Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
86
—
  mr cüml l ri  datlar olmadan da i l n  bilir. Ona gör   d  
b z n  mr cüml l rini  datl   v   dats z  mr cüml l ri kimi d  
adland r rlar.  
4. Nida cüml si. Nida cüml l ri hiss, h y can bildir n cüml -
l rdir. M s l n: H ... H ... o balaca o lan m n  ox ayacaq! (El-
çin)  Yox, Sofi, yox! (Elçin) Sofi!..  Sofi!.. (Elçin). – H , – dedi, – 
Mahmud sizin tay n z deyil! (Elçin)  
Nida cüml l ri n qli, sual v   mr cüml l rinin  sas nda 
yaran r. Bu cüml  növl ri yeni xüsusiyy tl r (hiss, h y can v  s.) 
k sb ed r k nida cüml sin  çevril  bilir.  
 N qli cüml l rd n  m l   g l n nida cüml l ri.  M s l n: 
S h r... S h r a paz toyuqlar   k s nd  Mahmud görüb!.. (Elçin) 
Bilmir m!.. Amma M sihan n süfr siydi!.. M n Müz ff r a an n 
q z yam. Ziyad, ke i   q z  deyil m! Mahmud da s n deyils n!.. 
(Elçin)  
  mr cüml l rind n  m l   g l n nida cüml l ri.  M s l n: 
Çox kitab oxuma, Mahmud!.. (Elçin) Sakit ol!.. Q z  saraya 
g tird c y m... Sonras  düz l r!.. (Elçin) G lin!.. – dedi – G lin 
siz d  yeyin!.. (Elçin) Ay Allah, ay camaat, hardas n z, qoymay n, 
balam  öldürdü! ( . xl ) Qolun qurusun, u aqdan  l ç k! ( . xl ) 
Hün rin varsa, get ananla haqq-hesab ç k! ( . xl ) 
 Sual cüml l rind n  m l   g l n nida cüml l ri.  M s l n: 
S feh qoca! S n h l  bilmirs n ki, bu a ac alma a ac d r?! S n 
Mahmudu tan y rsan...?! – dedi. Mirz ... – dedi – Mirz , 
m sl h tin n dir?!..(Elçin) Ax , n  ist yirsiniz, niy  qoymursunuz, 
camaat rahat dolans n?! ( . xl )  
 Nida cüml l rinin m na inc likl ri. Nida cüml l ri m na 
inc likl rin , emosional münasib t ifad  etm l rin , intonasiyala-
r na gör  d  bir-birind n f rql nir. M s l n: Sevinc v  mehriban-
l q hissi ifad  ed nl r; H , h ... M nim balaca u a m olacaq... O 
u aq m nim dö ümd n süd iç c k... m c k, h ?! (Elçin) Ac keçi 
d  biziml  olacaq! (Elçin)  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
87
—
 Kin  v   q z b hissi ifad  ed nl r:  Sad  dan , qoca! (Elçin) 
Ali baya and olsun ki, d lidi bu! D lidi bu! D lidi bu! (Elçin) 
Axmaq o lu axmaq! (Elçin)  
 T ssüf, el c  d  q m, k d r hissl ri bildir n nida cüml l ri: 
Yaz q insan, miskin insan! (Elçin) T bi t s n  iki göz verib, amma 
s n kor ya ay rsan v  kor da öl c ks n! (Elçin)  
 Qorxu,  übh  bildir n nida cüml l ri:  B lk   d  dö ümd n 
it l yib heç iç ri buraxmayacaq?! ( . xl ) Aman Allah, n  böyük 
rüsvayç l qd r! ( . xl ) Ax , onun qolundan yad kimi yap m d ! 
( . xl )  
 Nida  cüml l rinin bir qismi t brik, alq , sa l q, ist k v  s. 
m nalar n  ifad  edir. M s l n:  Q d min yüngül olsun!  ( . xl ) 
Allah sizi qo a qar ts n! ( . xl )  
 Nida  cüml l rinin  m l   g lm sind  cüml d  sözl rin 
t krar n n da  h miyy ti vard r. M s l n:  N  deyirs n, el yim! 
M ni bir qo un ki inin öhd sin  ver!.. Amma m ni bu i d n ötrü 
onun yan na gönd rm !.. Utan ram ondan!.. Utan ram! (Elçin) 
Yox, palan  sökm yin! Palan  sökm yin! (Elçin)  
 Nidalar n köm yi il   m l   g l n nida cüml l ri. Nida 
cüml l ri nidalar n köm yi il   d   m l   g lir. M s l n:  Aman 
f l k, köm k el  bu günd ! (Elçin) Ax, Sofi, Sofi! Az qalm am d li 
olam! (Elçin) Of, bel  d  zülm olar?! (Elçin) Eh, neyl yir m var , 
ay bala, bir b burma  rim olsayd , onlar n ham s na d y rdi! 
( . xl )  
 Nida cüml l ri sual  v zlikl ri vasit sil  d   m l  g lir:  , n  
yaman a rd r! ( . xl ) Ay qa a, el  bil yer, göy al b yan r, n  
göz ldir! ( . xl )  
 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
88
—
d biyyat: 
 
1.
.Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.81-103 
2. N.Abdullayeva. Sad  cüml  (Müasir Az rbaycan dilind n 
mühazir l r m tni). Bak , AP -nin n ri, 1979, s.5-17 
3. N.Abdullayeva. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi. Bak , 
ADPU-nun n ri, 1999, s.20-25 
4. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , 
“Aspoliqraf LTD” MMC, 2004, s.88-98 
5. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Az rt drisn r, 1962, 
s.100-125 
6. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisind n praktikum. Bak , 
ADU-nun n ri, 1978, s.11-14 
 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
89
—
 
 
 
Ú
ÖÌËÿ ÖÇÂËÿÐÈ 
 
 
 Cüml  üzvl ri bar d  mövcud fikirl r. Cüml  üzvün  bel  
bir t rif verm k olar: Cüml nin dig r üzvl ri il  m na v  qram-
matik c h td n ba l  olub, bir sintaktik suala cavab ver n söz  
v  söz birl m sin  cüml  üzvü deyilir. Az rbaycan dilind  bir 
s ra cüml  növl ri (söz cüml l r, vokativ cüml l r) istisna olmaq-
la, yerd  qalanlar n ham s  asanl qla üzvl nir v  müxt lif üzvl r  
ayr l r. Cüml  üzvl rini mü yy nl dirm k i i tarix n mübahis li 
olmu  v  müxt lif dilçil r cüml  üzvl rin  müxt lif ölçü, müxt lif 
meyarla yana m lar. M s l n: Avropa dilçil ri Paul v   leyxer 
m ntiqi vur u cüml nin hans  üzvünün üz rin  dü ürs , onu ba  
üzv kimi götürm yi m sl h t bilmi l r. Az rbaycan dilçil ri 
aras nda da cüml  üzvl ri bar d  fikirl r olub. M s l n: XIX  srin 
ortalar nda M.Kaz mb yin fikrinc , mübt da v   x b rl  yana  
tamaml q da ba  üzv hesab olunubdur. O, mübt dan  subyekt, 
x b ri predikat, tamaml  is  obyekt adland rm d r. Cüml nin 
ikinci d r c li üzvl rin  is   t yin v   z rfliyi daxil etmi dir. 
M.Kaz mb y  gör , cüml d  birinci d r c li fikirl ri mübt da, 
x b r, tamaml q, ikinci d r c li fikirl ri t yin v   z rflik ifad  
edir
1
. B zi dilçil r (m s.: M. .V zirov) z rfliyi cüml  üzvü 
saymam d r. M. .V zirov cüml  üzvl rini ba  üzvl r   v  
ayd nla d r c  üzvl r  ay rm d r. Ba  üzvl r  mübt da v  x b ri, 
1
.D mirçizad . Müasir Az rbayan dili. Cüml  üzvl ri. Bak , Az rn r, 1947, s.10 

---