Microsoft Word semil sadiq-?d?biyyatla bütövl?smis s?xsiyy?tl?r
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
91 kimi qəbul edilməsi mümkün deyil və bu cür qələmə vermək istəyənlər böyük yanlışlıq içindədirlər. Əgər təbdil termini ilə, plagiat termininə eyni mənanı ver- sək, onda ən böyük plagiatçı Məhəmməd Füzuli ol- malıdır. Çünki o da Nizami kimi “Leyli və Məcnun” poemasını yazmışdır. Lakin Ədəbiyyat nəzəriyyəsi “nəzirə”ni, “təbdil”i, “iqtibas”ı qəbul edibdir və bir zamanlar şair və yazıçılar bundan istifadə etdikləri üçün fəxr hissi də duymuşlar. Adı çəkilən əsəri oxu- duqca, Şərq müdriklərindən çəkilən misallarla, nü- munələrlə və Şərq fəlsəfəsini əks etdirən əhvalatlarla tanış olduqca müəllifin əsərə nə qədər doğma yanaş- dığını görürük. Sədi Şirazinin, Mövlanə Cəlaləddinin əsərdə istifa- də edilən ibrətamiz fikirləri dediklərimizə sübutdur. Tədqiqatçı Salidə Şərifovanın dili ilə desək, bura- da M.Ə.Talıbovun nəsr qələmi, düşüncələri duyulur, ürəyi döyünür. Əsər fars dilində yazılsa da, Çoşşanın məktubla- rındakı bəzi dialoqlar Azərbaycan dilində verilib. Əsəri tərcümə edən Mirəli Mənafi də bunu diqqətdən qaçırmayıb, bununla bağlı xüsusi qeyd verib: Bu dia- loq əsərin orijinalında da Azərbaycancadır. Bundan sonrakı bəzi dialoqlar, xüsusilə, ləhcə xüsusiyyəti ilə fərqlənən dialoqlar əsərin orijinalında olduğu kimi (azərbaycanca) saxlanılmışdır. Həmin dialoqlardan biri bu cürdür: “– Hay canım, hey babam hey, tap hey! Budur, eş- şək ləpiri buradan keçib. Orada yatağı məlumdur. 92 Hay axtar, tap hay, odur ha! – deyə o, itləri məni ax- tarmağa qızışdırırdı”. 5 Bu dialoq qədim Azərbaycan torpağı olan Zənca- nın Şərəfabad şəhərində eşşəyi axtarmağa çıxan Səfər- qulunun dilindən verilib. Bütün bunlar əsərin azərbaycanlı müəllifə aid ol- duğunun sübutudur. Bəli, əsərdə “Hamı sərraf Horş (Avropalı bankir) və Rotşild və ya yeni top ixtiraçısı Krup (Almaniyada metallurgiya şirkəti) deyildir ki, yüz kürurdan artıq sərmayəsi olsun. Bu cür sərmayə- darlıq və varlılıq da bizim əsrimizin hadisələrindən- dir. Tarixçilərin dediklərinə görə, dörd yüz il bundan əvvəl inkişaf və mədəniyyət həddi-kəmala çatmamış- dı. Bir nəfər də bu dərəcədə təkamül etməmişdi” kimi fikirlərə də rast gələ bilirik. 6 Lakin bu cür fikirlərin XIX əsr rus və türk ədəbiyyatı vasitəsilə Avropa ilə ta- nış olan azərbaycanlı mütəfəkkirlərin əsərlərində gö- rülməsi təbii hal idi. Digər bir tərəfdən isə neft Bakısı dünyanın diqqətində idi. Avropalı iş adamlarının Od- lar diyarına gəlişi özləri ilə mədəniyyətlərini də gətir- mişdi. Həm bu cür misallara, həm də şərq fəlsəfi fikri ilə cilalanmış bir əsəri sadəcə Şərq və Qərb fəlsəfəsini dərindən bilən bir şəxs yaza bilərdi. Bu parametrlərin hamısı da Əbdürrəhim bəy Talıbovda var idi. Nəzərə alsaq ki, Əbdürrəhim bəy Talıbov ərəb, fars, rus, ingilis və fransız dillərini yaxşı bilib, deməli, azərbaycanlı ədibin bu əsəri yazması və ya təbdil et- 5 “Kitab yüklü Eşşək”, Mirzə Əbdürrəhim Talıbov. Tərcüməçi M.Mənafi. Bakı, Yazıçı, 1979. 6 “Kitab yüklü Eşşək”, Mirzə Əbdürrəhim Talıbov. Tərcüməçi M.Mənafi. Bakı, Yazıçı, 1979. 93 məsi mümkün idi. “Kitab yüklü eşşək” romanı bütün ruhu ilə Şərq-Azərbaycan mədəniyyətinin məhsulu- dur. İstər Məhəmmədhəsən Xan Etimadüssəltənə, is- tərsə də Əbdürrəhim bəy Talıbov yazsın, fərqi yox- dur. Lakin heç bir halda əsərin tərcümə əsəri olduğu- nu qəbul etmək olmaz. Fransız yazıçısı Pol De Kukun bu mövzuda yazdı- ğı əsər ola bilər (Amma nə qədər araşdırsaq da, bu mövzuda xüsusi bir əsəri olduğunu görmədik. Bəlkə də, hansısa əsərində kiçik bir haşiyəyə çıxıb, bu da bu əsərə və müəllifinə xələl gətirə bilməz), lakin bəzi şəxslərin yeni – nəsə qeyri-adi bir şey tapıblarmış ki- mi, konkret elmi fakt olmadan “Sən demə, bu əsər fransız yazıçısı Pol de Kukun imiş”, “Apulleyin imiş”, “Kontes de Sequr adlı bir fransızın imiş” deməsi o qə- dər ciddi görünmür. Tahirə Həsənzadənin fikri ilə razılaşsaq, əsərin müəllifi Məhəmmədhəsən Xan Etimadüssəltənədir. Bu məqam isə əsərin ciddi bir tədqiqata ehtiyac duy- duğunu göstərir. Nəzərə alsaq ki, Məhəmmədhəsən Xan Etimadüssəltənə Qacarlar dövlətinin tanınmış si- malarından olmuş, Nəsrəddin şah Qacarın (1831- 1896) şəxsi mütərcimi, tərcümə və nəşriyyat naziri ol- muşdur, o zaman heç bir vəzifə tutmayan bir ədibin onun əsərini öz adı ilə təqdim etməsi mümkün deyil- di. Hələ Əbdürrəhim bəy Talıbovun İranın Birinci Milli Məclisinə deputat seçilməsi (deputat seçilsə də, bundan imtina etmişdir) də göstərir ki, Əbdürrəhim bəyin İran dövləti ilə də əlaqələri güclü imiş. Bu bir daha sübut edir ki, onun Məhəmmədhəsən Xan Eti- madüssəltənəyə aid olan bir əsərə sahib çıxmaq kimi 94 nə imkanı, nə də arzusu olmuşdur. Xeyrulla Məm- mədovun dili ilə desək, “Əbdürrəhim Talıbov kimi böyük alim və ədibin “Kitab yüklü eşşək” əsəri ilə məşhurlaşmağa ehtiyacı yox idi”. Hədəf Nəşrlərinin 2014-cü ildə çap etdiyi romanın yeni nəşri də Əbdürrəhim bəy Talıbovun adı ilə veri- lib. Əsərin yeni və daha tutarlı faktlar meydana çıxa- na qədər Əbdürrəhim bəy Talıbova məxsus olduğu qənaətindəyik. Ümid edirik ki, bu məqalə ilə tədqi- qatçıların diqqətini bir daha bu əsərə cəlb etmiş ola- rıq. Ədəbiyyat məcmuəsi XXV buraxılış. 2014. http://kulis.az/news/7655 Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|