Microsoft Word son dialektik corafiya docx
Yüklə 93,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dialektik coğrafiya
- Ağazeynal A. Qurbanzadə 10 BİRİNCİ BÖLMƏ
- Ağazeynal A. Qurbanzadə 12 Coğrafiya elmi
Dialektik coğrafiya 9 Məqsədə uyğun olaraq dialektik coğrafiya elminin konseptual anatomiyası- nın tədqiqat xətləri daxilində yeni məzmunda araşdırmalara və praktiki əhə- miyyətə malik ideyalara üstünlük verilməsinə səy göstərilmişdir. Elmi mənbələrinin rasional tədqiqatlarına əsaslanaraq coğrafiya elminin qarşısında duran kompleks araşdırmalarna yeni məzmunda yanaşılmış və st- ruktur kodlarının dayanıqlığının fərqli baxışlarına dialektik formada yanaşıl- mışdır. Monoqrafiyada coğrafiya elmi təfəkkürünün formalaşmasına bir dialektik sistem kimi üstünlük verilmiş və dayanıqlı “Coğrafi mühit – cəmiyyət”in inki- şafının tsiklli prosesinin xarakterik cəhətlərinin kardinal dəyişikliklərinin xro- nologiyasını əsas kriteriya kimi götürülmüşdür. Monoqrafiyanın tərtibi metodikası, ənənəvi ümumi coğrafiya elmi tədqiqat- lardan həm məzmun, əhatə dairəsi, həm də elmi-metodoloji cəhətdən fərqlidir. Əsas fərqlilik ondan ibarətdir ki, coğrafiya elmin “çoxölçülü” funksional mən- tiqinin kompleks xarakterik cəhətlərinin anatomoyası təyin olunmuş və konst- ruktiv dialektik-coğrafi təfəkkür mənbələrinin ehtiva etməsidir. Dahi filosof A.A.Mizəcanzadənin fikri ilə desək: “Elmin inkişafı universal dialektik təfəkkür metodlarının köməyilə, hadisələr arasında bütün üzvi əlaqə- lər dolğunluğu ilə nəzərə almaqla baş verir”. Ağazeynal A. Qurbanzadə 10 BİRİNCİ BÖLMƏ DİALEKTİK COĞRAFİYA ELMİ: TƏDQİQATIN RASİONAL İDRAK MƏNBƏLƏRİ Dialektik coğrafiya elmi idrakın metodoloji mənbələri Dialektik coğrafiya elmi-tədqiqatın effektliyi Coğrafi-iqtisadi elmi təfəkkürün rasionallığı Dialektik coğrafiya elminin klassik nəzəri “yaddaş” kodları Dialektik coğrafiya 11 Coğrafiya elmi təfəkkür=coğrafiya elmi ideyalarının “çoxölçülü” dialektikasının məntiqi əlaqələrinin və onun tamamlan- ması çərçivəsinin dərk edilməsidir. Birinci önəm Dialektik coğrafiya elmi idrakın metodoloji mənbələri Dialektik coğrafiya elmi idrakın rasionallığı Hər bir elmi-tədqiqatın mənbəyi ilkin olaraq fəsəfi dünyagörüşə söykənərək formalaşmış və müasirləşmişdir. Ümumi fəlsəfi təfəkkürlə ifadə olunmuş elmi biliklər, sonrakı dövrlərdə müstəqil elmi sahələrinin yaranmasına səbəb olmuş- dur. Fəlsəfə elmin qanunlarına əsaslanan ümumi coğrafiya elminin idealogiyası və metodologiyası tarixi dövrləşməsi konsepsiyasına əsaslanaraq inkişaf etmiş və fundamental elmi sahəsinə çevrilmişdir. Coğrafiya elminin fəlsəfi əsasları bir sıra komponenti ehtiva edir. Onlardan başlıca istiqamətlər bunlardır: - fəlsəfi ideya və metodlar ilə coğrafiya elmi tədqiqatlarının reallaşdırılması; - fəlsəfi metodologiyanın əsasında formalaşan coğrafiya elmi sonrakı dövr- lərdə özünün konseptual tədqiqat sistemini yaratmışdır. Ümumi coğrafiya elmi idrakın nəzəri-metodoloji önəminin fəlsəfi baxış- larınının əsasında dialektik coğrafiya elmi tarixi dövrləşmənin konsepsiyasına uyğun elmi təfəkkürə çevrlmişdir. Tarixi dövrləşmənin elmi konsepsi- yasında “coğrafi məkan-zaman-cəmiy- yət” oxu boyinca kardinal şəkildə dəyi- şilən, formalaşan coğrafiya elminin id- rak formaları (nəzəri, metodoloji) xü- susi önəm daşımışdır. Bu önəmdə əlahiddə yer tutan və elmin məntiqi mahiyyəti- nin dərk edilməsinin anlamında dialektik təvəkkürə əsaslanan coğrafiya elminin mühüm rasional idraka malik olması ilə təbiət elmlərinin konseptual baxışlarından fərqlənir. Ağazeynal A. Qurbanzadə 12 Coğrafiya elmi ədəbiyyatlarda metakartoqrafiya, riyazi coğrafiya, nəzəri coğ- rafiya, tarixi coğrafiya və s. “məhsuldar” coğrafiya elmi sistemlərinin prob- lemlərinə dair geniş miqyasda təhlilləri əsaslandırılmışdır. Fəlsəfi düşüncə tərzində ilkin coğrafiya elmi təfəkkür: abstrakt, müşahidə və qismən nəzəri elementlərindən ibarət olmuşdur. Sonrakı tarixi-elmi təkamül dövrlərində özünün hərfi mənasından kənara çıxaraq 1 real məntiqi-nəzəri və eksperiment metodlara əsaslanan konstruktiv müstəqil ümumi coğrafiya elmi- nin tədqiqat təfəkkürü ilə əvəz olunmuşdur. Bu məsələyə aydınlıq gətirməzdən əvvəl metod və metodologiya anlayışı- nın funksiyalarına münasibət bildirək. Konseptual araşdırmalar, elmi-praktiki yanaşmalarının nəticələrinə əsasən metod və metodologiya arasında müəyyən funksional dialektik “təbiət” mövcuddur. Bu funksional dialektik “təbiət” fo- nunda coğrafiya elmi təfəkkürün rasional 2 metod və metodoloji tədqiqatın idealogiyası formalaşmışdır. Elmi mənbələrin idrak funksiyalarına əsaslan rasional metod anlayışının elmi aparatının məzmununda geniş mənada yanaşmalar, ideyalar filosoflar tə- rəfindən önəmə gətirilmişdir 3 . Metod anlayışının məzmunu və təbiəti ▼ ► ABŞ filosofu M.Kohenin tədqiqatlarında belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, “metod-rasional qaydanın və ya hər hansı sistemli yanaşmanın predmetə təd- biq edilməsi üsuludur”. 4 ► Fransız filiosofu R.Dekartın metod etimoloji ynaşmasına münasib bil- dirərək göstərir ki, “metod – dedikdə elə dəqiq və sadə qaydaları nəzərdə tu- turam ki, bunların tətbiqi biliyi tədricən və ritmik olaraq zəkanın yalnız özünə aid olan həqiqi idraka nail olmasına imkan yaradır”. 5 ► Alman filosofu F.Engels “Təbiətin dialektikası” əsərində qeyd edir ki gerçəkliyin analoqu olmaq etibarilə dialektika eyni zamanda təbiət və cəmiy- yətdəki inkişafı və ən ümumi əlaqələrini izah etmək metodudur. Fikrimizcə, “metod: tədqiqat gerçəkliyinin dərk edilməsi və nəzəri- praktiki məqsədə çatmaq üçün istifadə olunan dayanıqlı və rasional elmi təfəkkürün dialektik reallığını ehtiva edir”. 1 Elmi mənbələrdə -“coğrafiya” sözünün məna obyekti “yer səthi” kimi qəbul olunmuşdur. 2 Rasional-elmi təfəkkürün ən mühüm halı kimi qəbul edilir. 3 Məmmədov Ə.B. Elmi idrak və onun inkişaf dialektikası. Bakı, 1998. 4 Диалектика и логика. М., 2004. 5 Декарт Р. Избранные произведения. М., 1958. Yüklə 93,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|