Microsoft Word son dialektik corafiya docx

Dialektik coğrafiya
 
 
 
185
 
 
roiqtisadiyatın tarazlığın bazar subyektlərinin gələcək fəaliyyətlərinilə əlaqədar 
olaraq qərar qəbul edilməsində daha dəqiq çıxış nöqtələrinə söykənməsinə şərait 
yaradılmalıdır. 
Ali təhsil və ixtisasartırma - üç amil əsasında formalaşır: təhsilin kəmiyyət 
göstəriciləri stasistik göstəricilər əsasında; məcmu orta təhsil almış vətəndaş-
ların sayı  və  əlavə peşəkar texniki təhsil alanların sayı. Bu istiqamət üzrə 
Azərbaycan  digər ölkələrdən geri qalır. Buna səbəb sahibkarların  işçi qəbulu 
zamanı yüksək ixtisaslı biliklərə qarşı tələbinin aşağı səviyyədə olmasıdır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
186 
 
 
 
On altıncı önəm                     
Coğrafi-iqtisadi tədqiqatın funksional             
                                          konturları
   
 
 
 
 
 
 
Coğrafi-iqtsadi tədqiqatın həssaslığı   
 
Coğrafi-iqtisadi həssaslıq konturları milli struktur sahələrinin ümumi effektli-
yini müəyyən edən istehsal funksiyalarını özündə birləşdirir. İstehsalın coğrafi 
parametrləri üçün informasiya yenilikləri və texnoloji dəyişiklikləri sayəsində 
kreativ, kapital və xammal resurslarının istifadə edilməsi ölkənin potensial im-
kanlarını artırır. 
İstehsalın milliləşdirilməsini müəyyən edən siyasi, sosial və strateji önəmli 
strukturlar coğrafi-iqtisadi tədqiqatlarının həssaslığında fəaliyyət göstərir. Funk-
sional istehsal sahələrinin resurs təminatında yeni məzmuna çevrilməklə yanaşı, 
dəyişən konturlarının funksiyası kimi ifadə də həssaslıq nümayiş etdirilir. 
       
 
                                                                                                
 
 
                                  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
D
D
0
D
1 
G
G
0
G
1 
  R 
R
0 
R
1
  
R
2
  
R - Resurs həssaslığı. Bu coğrafi-iqtisadi strukturun ilkin mənbəyi hesab edilir. 
Resurs funksionallığına görə ayrılır:  R
0
- kreativ resursa; R
1
-kaptal resursa; R
2
 - 
xammal resursa. D - şaxələnmiş    istehsal  həssaslığı.  R - resursun əsasında  D
0 
(əsas 
istehsal sahələr) və D
1
 (qeyri-istehsal sahələr)  dayanıqlı inkişafa məruz qalır və bunun 
nəticəsində də ərazi-istehsalin strateji diversifikasiyası formalaşır. G - ixrac potensial 
həssaslığı. Bu həssaslığın konturları (G
0
-daxili bazar potensialı;  G
1
-beynəlxalq bazar 
potensialı) şaxələnmiş strukturlara xidmət edir. 
 
  Funksional struktur modelinin həssaslığının konturları. 

---

Dialektik coğrafiya
 
 
 
187
 
 
Praktiki olaraq, iqtisadi inkişafının dialektikası gerçəkliyində  R & D & G  
həssaslıq mənbələrinin dayanıqlığının yaradılması və diversifikasiyasının coğ-
rafi parametrlərindən asılıdır. Bu gerşəkliyə söykənən sənaye diversifikasiya-
sına malik olan ölkələr dünya iqtisadiyyatının şaxələnməsində və dayanıqlı in-
kişafının formalaşmasında daha çox çeviklik nümayiş etdirirlər. 
Ən yeni texnologiyaya əsaslanan  R & D dünyanın güc qüvvəsinə malik 
olan ölkələrdə xətti inkişaf getmir, daha çevik diversifikasiya strukturlara çev-
rilməsinin həssaslığı ilə fərqlənirlər. 
 
 
Sosial  həssaslığının funksional konturları 
 
Sosial həssaslıq - cəmiyyətin  maddi varlığını təmin edən, coğrafi təfəkkü-
rün dialektikasının ehkamıdır. Sosial həssaslıq çoxmənalı  və  cəmiyyətin var-
lığını təmin edən anlayışlarından sayılır. Bu anlayışa daxil edilir: insanın rifah 
halının davamlı inkişafı, onun seçim imkanlarının təminatı, sosial bərabərsiz-
liklərdən azad olunması  və s. Müasir inkişafının mühitində insanın rifah ha-
lının kompleksliyinə dair Amartya Sen tərəfindən “İnsanın rifah halının iq-
tisadi nəzəriyyəsi” fundamental tədqiqatında geniş mənada təhlilləri aparılmış-
dır. 
Amartya Senin təhlilləri göstərir ki, iqtisadi artımın kəmiyyət və keyfiyyət 
göstəricilərinin  əsasında sosial bərabərsizlikdən azad olmaq mümkündür. Bu 
yanaşma tərzi sosial həssaslığın coğrafiyasında insanın rifah halının yaxşılaş-
dırılmasını  əsaslandırmağa imkan yaradır. Məsələ onunla ölçülür ki, insanın 
sosial həssaslığı iqtisadi, psixoloji və coğrafi şəraitin faktorlarından asılılığının 
variantlari effektli məzmuna malik olmasıdır. 
Sosial tərəqqi - cəmiyyətin effektli sosial həssaslıq variantlarının əsası sayı-
lır.  İnsan həyat tərzi, yoxsulluq və aclıq coğrafiyasının təhlilinin mexanizmi 
sosial tərəqqinin dərəcəsinin funksiyalarının  miqyası ilə  ölçülür.  Sosial  həs-
saslıq insanın həyat tərzinin “hərəkəti”ni nizamlayır, yaşamaq uğunrda mü-
barizəsinin aktivləşməsinə  şərait yaradır. Bu inkişaf tərzi tipoloji cəhətdən 
mütləq və nisbi kateqoriyaya ayrılır. 
Mütləq kateqoriyanın reallıq miqyasının ölçülərində  təbii komplekslərinin 
məhsuldarlığından və onun iqtisadi idarəedilməsi mühitinin səviyyə parametr-
lərindən asılılılığının  əsas götürülməsi ilə  nəticələnir. Mütləq kateqoriyanın 
dərəcəsində insanın fizioloji və  mənəvi həyat tərzinə uyğunlaşması    ilə daha 
geniş diamozunda həssaslıq çərçivəsinə malik olmasını yüksəldir. 
Nisbi kataqeoriya isə əsasən istehsal sahələrinin iqtisadi artımının yaradıl-
ması nəticəsində fəaliyyət göstərir. İqtisadi artım sosial tərzinin təlabatlarının 

---