Microsoft Word Quliyeva Narqiz Dars vasaiti son doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəsli şura
- Kasta
- Qonaqpərvər heterizm
_______________Milli Kitabxana______________ 14 Xarici etnoqrafiyada patronimiyanın sinonimi linecdir (ingiliscə nəsillərin xətti). Düşmən təhlükəsini dəf etmək üçün qəbilələr (qohum və ya qonşu) müvəqqəti ittifaqlarda birləşirdilər. Müdafiə məqsədi ilə yaranan qəbilə ittifaqları əksər hallarda öz ictimai-iqtisadi mənafeləri naminə ittifaqı uzun müddət üçün saxlayırdılar (irokezlərin liqası, kriklərin konfederasiyası). Bəzi hallarda isə hərbi təhlükənin sovuşmasından sonra ittifaqlar dağılırdı. Qəbilə ittifaqları sinfi cəmiyyətə keçid dövründə yaranmışdır. Hərbi demokratiya dövrü adlanan bu dövrdə seçkili rəhbərlərlə yanaşı hərbi sərkərdələrin də ictimai rolu yüksəlirdi. Bunlarda qəbilə üzvləri və ya qəbilə şurası tərəfindən seçilirdi. Qəbilə ittifaqları dövlətin, hərbi rəhbərlərin hakimiyyəti isə kral və ya knyazın hakimiyyətinin rüşeymləri idi. Nəsli və ya qəbiləni ağsaqqallar idarə edirdilər. Onlar dünyəvi və dini funksiyalar daşıyırdılar. O, nəslin və ya qəbilənin adət-ənənələrinə ciddi riayət olunmasına nəzarət edirdi. Qəbilə rəhbərinin funksiyası ondan ibarət idi ki, o, təsərrüfata başçılıq edir, nəsillər arası ixtilafları həll edir, hərbi işə rəhbərlik edirdi. Nəsli şura – nəslin tam bərabər hüquqlu üzvlərinin ümumi yığıncağı idi. Qəbilə şurası – isə qəbiləyə daxil olan nəsil ağsaqqallarının yığıncağı idi. İnitsiyasiya. Sinfi quruluşa qədərki cəmiyyətin həyatında initsiyasiyalar (təqdis adətləri) böyük rol oynayırdı (latınca “initsiare”-başlamaq). Bu yeniyetmələrin böyüklər cərgəsinə keçirilməsi qaydası idi. Sosial institutların biri də gizli ittifaqlardır. Bunlar nəsil arası dini təriqətlər kimi təşəkkül tapmışdılar; lakin sonralar qəbilənin rəsmi hakimiyyətinə qarşı ictimai-siyasi məqsədlər güdməyə başlamışdı. Qəbilədə kişi evləri də olurdu. Bunlar ilk mərhələdə nikahdan sonra nəslə daxil olan kişilərin yaşadığı yer idi. Lakin sonrakı mərhələdə arvadların nəsli daxilində kənar nəsillərdən gəlmiş kişilərin mənafeyini müdafiə edən sosial təşkilata çevrilmişdilər. www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 15 Kasta – (portuqaliya dilində nəsil deməkdir) qapalı endoqam ictimai qrupdur. Onun öz xüsusi davranış qaydaları vardır. AİLƏ-NİKAH TERMİNLƏRİ Ailə-nikah münasibətləri anlayışı ailə və nikah formalarının, adət və mərasimlərinin kompleks şəklində əks etdirilməsidir. Nikah – adət hüququ və qanunla rəsmiləşdirilən kişilərin və qadınların cinsi yaxınlığını əks etdirən sinfi cəmiyyətdə yaranmış aktdır. Nikah dövründə ər və arvadın qarşılıqlı hüquq və vəzifələri meydana çıxır. Ailə - ər və arvaddan, onların övladlarından ibarət olan ictimai-iqtisadi hüceyrədir. Sinfi cəmiyyətdə onun ən geniş yayılan forması monoqamiyadır. Nikahın formaları nikah cütünün birləşməsinin xarakteri mənasını verir. Qızların qaçırılması – bu qızların və onların valideynlərinin razılığı və ya qeyri razılığı zamanı qaçırma yolu ilə bağlanan nikah formasıdır. Ödəncli nigah – (kalım) – Adaxlının gəlinin əvəzində qızın ailəsinə ödənc verməsidir. İşləyib ödəmə əsasındakı nikah da buna aiddir. Gəzmə nikah – nikahın elə bir formasıdır ki, bu zaman ər-arvad ayrı-ayrı nəsillərdə yaşayır və yaxud ər arvadın evində deyil, kişilər üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi evlərdə yaşamasıdır. Qonaqpərvər heterizm – qrup nigahının bir formasıdır. Bu vaxt ərlə eyni bir sinfə, nəslə, yaş sinfinə daxil olan qonaq onun arvadı ilə yaşamaq hüququna malik olurdu. Sinifsiz cəmiyyətin bütün dövrlərində ən geniş yayılan qrup nikahı forması idi. Bu vaxt bir qrup kişilər və qadınlar müvəqqəti və ya daimi olaraq bir-birinin ərləri və arvadları hesab olunurdular. Lakin ciddi bir tərzdə ekzoqamiyaya riayət olunurdu. Qrup nigahının qalıqlarına sinfi cəmiyyətlərdə də, hətta Asiya, Afrika və Okeaniyanın müasir xalqlarının bəzilərində bu günə qədər təsadüf olunmaqdadır. Qədim Romadakı saturnaliya qrup nigahının tipik qalığı www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 16 sayılır. Saturunun şərəfinə keçirilən məhsul bayramı günlərində müxtəlif nəsillərdən olan kişi və qadınlar arasında müvəqqəti olaraq cinsi əlaqələrə yol verilirdi. Asiyadakı müasir myao-yao xalqları da ay rəqsləri zamanı xüsusi cinsi münasibətlərdə olurlar ki, bunlar da tamamilə saturnaliyaya bənzəyir. Heterizm – (yunanca “ketayra”-məşuqə) də qrup nikahının qalığıdır. Nikah yolu ilə bir kişiyə bağlı olan qadın başqa bir kişi ilə cinsi əlaqəyə girərsə bu heterizmdir. Başqa sözlə, qadın onunla nikah əlaqəsinə girə biləcək bütün kişilərə mənsub idi. Gənclər evi – Cənub-Şərqi Asiyanın bir çox xalqlarında müşahidə olunan tikintilərdir. Burada müxtəlif nəsillərdən olan gənclər hədd buluğa çatana qədər görüşür və azad nikah əlaqəsində olurlar. Bir qayda olaraq sinifli cəmiyyət üçün monoqam nikahlar xarakterikdir. Bu tək nigahlılıq deməkdir. Bununla belə poliqamiyaya da təsadüf olunur ki, bu da çoxarvadlılıq deməkdir. Etnoqrafiyada poliandriya termininə də təsadüf olunur ki, bu ən çox Tibetdə yayılan adətdir. Bütün bunlarla yanaşı zəruri sayılan nikahlar da mövcud olmuşdur. Məsələn, ortakuzen – (ortos-yunanca bilavasitə, kuzen- fransızca əmi oğlu) əmi oğlu ilə əmi qızı arasındakı nikah əlaqəsinə deyilir. Kros-kuzen nigah isə dayı oğlu ilə bibi qızı arasında bağlanan nigahdır; sororat – (latınca-soror-bacı) eyni vaxtda bir neçə bacı ilə bağlanan nigaha deyilir; levirat – (latınca-levir-qayın) qardaş arvadı ilə olan nigahdır. Promiskuitet. XIX əsr klassik etnoqrafik ədəbiyyatında promiskuitet anlayışına tez-tez rast gəlinir. Bu nizamsız cinsi əlaqələr deməkdir. Nigahın bu ibtidai forması insanlığın ilk çağına-ibtidai sürü dövrünə aiddir. Geniş yayılan istilahlardan biri də ailə formasıdır. Ailə forması nikah cütlərinin birləşməsinin spesifik reqlamentasiyasıdır. İkili ailə nikah cütlərinin qeyri-sabit şəkildə birləşməsidir. Burada qrup nikahlı qalıqları daha çoxdur. Fərdi ailə ata nəsli şəraitində cütlərin uzun müddət www.behruzmelikov.com Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|