Microsoft Word son dialektik corafiya docx

Dialektik coğrafiya
 
 
 
181
 
 
miyyətli dərəcədə keyfiyyət dəyişikliklərinə məruz qalmışdır. Müasir beynəl-
xalq iqtisadi inkişafının çərçivəsində inkişaf etməkdə olan ölkərinin siyasi-
iqtisadi anatomiyasında yeni bir mərhələ - davamlı informasiyanın formaları 
keyfiyyət baxımdan yeni məzmuna çevrilməkdədir.      
   
 
Funksional struktur modelinin qlobal effektliyi 
 
Qlobal mühitin reallıqlarının konseptuallığını  nəzərə alaraq fundamental 
tədqiqatlar aparmış C.Stiqlis (ABŞ) funksional struktur modelinin inkişafına 
kompleks yanaşmış və müasir dövr üçün effektli sayılan elmi-praktiki önəmli 
məsələlərinin həllinə nail ola bilmişdir.  Fundamental  tədqiqat işinin məntiqi 
sayılan “Globalization and Discontents” monoqrafiyasnda C.Stiqlis tərəfindən 
qlobal iqtisadi inkişafının təkamulünə aid geniş miqyasda təhlillər aparılmış-
dır. Aparılan təhlillərinin ümumi məntiqi nəticəsi ondan ibarətdir ki, funksi-
onal struktur modelinin gələcək istiqamətlərinin taktiki təşkilinin proqnoz-
laşdırılmasını təklif etməsidir. 
Məsələnin elmi mahiyyəti ondan ibarətdir ki, qloballaşma müəyyən səviy-
yədə tərəqqidir və innovasiya iqtisadi inkişafının formalaşması məqsədi üçün 
taktiki və strateji məsələlərini kəsb edir. Aktual olaraq hər bir ölkənin gələcək 
dialektik strategiyasının mühiti = qloballaşan cəmiyyətinin çərçivəsinin tərkib 
hissəsi kimi struktur siyasətini həyata keçirir. 
Funksional struktur modelinin dialektikasının gerçəklikləri göstərir ki, heç 
bir dövlət qloballaşma mühitindən kənarda müstəqil iqtisadi-siyasi inkişafa na-
il ola bilməz. Reallıq ondan ibarətdir ki, müasir inkişaf mərhələsinin çərçivə-
sində ölkələrin qlobal sistem modelinin texnoloji və informasiya tərəqqisi də 
iqtisadi xarakterini dəyişdirmişdir. Bu dəyişmələrdə bir çox ölkələr (o cümlə-
dən Azərbaycan) özünəməxsus dialektik inkişafının  əsasında yeni davamlı 
inkişaf mərhələsini qəbul etmişlər. 
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, qloballaşmanın verdiyi imkanlardan siyasi-
iqtisadi inkişafı üçün effektli  istifadə olunmasına diqqət yetirilir. Bu səbəbdən 
də qloballaşma istər beynəlxalq miqyasda,istərsə də ölkə daxilində keyfiyyətcə 
yeni strateji mühitininin yaranmasına  şərait yaradır. Elmi-texniki tərəqqinin 
yüksəlişi funksional struktur modelinin “güc” qüvvəsini artırır və siyasi xarak-
terli parametrlərinə söykənməsinə yeni formalı mühitlər yaradır. 
Funksional struktur siyasəti önəmli bir dayanıqlı faktoru kimi = ölkənin (re-
gionun) milli  iqtisadi sahələrinin  ərazi təşkili tendensiyasınının yenidən qu-
rulmasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Bunula belə qlobal iqtisadi inki-
şaf  idealogiyası özünün məxsusi problemləri ilə bir sıra ölkələrində (xüsən in-

---

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
182 
 
 
kişaf etməkdə olan ölkələrdə) tam reallığa çevrilməmişdir. Dünya iqtisadiyya-
tının inteqrasiya formalarının yaranması, istehsalın, bazar sisteminə çevrilməsi 
=  özünün müsbət və mənfi enerji mənbələrində göstərir
148
. 
Müasir cəmiyyətin idealogiyasının reallıqlarının nəticələri göstərir ki qlo-
ballaşma tendensiyası elmi mənbələrində bir mənalı qarşılanmır.
149
 Qlobal-
laşma və ya fransız kökdə mondializm “tarixi inkişaf ənənələri” ilə əks qütbdə 
gerçəkləşməsi ideyaları hökm sürür. Mondalizmin idealogiyasının məqsədi 
yalnız qlobal inkişafının enerji “yükü”nün prinsiplərinin həyata keçirilməsinə 
diktə edir. 
Qlobal mühitin iqtisadi cəhətdən yüksək sənaye ölkələrinin davamlı forma-
laşması ilk növbədə funksional modelin ərazi-istehsal strukturun və texnologi-
yaların yeni metodlarla təşkilinə zəmin yaratmışdır. Bu sahadə ABŞ, Yaponiya 
və bir sıra Avropa ölkələrində fəaliyyət göstərən TMK “hökümdarlıq” siyasə-
tini həyata keçirirlər. Hazırda TMK adlanan çoxfunksional transnasional qu-
rumlar dayanaqlı iqtisadi-maliyyə struktur sistemlərini idarə edirlər.  İntellek-
tual idarəetmə funksialarının  əsasında TMK qlobal inkişafının strategiyasını 
təmin edir. Məntiqi baxımdan, belə strateji istiqamət = milli kapitalın fəaliy-
yətinin qloballaşması ilə gerçəkləşdirilir. 
Dünya iqtisadiyyatının dayanıqlı təminatı kimi TMK ÜDM-in 20-25% ara-
sında olmaqla qloballaşmanın əsas “lokamativi”, dialektik “güc” qüvvəsü he-
sab edilir. Dünyanın strateji baxımdan dayanıqlığı qloballaşma ilə yanaşı eyni 
zamanda funksional modelləşmə idealogiyası da güclü formada təsir qüvvə-
sinə mailkdir. Funksional modelləşmə idealogiyası  nəticəsində ölkələrarası 
birliklər, maliyyə-investisiya qrumları və s. təşkilatlar yaradılmaşdır. Funksio-
nal modelləşmə idealogiyasının müasir qütbündə ABŞ, Yaponiya, Çin və s. 
dövlətləri durur. Belə bir ideya vardır ki, müasir  dayanıqlı inkişaf sivilizsiya 
mərhələsində maliyyə, siyasi və idealoji “güc qüvvəsinin dalğaları” ilkin ola-
raq ABŞ dövlətindən gəlir. 
     
 
“Dünya İqtisadi Forum”un funksional strategiyası   
 
Funksional modelin dialektikasında Dünya İqtisadi Forumun strateji məq-
sədlərindən biridir. Dayanıqlı inkişaf sahələrinin dinamikası baxımından  Dün-
ya  İqtisadi Forumun ideyalarının təsnifatında mühüm strateji araşdırmalarını 
aşağıdakı istiqamətdə əsasən təyin etmək olar: 
                                                            
148
 Ş.Hacıyev, Ə.Bayramov. Dünya iqtisadiyyatının tarixi.  Bakı, 2012. 
149
 Новейший филосовский словарь. М., 2003. 

---