“RESPOND”
layihəsi
Hesabat No. 11
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və
36
ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər.
nəticələrimizə bizim cavab tezliyinin stimuledici təsirini başa düşməkdə bizim
imkanlarımızı bir qədər də məhdudlaşdırır. Ola bilsin ki, əməkdaşlıq etməyən qadılar
özlərini pis hiss etmiş və ya bir qədər imkansız olmuş, yaxud qeyri-rəsmi ödənişi digər
əməkdaşlardan gizli saxlamaq istəmişdir, biz bunların hansının həqioqət olduğunu dəqiq
bilmirik.
Cavab verməyənlər
Cavab verənlərin çoxu xidmətə görə ödəniş etdiklərini söyləsələrdə,
ödənişin məbləğini
açıqlamadılar. Ödəniş suallarına cavb verməmə halı bu sualların həssaslığı səbəbindən
gözlənilirdi. Həvəssiz cavablandırmaların ödəniş aparmış müştərilərin sayı və ödənişin
miqdarının bu tədqiqatda qiymətləndirilməsində çatmazlığa səbəb olacağını biz gözləyirik.
Nümunə seçimi
Müsahibə götürülmüş AP müştərilərinin sayının çox az olması, bu qadınlarla əlaqəli
nəticələrin yekunlaşdırılmasını məhdudlaşdırır, amma bu bir daha Azərbaycanda
kontraseptivlərin istifadəsinin təkmilləşdirilməsinin vacibliyini, o cümlədən, AP
müştərilərinə dair gələcəkdə klinikadan kənar əsasda tədqiqat üsullarının istifadəsi üçün
ehtiyacları ön plana çəkir. Bundan əlavə, nəticələr göstərir ki, qadınların çoxu həbləri və
kondomları aptekdənsə, həkimlərdən əldə edirlər. Bizim nümunə seçimi strategiyamız oral
kontraseptivləri aptekdən əldə edən qadınları əhatə etməyib, odur ki, biz onların
baxışlarının və/yaxud təcrübələrinin tibb müəssisələrində kontraseptiv əldə etmək istəyən
qadınlardan necə fərlənməsini müəyyən edə bilmərik.
Bizim nümunə seçimi strategiyamızda geniş sayda abort təchizçiləri olmadı. Nəticədə abort
təchizçilərindən soruşulan prosedura, təcrübə və inam ilə əlaqəli bir çox suallar bu
hesabatda təqdim oluna bilmədi. Mümkündür ki, abort təchizçilərinin kontraseptivlərlə
əlaqəli seçimi və münasibəti bu tədqiqatda müsahibə götürülmüş təchizçilərin fikirlərindən
fərqli olsun (əsasən də ANX və AP təchizçiləri); beləliklə biz bu potensial fərqləri
genişləndirmək, yaxud istiqamətləndirmək üçün ehtimal edə bilmərik.
Azərbaycanda AP üzrə müştərilərə iki tip təchizçi məsləhət verə bilər: mama-ginekoloqlar
və mamaçalar (akuşerkalar). Biz ancaq mama-ginekoloqlardan müsahibə apardıq, çünki
onlar əsas AP xidmətləri təchizçiləridir (Patsika et al., 2009). Biz müştərilərə yönəltdiyimiz
suallarda ehtiyatlı olub, hökümən mama-gonekoloqun yox, ümumiyyətlə səhiyyə
təchizçisinin onlarla AP haqda danışıb-danışmadığını soruşduq. Bu yolla biz bütün
potensial məsləhətçilərinin təcrübəsini əhatə eləməyə ümid etdik.
Kompensasiya
Məlumatları toplamış komandanın fikrinə görə təchizçilər, razılıq formasında vurğulandığı
kimi, vaxtlarına görə kompensasiya edilməyib. Bu protokol qaydalarının pozulması haqda
“FHI 360 təşkilatın Fərdlərin Müdafiəsi Komitəsi” nə məlumat verilib. Biz inanmırıq ki, bu
protokol pozulması təchizçilərin cavablarının həqiqiliyinə təsir edib.
“RESPOND” layihəsi
Hesabat No. 11
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və
ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər.
37
Razılıq prosesində məlumatlandırmanın bir hissəsi kimi təklif olunmuş evə aparmaq üçün
olan taxsi pulunu heç bir qadın almamışdır. Bəzi müəssisələrdə belə şaiyələr yayılmağa
başlayıb ki, taxsilər qadınları sorğu aparılması üçün digər müəssisəyə aparmalı idi. Bu
tədqiqat ərzində məlumat toplayanlar və nəzarət edənlər qadınları məlumatlandırmışdılar
ki, taksilər qadınları düz evlərinə aparmalı idilər, amma indiyə kimi heç bir qadın taksi
pulunu almayıb. Biz düşünmürük ki, taksi xidmətindən istifadə edilə bilməməsi tədqiqatın
nəticələrinə biləvasitə təsir edib: ancaq həssas məqamlar haqda danışmağa ümumi
həvəssizlik baxımından bu qorxu simptomatikdir. Bu qorxu bəzi suallara cavabların
verilməməsinin yüksək səviyyədə olmasını izah edə bilər.
“RESPOND” layihəsi
Hesabat No. 11
Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri dövlət sektorunda reproduktiv sağlamlıq və
ailə planlaşdırılması xidmətləri üzrə istifadəçilər.
39
Müzakirələr və əldə olunmuş əsas nəticələr
Bu tədqiqat AP üsulları və abort tətbiqində qadınların seçimlərinə təsir edən amilləri, o
cümlədən, maliyə stimulunun təchizçilərin RS xidmətlərinə edə biləcək təsiri araşdırıb.
Ödənişlər
Bu tədqiqatın məqsədi tibbi xidmətlər üçün edilən ödənişlərin Azərbaycanın Bakı
şəhərində AP istifadəsinə təsirinin mümkünlüyünü araşdırmaq olub. Xidmətin abort, yaxud
ANX olmasından asılı olmayaraq, qadınların əksəriyyəti Bakıda RS xidmətlərinə görə
ödəniş ediblər. Bir ANX gəlişi üçün ödəniş bir abort ödənişindən ucuz olub, amma uşağın
doğulması üçün olan ödəniş abort ödənişindən lap çox olub. Ödənişin əsas hissəsi
həkimlərə edilib, amma biz AP istifadəsinin təchizçilər tərəfindən aktiv şəkildə gözdən
salınması üçün biz heç bir sübut tapmadıq.
Abortla əlaqəli xidmətlər üçün ödənişlər məsləhətçinin təcrübəsindən asılıdır. Müasir
kontraseptiv üsullar ilə əlaqəli məsləhətlər verililən ödəniş etmiş qadınların payı daha az
olub, nəinki ödəniş aparmayanlar. Bununla əlaqəli biz iki potensial səbəbi araşdırdıq: (1)
Tibbi xidmət edənlər ödənişə müvafiq olaraq özlərinin məsləhət manevrini dəyişirlər;
yaxud (2) müştərilər istədikləri xidmət növü üçün ödəniş aparırlar və onlar məsləhət almaq
istəmirlər. Heç bir fikir əldə olunmuş məlumatlarla öz təsdiqini tapmadı. Məsləhətin
qadının xidmətlərdən əvvəl, yaxud sonra apardığı ödənişdən asılılığı yox idi, beləliklə bu,
təchizçinin öz məsləhətini ödənişə əsasən aparması ehtimalının olmaması deməkdir.
Analoji olaraq, ödəniş etmiş müştərilər arasında müasir kontraseptivlərdən istifadə etmək
istəyənlərin arzusunun həyata keçirilməsi müasir üsullar haqda məsləhət verilib-
verilməməsindən asılı deyil. Bizə aydın deyil ki, xidmət üçün ödəniş etmiş qadınlar müasir
kontraseptiv üsulları barəsində məsləhət almağa neqativ yanaşırlar. Bu mövzunun
gələcəkdə tədqiq olunmasına ehtiyac var.
Bu tədqiqat təchizçilər tərəfindən kontraseptiv istifadəçilərinin ÜST məsləhətlərindən fərqli
olaraq, həkimə gəlişlərinin və testlərin/proseduraların daha çox məsləhət görülməsi kimi
bəzi faktları ortaya çıxarıb. Həkimə əlavə gəlişlər müştərilər üçün təkcə çox baxt tələb
etmir, eyni zamanda xidmətlərə görə ödənişlərin miqdarını artıra bilər. Bundan başqa,
həkimə əlavə gəlişlər müştərini müasir üsulların riskli olması fikrinə gətirib çıxara bilər. Bu
əlavə gəlişlər müştərilər arasında UDV istifadəsinin bahalı olması kimi şübhəli anlamın
yaranmasına köməklik edə bilər. Həkimlər UDV və oral kontraseptivlərin istifadəsinin
başlanmasını istəyən müştərilərə ultrasəs müayinəsini də məsləhət verirlər. Ultrasəs
müayinəsinə qadınların ehtimal ki, qeyri-rəsmi ödəniş etmələri həb istifadə edilməsi üçün
maliyə və məntiqi maneə ola bilər.