Microsoft Word meyve terevez

 

 

180

Rəng meyvə  və  tərəvəzin sortuna müvafiq, normal və  dərilmə yetişkənliyi 

dövrü üçün tipik olmalıdır. Bir qayda olaraq, meyvə-tərəvəzlər yaşılı  rəngdə  və 

müxtəlif çalarlı sarı, narıncı, qırmızı, bənövşəyi olurlar. Çiyələk, moruq və qara 

qarağat öz tipik rənglərini almamış satışa buraxılmamalıdır. Pomidor yalnız 

qırmızı  rəngdə olduqda satılır. Ağbaş  və gül kələm ağ, xiyar yaşıl, aşxana 

çuğundurun  ətliyi tünd qırmızı  rəngdə olmalıdır. II pomoloji qrup üçün narıngi, 

portağal və limon qabığının rəngi açıq narıncıdan narıncıya, I qrup limonlar üçün 

isə açıq yaşıldan sarı rəngə qədər olur. 

Təzəlik meyvə və tərəvəzlərin kimyəvi tərkibi, suyun normallığı, toxumların 

vəziyyəti ilə bağlıdır. Saxlanılan zaman suyun azalması toxumlarda osmotik 

təzyiqi azaldır və məhsul bürüşür. Eyni zamanda, parçalayıcı fermentlər aktivləşir. 

Bəzi meyvə-tərəvəzlər üçün bürüşmüş  məhsulun miqdarı standart üzrə 

normalaşdırılır. 

Səthinin vəziyyəti (quru, təmiz) bir çox meyvə-tərəvəzlər üçün nəzərə alınan 

göstəricidir. Meyvə-tərəvəzin səthində su damlalarının olması fitopatogen 

mikroorqanizmlərin inkişafını asanlaşdırır. Ona görə  də kartofun və başqa 

tərəvəzlərin səthi quru olmalıdır. 

Meyvə  və  tərəvəzlər üçün səthin təmiz olması da nəzərə alınır. 

Giləmeyvələrin, pomidorun, kələmin və xiyarın səthi təmiz olmalıdır. Kartof və 

kökümeyvəlilər üçün çirklənmə  dərəcəsi müəyyən edilir. Məsələn, kartofun və 

yerkökünün səthinə yapışmış torpağın miqdarı 1%-dən çox olmamalıdır. 

Daxili quruluş – keyfiyyət göstəricisi kimi qarpız, xiyar, qovun, qabaq, 

badımcan, tərəvəz lobyası, çuğundur, turp və başqa tərəvəzlərin sortlaşdırılması 

zamanı  nəzərə alınır. Daxili quruluş müəyyən edilərkən  ətliyin yetişməsinə, 

şirəliyinə, rənginə, boşluğun olmasına, kobudluq və zərifliyə, toxumun vəziyyətinə 

(badımcan və xiyarda) fikir verilir. Meyvələrin daxili quruluşunu müəyyən edərkən 

ətliyin konsistensiyası, rəngi, tumun rəngi və onun ətlikdən tam ayrılması  nəzərə 

alınır. 

---

 

 

181

Yetişmə dərəcəsi – alma, armud, pomidor və dərildikdən sonra yetişə bilən 

başqa meyvə-tərəvəzlər  əsas göstərici hesab edilir. Bunlar adi yığım dövründə 

toplanır və saxlanılma zamanı yetişib istehlak dəyərinə malik olurlar. Bu göstərici 

meyvə-tərəvəzlərin yığım dövrü ilə bağlıdır və standart üzrə normalaşdırılır. 

Irilik (həcm) – meyvə-tərəvəzlərin ən böyük en kəsiyinin diametrinə və ya 

kütləyə görə müəyyən edilir. Alma, armud, heyva, ərik,  şaftalı, gilas, sitrus 

meyvələri, qoz, kartof, baş soğan, sarımsaq, gül kələm, pomidor, xiyar, qarpız, 

qovun, qabaq, badımcan çeşidləndikdə ölçü nəzərə alınır. Ağbaş kələmin (0,3-0,8 

kq-dan az olmamalı) və  qırmızıbaş  kələmin (0,6 kq) bir başın çəkisi, eləcə  də 

sıxlığı (saxlanılmağa davamlılığı üçün) nəzərə alınır. 

Meyvələr və  əksər tərəvəzlər üçün ən qısa və  ən uzun diametr müəyyən 

edilir. Məsələn, aşxana çuğundurunda bu göstəricilər ən azı 5 və ən çoxu 14 sm, 

yerkökündə 2,5 və 6,0 sm ola bilər. 

Ölçüyə görə çeşidləmə məhsulun qablaşdırılmasını asanlaşdırır. 

 

5.5. Ölçüyə görə çeşidləmə 

 

Meyvə  və  tərəvəzlər keyfiyyətinə görə çeşidləndikdən sonra ölçüyə görə 

çeşidləmə aparılır, yəni məhsul kalibrləşdirilir. Alma, armud, limon, narıngi, 

portağal, çəyirdəkli meyvələr (alça və gavalıdan başqa) ölçüsünə görə çeşidlənir. 

Meyvələri  əl ilə  şablon üzrə  və ya gözəyarı kalibrləşdirirlər. Bəzən 

kalibrləşdirici maşınlardan istifadə edilir. Cənub rayonlarında alma və armudun 

kalibrləşdirilməsi 1 sm dəqiqliklə aparılır. Qalan rayonlarda isə iri, orta və  xırda 

olmaqla ən azı 3 ölçüdə çeşidlənir. Əriklər ölçüsünə görə iri (40 mm-dən çox), orta 

(30-40 mm) və xırda (30 mm-ə qədər) qruplara bölünür. 

Meyvə  və  tərəvəzlərin  əmtəə etimalına onların qəbulu, çeşidlənməsi, 

qablaşdırılması  və markalanması aid edilir. Meyvələrin  əmtəə emalının 4 üsulu 

vardır. Adi üsulda əməliyyatlar (çeşidləmə, kalibrləşdirmə, qablaşdırma) ayrıca 

aparılır. M.I.Lvov üsulunda meyvələr  əvvəlcə kalibrləşdirilir, çeşidləmə ilə 

---

 

 

182

qablaşdırılma eyni vaxtda aparılır. Krım üsulunda meyvələri əvvəlcə çeşidləyirlər, 

kalibrləşdirmə ilə qablaşdırmanı eyni vaxtda aparırlar. Kombinələşmiş üsulda 

meyvələr eyni vaxtda çeşidlənir, kalibrləşdirilir və qablaşdırılır. 

Meyvə qablaşdırılan fabriklərdə, iri meyvə-tərəvəz baza və 

soyuducuxanalarda meyvələrin  əmtəə emalı mexanikləşdirilmişdir. Bu məqsədlə 

mexanikləşdirilmiş axın xətlərindən (məsələn, LTO-3) istifadə edilir. Bir çox 

ölkələrdə meyvələri yetişmə  dərəcəsinə  və  rənginə görə çeşidləyən avtomat 

qurğular hazırlanmışdır. Bu üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, transportyora 

verilmiş meyvələri işıqlandırıb fotoelementin köməyi ilə onun fosforessensiya 

gücünü yoxlayır və beləliklə tərkibində xlorofil çox olan kal meyvələri seçib kənar 

edirlər. 

Kartofun və  tərəvəzlərin çeşidlənib qablaşdırılması üçün axın xətlərindən 

geniş miqyasda istifadə edilir. Məhsullar paketlərə, polietilen kisələrə  və torlu 

taralara qablaşdırılır. 

Son illər meyvələr yığıldıqdan sonra birbaşa bazalara və soyuducuxanalara 

göndərilir. Orada satışa verildikcə (tədricən) çeşidlənir. 

Standarta əsasən alma, armud və üzüm keyfiyyətindən asılı olaraq 1-ci və 2-

ci  əmtəə sortlarına bölünür. Qalan bütün meyvə  və  tərəvəzlər üzrə belə bölgü 

aparılmır. Bunlar standartın tələbinə cavab verən – standart və cavab verməyən – 

qeyri-standart qruplarına bölünür. Qeyri-standart qrupuna aid olan meyvə  və 

tərəvəz ya sənaye emalına, ya da mal-qaraya yem kimi verilməlidir. Çürümüş 

meyvə-tərəvəz tullantı kimi atılmalıdır. 

Tərəvəzlər yığıldıqdan sonra təxmini olaraq yoxlanılır və müvafiq standart 

əsasında sortlaşdırılır. Bu məqsədlə üzərində olan torpağı  təmizləmək məqsədilə 

kartof qurudulur.Bəzən bir neçə saatlığa gün altında saxlamaq da tətbiq olunur. 

Kökümeyvəlilər torpaqdan təmizlənir, havada qurudulur və kötük hissəsi 1 sm 

qalmaq şərtilə kəsilir. 

Baş soğan saplağı ilə birlikdə qurudulur. Saplaq hissənin yaxşı quruması 

mikroorqanizmlərin daxil olmasının qarşısını alır. Hava yaxşı olduqda soğanı 

---