğüne dayalı bir jeotermometre uygulaması olan silis jeotermometre 
hesaplamalarına gidilmiştir. Doğal suların bileşimindeki silisin diğer iyonlardan, 
karmaşık bileşiklerden ve uçucu maddelerin ayrılmasından etkilenmediğinden dolayı 
sıklıkla kullanılmaktadır. 

---

 
80
 
Şekil 7.6 İnceleme alanındaki suların Giggenbach üçgen diyagramındaki dağılımları 
 
Mineral çözünürlüğüne bağlı olduğu daha önce belirtilen silis jeotermometrelerinin 
uygulanmasında muhtemel rezervuar sıcaklığı ve denge durumu göz önünde 
bulundurularak, araştırmacılar tarafından çeşitli silis minerallerine dayanan 
jeotermometre hesapları geliştirilmiştir.  
 
İnceleme alanından elde edilen örneklerin silis derişimleri, geniş bir yelpazede, silisin 
farklı biçimleri ele alınarak değerlendirilmiş ve sonuç olarak Çizelge 7.8’de verilen 
muhtemel rezervuar sıcaklıkları elde edilmiştir. 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
81
Çizelge 7.8 Çalışma alanındaki su numunelerinden silis jeotermometreleri ile elde 
edilen muhtemel rezervuar sıcaklıkları 
* :  Fournier, 1977, ** : Arnorsson, vd., 1983, *** :  Fournier ve Potter, 1983 
bky : buhar kaybı yok,  
mbk : maksimum buhar kaybı 
 
Bu sonuçlara göre boşalım sıcaklıklarının atında değerler veren moganit, α-kritobalit, β-
kristobalit, opal, amorf silika, rezervuar sıcaklığı hesap yöntemleri ve diğer 
yöntemlerden elde edilen ancak boşalım sıcaklıkları altında olan sonuçlar 
değerlendirmeye alınmamıştır. Buna göre çalışma alanında en yüksek rezervuar 
sıcaklığına Bayramhacılı kaynak alanına ait örneklerin sahip olabileceği anlaşılmıştır. 
Silisyum jeotermometre hesaplarına göre Bayramhacılı kaynak alanında elde 
edilebilecek en yüksek rezervuar sıcaklığı 84,24 ºC, en düşük muhtemel rezervuar 
sıcaklığı ise 47 ºC olarak belirlenmiştir. Tekgöz ve Çiftgöz kaynak alanlarında ise 
muhtemel rezervuar sıcaklıklarının  40,22 ºC  ile 74,86 ºC arası beklenebileceği 
öngörülmüştür. 
 
7.9 İzotop Hidrolojisi  
 
İzotop çalışmaları hidrojeolojide, özellikle jeotermal sistemlerin karakteristiklerinin 
araştırılmasında güvenilir yöntemler olduğu kabul edilmektedir. İzotopların sıcaklığa, 
su-kayaç etkileşimine ve fizikokimyasal süreçlere bağlı olmasından dolayı suların 
kökeni, yaşı ve kimyasal karakterleri üzerinde etkin olan süreçler hakkında yaklaşımda 
bulunulması mümkün olmaktadır.  
 
Bu amaçla Afşin  et al., (2005) tarafından yayımlanan Bayramhacılı ve Tekgöz 
kaynaklarına ait izotop verileri (Çizelge 7.9), yazarın izni ile, bu tez kapsamında 
yeniden değerlendirilmiş, elde edilen sonuçlar, su kimyası çalışmalarıyla da 
  
BMS-1 BKK-1 BKK-2 BKK-3 BKK-4 YKK-1  CGK-1 CGK-2 TGK-1  TGK-2 
kalsedon bky * 
40.33 49.49 47.48 45.09 40.33 37.79 34.4 32.9 38.31 31.36 
kalsedon mbk* 
47.00 55.31 53.48 51.32 47.00 44.68 41.59 40.22 45.16 38.81 
kalsedon bky** 
43.47 52.13 50.23 47.97 43.47 41.07 37.85 36.43 41.56 34.97 
kalsedon mbk**  49.95 57.86 56.13 54.07 49.95 47.75 44.79 43.49 48.20 42.14 
kuvars bky*  
72.05 80.76 78.85 76.58 72.05 69.62 66.36 64.92 70.11 63.44 
kuvars mbk* 
76.57 84.24 82.57 80.56 76.57 74.42 71.54 70.27 74.86 68.95 
kuvars bky*** 
72.47 81.28 79.37 77.07 72.47 70.00 66.66 65.18 70.50 63.65 
kuvars mbk*** 
72.84 81.75 73.83 77.52 72.84 70.30 66.85 65.32 69.22 63.72 
kuvars bky** 
57.37 66.44 64.48 62.15 57.37 54.95 51.59 50.09 55.47 48.55 
kuvars mbk** 
59.31 68.33 66.38 64.04 59.31 56.75 53.27 51.73 57.27 50.12 

---