Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
366
—
3)B z n tabesiz mür kk b cüml nin t rkib hiss l rinin h r 
ikisi tabeli mür kk b cüml   klind  olur. M s.: Ali m kt b  gir  
bils l r, qal b oxuyarlar, yox,  g r gir  bilm s l r, gedib Sumqa-
y tda i l y rl r. ( .V liyev) Siz el  bilirsiniz ki, m n c bh  görm -
mi  avara bir  ofer m, do rusu, m n d  el  bildim ki, siz  r qoy-
nunda nazlanm   rköyün bir qad ns n z.  st yirdim  h r  ged m, 
amma x b r verdil r ki, qatar i l mir. (S.R hman) 
Bu c h td n a a dak  cüml  daha maraql d r: 
Biz bilirik ki, firq  üç yer  bölünür: birincisi sa lard r ki, on-
lar n s dri Buxarindi; ikincisi  sollard r ki, onlar n s dri Trotski 
idi, o biril ri d  ortabablard r ki, k ndd   ura hökum tinin daya-
d rlar. (S.R hman) 
4)B z n tabesiz mür kk b cüml l rin t rkib hiss l rinin h r 
ikisi yen  tabesiz mür kk b cüml   klind  olur. M s.:  Bu s sl  
b rab r  gah yaz g lir, çiç kl r aç r, qu lar do ma yuvalar na 
qay d r,  gah pay z dü ür, x zan yarpaqlar  yer  tökülür, qu lar 
uçub isti ölk l r  gedirl r.  
5)B z n tabesiz mür kk b cüml l rin t rkib hiss l rind n biri 
daha mür kk b qurulu a malik olur. M s.: Müayin  el dik, 
h kiml r bu q na t  g ldil r ki, yüz can  olsa da, sa almaz.  
 
Qar q tipli tabeli mür kk b cüml l r 
 
Tabeli mür kk b cüml l r iki t rkibd n ibar t oldu u kimi, 
çox t rkibd n d  ibar t ola bilir. Ad t n, budaq cüml l r hesab na 
mür kk bl ir v  çoxbudaql  tabeli mür kk b cüml l r  m l  
g tirir. Tabeli mür kk b cüml  adi halda iki t rkibd n, y ni ba  v  
budaq cüml d n ibar t olur. Ba lay c  vasit l rd n as l  olaraq 
gah ba  cüml   vv l, budaq cüml  sonra, gah da  ksin  qurulur. 
M s.: Bu yerl r m nim gorgah md r, çünki anam m nim h sr timi 
burada ç kib. ( .V liyev) M n s kkiz ya nda idim, atam v fat 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
367
—
etdi. ( .V liyev)  Bu cüml l rd n birincisind  ba  cüml   vv l, 
ikincisind  is  budaq cüml   vv l i l nmi dir.  
Qar q tipli tabeli mür kk b cüml nin t rkib hiss l ri. 
Qar q tipli tabeli mür kk b cüml l r a a dak  qurulu da olur: 
1)Ba  cüml  sad  qurulu lu, budaq cüml  tabesiz mür kk b 
cüml   klind  olur. M s.:  Bu gün büsbütün inand m  ki,  X d r n 
k r ntisi iti, qolu güclü, ür yi alovludur. ( .V liyev) Oras  do ru-
dur ki, g lin qay nanadan gileyli, qay nana g lind n naraz  olur. 
Ay müs lmanlar, bilin ki, islam hökum timiz t z dir, cavand r, 
qüvv si azd r.(M.C lal)  mio lu, m n art q  fsus el yir m ki, biz 
ölüb ged c yik,  amma bu göz l  hvalatlar yaddan ç xacaqd r. 
(C.M mm dquluzad )  hm d yaz rd  ki, köhn  s dri ç xartd lar, 
kin i i çox pis gedir, klubun tikintisi dayand r l b, dedi-qodu 
k ndi bürüyüb, v ziyy t çox a rd . (B.Bayramov) Hissiyyat n 
kökü oras ndad r  ki,  r blinski böyük t sir gücün  malikdir, 
ondan qaçmaq, ona m hkum olmamaq ç tindir, onun i
  v  
h rar ti sars d c  bir qüvv y  malikdir. (C.Cabbarl )  ndiki kimi 
yad mdad r, müharib  ba land , atam  apard lar, biz d  ev-e iyi 
at b k nd  köçdük. (M.C lal) El  bildi ki, cürd k lin  çatanacan 
aylar, ill r keç c k v  onun gücü, s bri tük n c k. ( .M likzad ) 
2)B z n ba  cüml  sad , budaq cüml  tabeli mür kk b cüml  
klind  olur. M s.: Üzünd n b llidir ki, ya  az olsa da, ömrünün 
çoxu gedibdir. (M. brahimov) Atalar var ki, on ildir ki, aylarla 
Bak ya ayaq döyür. ( .V liyev) Qaçay ba a dü dü ki,  g r atas  
sevinirs , onun q lbinin ill rl  qaranl q qalan gu sind  n s  bir 
i q do ubdur. ( .M likzad ) 
3)B z n ba  cüml  sad  qurulu lu, budaq cüml  paralel v  ya 
tabesiz mür kk b cüml  
klind  olur. M s.:  Sonra  h r n  
Sad n fikrin  g l rdi, h r bir yax  x b rl r,  hvalatlar e id rdi, 
ya qeyri bir m tl b yad na dü rdi,  lüstü g lib m ni tapard . 
(C.M mm dquluzad ) Can yand rd nm ,  slam yolunda i  gördün-
mü, n silb n sil yey c ks n.(M.C lal) Bilirdi ki, bu qala onun ata 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
368
—
yurdu Qaraba dan çox-çox uzaqda, Az rbaycan n o biri ba nda-
d r v  bu qalan  indiki naxç vanl lar n  cdadlar n n  cdadlar  
tikibl r. ( .M likzad ) 
4)Birinci, ikinci v  üçüncü cüml l rin  ksin  olaraq budaq 
cüml  sad  qurulu lu, ba  cüml  mür kk b cüml   klind  olur. 
M s.: Çinarl  kolxozuna g l nd   mran n  li çal r, aya  oynay r-
d ,  çünki quyru a cummu du.( .V liyev)  El  ki  k ndd n gönd -
ril n  ey qurtar r, qarda n n münasib ti d yi ir, qarda  arvad -
n n üz-gözünd n z h r tökülür.( .V liyev) Umudun qulaqlar nda 
u ultu qopdu, özü d  bilm di ki, bu n  u ultudur. ( .M likzad ) 
5)B z n ba  cüml  tabesiz, budaq cüml  tabeli mür kk b 
cüml   klind  olur. M s.: Birc   rti vard  v  deyirdi ki, gec  q z 
u a  piyada k nd  qay da bilm z, ona gör  d  g r k h r d f  onu 
ma nla g tir siniz.(S.R hman)   
6)B z n h m ba  cüml , h m d  budaq cüml  tabeli mür kk b 
cüml   klind  olur. M s.:  Söz yox, o k sin ki bu  hvalatdan 
x b ri yoxdu, m nim sözl rim  inanmayacaq, çünki, do rudan 
da,  e
yin itm kliyi bir el   t ccüblü  ey deyil ki, bundan bir 
q rib   hvalat da ç xs n. (C.M mm dquluzad ) Bu cüml d  çünki 
ba lay c s na q d r olan hiss  ba  cüml dir. Yerd  qalan hiss  is  
s b b budaq cüml sidir. Ba  cüml nin qurulu u bel dir: budaq 
cüml +ba  cüml . H m d  ba  cüml  mübt da budaq cüml li 
tabeli mür kk b cüml d n ibar tdir. Budaq cüml nin is  qurulu u 
bel dir: ba  cüml +budaq cüml . H m d  budaq cüml   d r c  
budaq cüml li tabeli mür kk b cüml d n ibar tdir.  
7)B z n ba  cüml  sad  qurulu lu, budaq cüml  paralel budaq 
cüml li tabeli mür kk b cüml   klind  olur. M s.:  Keç n ay 
komsomol iclas nda onu x b rdar etmi dil r ki,  g r öz üz rind  
çal masa, yolda lar  il  r ftar n  d yi m s , komsomol s ralar n-
dan ç xar lacaqd r. (S.R hman) Bu cüml nin  ki ba lay c s ndan 
sonra hiss si tamaml q budaq cüml sidir. Tamaml q budaq cüml -
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
369
—
sinin özü is  paralel  rt budaq cüml li tabeli mür kk b cüml  
klind dir.  
8)B z n budaq cüml  daha mür kk b qurulu a malik olur. 
M s.: M nim dediyim odur ki, adam olmaq üçün dan maq azd r, 
çünki qramafon da dan r, amma adam deyil.Güld st  ba a 
dü dü ki, qarda  cavab tapmaqda ç tinlik ç kir, ba a dü dü ki, 
indi bu söhb tin, bu  ikay tin m qam  deyildi. ( .M likzad ) 
9)B z n budaq cüml nin özünün ba  cüml si olsa da, h min 
budaq cüml  dig r bir budaq cüml  üçün ba  cüml  rolunda olur. 
M s.: Umud gördü ki, onlar yan-yana dayan b el  q q r rlar ki, 
s sl ri sah nin o ba nda e idilir. ( .M likzad ) 
10)  Tabeli  mür kk b cüml nin birinci komponenti (ba  
cüml ) v  ikinci komponenti (budaq cüml ) birl
r k üçüncü 
komponentin (cüml nin) ba  cüml si olur.  M s l n
1
:  Biz yax  
bilirik ki, s n tl rin ümd si  d biyyatd r, çünki heç bir s n t növü 
d biyyat q d r idrak v  t svir qüdr tin  malik deyil. (“Az rbay-
can” jurnal )  ndi m nim yad mda deyil ki, m n ka z  nec  
oxudum, çünki gözl rimi toz bürümü dü... (C.M mm dquluzad ) 
O armudu s n  verm mi  i
a tutub bax rm  ki, görsün yeti ib, 
ya yox, çünki ay  kal armud yem z. ( . f ndiyev) 
11)  Tabeli  mür kk b cüml nin ikinci v  üçüncü komponenti 
(ikinci komponenti ba , üçüncü komponenti budaq cüml  
olmaqla) tabelilik  laq si il  ba lan r v  birinci komponentin 
budaq cüml si olur. M s l n
2
:  Bir n f rd n x b r tutdum ki, 
Qazax mahal nda b yin ilx s nda “Dilboz” n slind n bir at var ki, 
dünyan n yar s na d y r. ( .Haqverdiyev) ... A alar, m lumdur 
ki, filan söhb t bir el  m tl b  traf nda gedir ki, bu üç dövl td n 
biri raz  qalan yerd  o biril r g r k mütl q naraz  olalar. 
(M. brahimov) Gül b tin yax  bilirdi ki, xan m ancaq o zaman 
1
 Elmira H s nova. Mür kk b cüml l rin polipredikativliyi. Az rbaycan 
Dövl t Universiteti. Bak , 1986, s.71-72
2
 Yen  orada. 73-74

---