Microsoft Word meyve terevez
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.4. Yabanı meyvələrdən səmərəli istifadə
167 Xartutun meyvələri meyxoş, dadlı və vitaminlidir. Tərkibində 9% şəkər, 1,86% üzvi turşu, 2,03% zülal, 0,36% qeyri-zülali azotlu maddələr, 0,55% pektinli maddələr vardır. Ağ tut qurusu olduqca qidalıdır. Tutdan bəkməz (doşab), riçal, sirkə hazırlanır və bir çox yerlərdə tut arağı çəkilir. Ağ tut qarın xəstəliklərində, ümumi zəifliyə və ürək xəstəliklərinə qarşı müalicəvi vasitədir. Xartutdan mürəbbə, şirə və jele hazırlanır. Bir qədər kal yığıb qurudur və sumaq əvəzinə işlədirlər. Təzə halda yeyilir. Qarın və boğaz xəstəliklərinə qarşı tətbiq edilir. Tutun xalq təsərrüfatında əhəmiyyəti, əsasən ondan ibarətdir ki, onun yarpaqları ilə bəslənilən baramadan yüksək keyfiyyətli ipək lif alınır və bu da toxuculuq sənayesi üçün qiymətli xammal hesab edilir.
Yuxarıdan göründüyü kimi, Azərbaycan yabanı meyvə-giləmeyvə ilə zəngindir və bunlar sənaye üçün qiymətli xammal hesab edilir. Lakin yabanı meyvə-giləmeyvələrdən istifadə olunması lazımi səviyyədə deyildir. Bu sahədə çatışmazlıqlar, əsasən aşağıdakılardan ibarətdir. Əvvəla, Azərbaycanın iqtisadi rayonları və eləcə də ayrı-ayrı rayonlar üzrə yabanı meyvə-giləmeyvələrin real ehtiyatı bu vaxta qədər dəqiq öyrənilib müəyyən edilməmişdir. Yabanı meyvə-giləmeyvələrdən səmərəli istifadə olunmasının əsas mərhələsi buradan başlanmalıdır. Bu və ya digər meyvə-giləmeyvə üzrə təbii ehtiyat müəyyən edilərsə, qalan məsələlər buna əsasən planlaşdırılar və yerinə yetirilər. Yabanı meyvə-giləmeyvələrin vaxtlı-vaxtında tədarükünü təşkil etmək vacib məsələlərdən biridir. Bu sahədə ayrı-ayrı meyvə-giləmeyvələrin yetişmə müddətini düzgün bilmək lazımdır. Tədarük üçün yerli əhali (əsasən bu və ya digər təşkilatda işləməyən) və məktəblilər cəlb edilməlidir. Şübhə yoxdur ki, məktəblilərin yabanı
168 meyvə-giləmeyvə tədarükü işinə müəllimlər (əsasən təbiət-botanika müəllimləri) rəhbərlik etməlidirlər. Toplanılmış meyvələr vaxtında tədarük müəssisələrinə və ya da uyğun emal müəssisələrinə təhvil verilməlidir. Tədarük edilən meyvələr yuxarıda qeyd etdiyimiz bir çox yeyinti məhsullarının istehsalına sərf edilir. Əgər bu və ya digər meyvə-giləmeyvənin ayrı-ayrı illərdə məhsulu az olarsa, onların sənaye üçün tədarükü iqtisadi cəhətdən səmərəli olmayacaqdır. Lakin Azərbaycanın meşələrində, dağətəyi sahələrdə, çay kənarlarında çoxlu yabanı meyvə-giləmeyvə bitdiyindən hər il müxtəlif növ meyvə toplamaq olar. Azərbaycanda yabanı meyvələrdən ən çox ehtiyatı olanı meşə alması, meşə armudu, əzgil, yemişan, böyürtkən, zirinc, alça, göyəm, zoğal, itburnu, tut, xırnik, çaytikanı, meşə çiyələyi, yabanı nar, fındıq, qoz, şabalıd, fıstıq və başqalarıdır. Bunlar yerli sənaye müəssisələri üçün qiymətli xammaldır. Bu meyvə- giləmeyvələrin tədarükünü planlı təşkil etməklə bərabər, onlardan istifadə də səmərəli təşkil olunmalıdır. Bu sahədə dərin elmi-tədqiqat işləri aparılmalıdır. Məhsulların müvafiq emalı, bu zaman baş verən kəmiyyət və keyfiyyət dəyişmələri, yeni-yeni məhsul çeşidinin alınması texnologiyasının işlənib hazırlanması və nəhayət xammal mənbələrinin aşkar edilməsi məsələləri elmi cəhətdən əsaslandırılmalıdır. Bütün bunları həyata keçirmək üçün yabanı meyvə- giləmeyvələr hərtərəfli öyrənilməli və onlardan səmərəli istifadə yolları göstərilməlidir. Eyni zamanda çalışmaq lazımdır ki, tədarük edilən meyvə- giləmeyvələrdən tam istifadə edilsin. Məsələn, almadan şirə alındıqdan sonra yerdə qalan qabıq və tumlardan texniki məqsədlər üçün istifadə etmək olar. Bu məqsədlə meyvələrin çəyirdəyindən yağ, qabığından pektinli maddə və başqa texniki məhsul alınması təşkil edilməlidir. Yabanı meyvə-giləmeyvələrdən səmərəli və kompleks istifadə etməklə onların emalından alınan yeyinti məhsullarının çeşidini və miqdarını artırmaq olar. Ona görə də yabanı meyvə-giləmeyvələrin tədarükü və emalı işi planlı və məqsədəuyğun şəkildə aparılmalıdır.
169 Bu sahədə əsas məsələlərdən biri də mövcud meyvə-giləmeyvə sahələrinin genişləndirilməsindən ibarətdir. Yeni meşəliklər salarkən yabanı meyvə-giləmeyvə ağac və kollarını daha çox əkmək lazımdır. Kürqırağı tuqay meşələrində isə yabanı meyvə ağaclarına mədəni sortları calaq etməklə yüksək keyfiyyətli məhsul əldə etmək mümkündür. Yabanı meyvə-giləmeyvələr seleksiya işi üçün çox qiymətli hesab edilir. Məhz onlardan seleksiyaçılar çətin işləri yerinə yetirmək üçün istifadə edirlər. Məsələn, bəzi meyvələrin şimalda və ya cənubda iqlimləşdirilməsi, müxtəlif xəstəliklərə və ziyanvericilərə davamlı sortlar yaradılması və s. Ümumiyyələ, Azərbaycan ərazisində yetişən yabanı meyvə-giləmeyvələr hərtərəfli öyrənilməli, onlardan səmərəli istifadənin yolları aşkara çıxarılmalı, həmin meyvələrdən alınan yeyinti məhsullarının çeşidi genişləndirilməli və keyfiyyəti yaxşılaşdırılmalıdır.
170
171 Yüklə 2,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|