Microsoft Word tarfilmet11. doc

Yumnın’ bul payg’ambarlıq so’zlerin du’nya ju’zindegi barlıq h’aq insanlar qabılladı. 

Yum din ja’miyettin’ rawajlanıwında ko’bine urıs-qag’ıslar, kelispewshilikler sebepshisi 

bolıwına qaramastan ol marallıq normalardı tastıyıqlap olardı h’a’reket etiwine kepillik 

beretug’ınlıg’ın aytıp o’tedi. Etika Yum determinist bizlerdin’ barlıq is-h’ereketimiz 

ıng’aylılıg’ımızdag’ı, tabiyg’ıy baylanıslı dep esaplaydı. Pikirlewdin’ o’zi aqıl h’esh 

qanday h’a’reket keltirip shıg’armaydı. Aqıl tek h’aqıyqıy h’a’m jag’an, tabiyiy h’a’m 

buzılg’andı u’yretedi. Xızmet, Yum h’aqıyqıy h’a’m tınıshlıq aqırında basımshılıq h’a’m 

zorlıqtan u’stin kantingentine isenetin edi. Yum egeptik emes, al antiratsionalstik realist, 

o’zinin’ pikirin biologiya-antronologiyag’a tiykarlanıp ju’rgizedi.» Tsezardın’ Angliyanı 

basıp alıw tariyxı» shıg’arması da usıdan ibarat. Demek D.Yum XVIII a’sir Angliya 

burjuaziyasının’ bir wa’kili bolg’an sonlıqtan onın’ filosofiyalıq ko’z-qarasları olardın’ 

ruwxıy, siyasıy h’a’m sotsiyallıq pozitsiyasın qorg’awg’a qaratılg’an. 

 

 

 

8-Tema: XVIII-XIX  a’sir ortalarında tariyx fildosofiyası ilimiy 

tariyxının’ baslang’ısh basqıshı 

2 saat lektsiya, 4 saat a’meliy 

Romantizm. J.J.Russonın’ ja’miyetlik –siyasiy ko’z-qarasları. G.Gerder 

h’a’m onın’ «Ja’h’a’n tariyxı filosofiyası boyınsha ideaları». Nemets klassik 

filosofiyasının’ tariyxıy- filosofiyalıq ideaları. Kanttın’ tariyxıy- filosofiyalıq ko’z-

qarasları. İ.G.Fixte, F.Shiller, V.F.Gegeldin’ tariyx filosofiyası. Tariyxıy pikirlerdin’ 

h’a’r tu’rliligi Aqıldın tusiniktin’ tariyxtag’ı ornı. Tariyx negizi. Tariyxıy rawajlanıw 

h’a’m erkinlik insannın’ tariyxtag’ı ornı. T.Karleyl tariyxıy qah’armanlarg’a sıyınıw. 

A.Sen-Simonnın’ rawajlanıw teoriyası. K.Markstın’ tariyxıy materializmi. Tariyxtın’ 

rawajlanıwı ta’biyiy tariyxıy protsess sıpatında. Ekonomikalıq faktordın’ tutqan ornı. 

O’ndiris ku’shleri h’a’m o’ndiris qatnasıqları. Pozitivizm. Kant h’a’m onın’ 

miynetleri. D.G.Nibur., T.Mommzen, Ranke. 

 

 A’debiyatlar dizimi: 

I. Tiykarg’ı a’debiyatlar: 

1. Karimov İ.A.-Wzbekistonning wz istiqloli va taraqqiёt ywli. T., «Wzbekiston» 1992.. 

2. Karimov İ.A.-Wzbekistonning siёsiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy 

tamoyillari. T.»Wzbekiston». 1995. 

3. Karimov İ.A. –Wzbekiston Milliy istiqlol, iqtisod, siёsat, mafkura. T., «Wzbekiston». 

1996. 

4. Karimov İ.A. –Tarixiy xotirasiz kelajak ywq. T., «Sharq. 1998. 

5. Karimov İ.A.-Yangicha fikrlash va ishlash-davr talabi. T., «Wzbekiston». 1998. 

6. Karimov İ.A. –Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq millatni-millat qilishga xizmat etsin. 

«Tafakkur» jurnal bosh muxarrirning savollariga javoblar. T., «Wzbekiston». 1998. 

7. Barg M.A. Epoxi i idei. Stanovlenie istorizma. M., 1987. 

8. Blok M. Anologii istorii ili remeslo istorika. M., 1986. 

9. Boling Brok. Pisma ob izuchenii i polze istorii. M., 1978. 

---

10. Brodel F. Materialnaya tsivilizatsiya, ekonomika i kapitalizm XV-XVIII vv v 3-x 

tomax. M., 1985-1992. 

11. Berdyaev N.A. Smısl istorii. M., 1990. 

12. Burjuaznaya filosofiya antropologiya XX veka. M., 1986. 

 

II. Qosımsha a’debiyatlar: 

1. Ortega-i-Gassnet X. Degumanizatsiya iskusstva i drugie rabotı. M., 1991. 

2. Farabi Sotsialno-eticheskie traktatı. Alma-Ata. 1973. 

3. Fevr L. «Boi za istoriyu». M., 1991. 

4. Freyd Z. «Neudovletvorennost kulturoy». M., 1990. 

5. Freyd Z. Trudı raznıx let v 2-x tomax. Tbilisi. 1991. 

6. Fromm E. Dusha cheloveka. M., 1992. 

7. Fukidid İstoriya. L., 1981. 

8. Xayrullaev M. Farabi. T., 1975. 

 

 

Tariyxıy ko’z-qarastan alıp qarag’anda tariyx filosofiyası a’yemgi da’wir 

filosofiyası ha’m avtobiografiyasınan baslanadı. Jan’a da’wirde bul ilimge XVIII-

a’sir ag’artıwshılarınan Viko, Volter, Gerder, Kondoxse, Monteske ha’m tag’ı 

basqalar u’les qostı. 

Solardan Volter quyt-jılı ilimge «tariyx filosofiyası» terminin qollandı. Ma’selen 

İ.G.Gerderdin’ tariyx filosofiyası miynetinde o’z aldına pa’n sıpatında tu’sindiriledi. 

Ag’artıwshılar Avgustin Blajennıy Avreliy (354-430) Xristian bogoslavı mistik-

filosof. Ol diniy isenimsiz bilim ha’m haqıyqatlıq joq degen printsipti qolladı. 

Avgustin o’zinin’ (426) «O grade bojiem » «Qudalar jarlıg’ı haqqında» 

shıg’armasında ja’ha’n tariyxının’ xristianlıq kontseptsiyasın rawajlandırdı. Onın’ 

pikirinshe tag’dir man’layg’a jazıladı degen qudaylıq anıqlamanı jarattı. Ol qudaylıq 

ku’shti shirkew u’stemligin ta’n aldı. Avgustinnin’ bul ta’liymatı Rim papasının’ 

hasılzada fiodallarg’a qarsı gu’resinde a’hmiyetli rol atqardı. Avgustin taliymatı 

xristian geologiyası ushın a’hmiyetli boldı. Olar vlasttın’ hu’kimine qarsı bolg’an 

adamlardı qudaylar ha’mirine qarsı boladı dep jazaladı. Avgustin ideyası xristian 

dininin’ protestant katolik ha’m provoslav shirkewlerinin’ ta’liymatınan orın aldı.  

XVIII-a’sir ag’artıwshıları Avgustinnin’ ta’liymatı Teologiyalıq tu’sindiriwine 

qarsı shıg’a otırıp, tariyx filosofiyasına sebepmalik ideyasın alıp kelip, rawajlanıw 

teoriyasın islep shıqtıyu Adamzattın’ rawajlanıwı ushın geografiyalıq ha’m 

ja’miyetlik ortalıqtın’ ta’siyrin tiykarlap berdi. Bunnan bılay tariyx-filosofiyası 

iliminin’ rawajlanıwına Gegel Georg Vilgelm Frinrix (quu0-qieq) nemets filosofı 

obektiv idialist bolıp esaplanadı. 

 

9-Tema: XIX a’sir aqırı-XX a’sir tariyx filosofiyası.  

İlimiy tariyx. 

4 saat a’meliy 

 

Tariyxıy kritikalık analizleudin’ juwmaqları pikirlewdin’ posmodernistik 

diniy janalau usılı. Turmıs filosofiyası. Paradoksları qarama-karsılıg’ı F.Nitsshe, 

---