Microsoft Word X?z? v? Siy?z. ?h tar doc

 
263
 
ƏDƏBİYYAT 
 
Azərbaycan dilində 
 
1. Abdulla Fazili. Atropatena er. əv. IV - er. VII əsri. Bakı, Elm, 
1992, 214 s. 
2. Aşurbəyli S. Bakı şəhərinin tarixi. Bakı, Avrasiya Press, 
2006. 413 s. 
3. Ağasıoğlu F. Etrusk – Türk bağı. Bakı, Qismət, 2011, 178 s. 
4. Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, III c. Bakı, Lider, 2005,  
328 s. 
5. Azərbaycan dastanları. 5 cilddə, IV c. Bakı, Lider, 2005,  
464 s.  
6. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 3 cilddə, I c. Bakı, Çıraq, 
1997, 451 s. 
7. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 4 cilddə, II c. Bakı, Elm, 
1980, 576 s. 
8. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 4 cilddə, III c. Bakı, Elm, 
1983, 556 s. 
9. Bahəddin Ögəl. Böyük Hun imperiyası. Bakı, Gənclik, 1992, 
255 s.         
10. Bünyadov Z. Azərbaycan VII-IX əsrlərdə. Bakı, Azərbaycan 
Dövlət Nəşriyyatı, 1989, 334 s.   
11. Bünyadov Z. Azərbaycan Atabəyləri Dövləti. Bakı, Elm, 
1985, 334 s.   
12. Bünyadov Z., Yusifov Y. Azərbaycan tarixi. Bakı, Azərbay-
can Dövlət Nəşriyyatı, 1994, 687 s.  
13. Cəfər Cabbarlı. Əsərləri. I cild. Bakı, Şərq – Qərb, 2005, 
327 s.  
14. Cəfər Cabbarlı. Əsərləri. II cild. Bakı, Şərq – Qərb, 2005, 
359 s. 

---

 
264
15. Düma A. Qafqaz əsəri (təəssürat). Bakı, Yazıçı, 1985, 144 s.  
16. Evliya Çələbi. Səyahətnamə. Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəş-
riyyatı, 1997, 87 s. 
17. Əfəndiyev O. Azərbaycan Səfəvilər Dövləti. Bakı, Azərbay-
can Dövlət Nəşriyyatı, 1993, 299 s. 
18. Əfqan. Bəy İnal. Bakı, Yazıçı, 1989, 336 s. 
19. Əlihüseyn Dağlı. Ozan Qaravəli. Bakı, MBM, 2006, 192 s.  
20. Əlihüseyn Dağlı. Ozan Qaravəli. Azərbaycan Respublikası   
MEA  Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmaları İnstitutunda  
C-1175/38009 şifrəli əlyazma. 
21. Əli Polat. Üç min ilin hikməti. Bakı, “Yurd” Nəşriyyat – 
Poliqrafiya Birliyi, 2002, 719 s.   
22. Əliyarov S.S., Mahmudov Y.M. Azərbaycan tarixi üzrə qay-
naqlar. Bakı, Azərbaycan Universiteti Nəşriyyatı, 1989, 321 s. 
23. Əliyev N.Ə. Azərbaycan memarlığı II minilliyin sonunda // 
AMİU Elmi əsərləri №1, 2000, s. 3-6.  
24. Əliyev V.H. Tarixin izləri ilə. Bakı, Gənclik, 1975, 80 s. 
25. Əliyev V.H. Azərbaycanda Tunc dövrünün boyalı qablar 
mədəniyyəti. Bakı, Elm, 1977, 168 s.      
26. Ərəb və fars sözləri lüğəti. Bakı, Yazıçı, 1985, s. 737. 
27. Əsədov F. Çarizmi Azərbaycana gətirənlər. Bakı, Gənclik, 
1993, 140 s. 
28. Əsgərov E.M., Rəhimov N.Ə. İslamın əsasları. Bakı, Dini 
Araşdırmalar Mərkəzi, 2002, 319 s. 
29. Faruq Sümər. Oğuzlar. Bakı, Yazıçı, 1992, 426 s.  
30. Fərzəliyev Ş.F.  Həsənbəy Rumlunun “Əhsənüt – təvarix”   
əsərində bəzi hərbi istilahlar. // Azərbaycan EA məruzələri. 
1976, №3, s. 73-74.   
31. Fəzlullah Rəşidəddin. Oğuznamə. Bakı, Azərbaycan Dövlət  
Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 1992, 71 s. 
32. Firdovsi. Şahnamə. Bakı, Azərnəşr, Bakı, 1934, s. 310.  
33. Firdovsi. Şahnamə. Bakı, Yazıçı, 1987, s. 336. 
34. Hacı Firuz Əhmədli. Xızı rayonunun toponimiyası. Bakı, 
Araz, 2003, 99 s. 

---

 
265
35. Herodot. Tarix. Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1998, 
325 s. 
36. Həvilov H.A. Azərbaycan etnoqrafiyası. Bakı, Elm, 1991, 
252 s.  
37. Homer. İliada, Odisseya. Bakı, Yazıçı, 1986, 483 s.  
38. Hüseynov M.M. Uzaq daş dövrü. Bakı, Gənclik, 1973, 71 s.  
39. İncil. Bibliya Tərcümə İnstitutu, 1993, 612 s.  
40. Jan Şardən. Səyahətnamə. Bakı, Elm, 1994, 91 s.  
41. Kərimov L. Azərbaycan xalçası. Bakı, Yazıçı, 1985, 236 s.   
42. Kitabi Dədə Qorqud. Bakı, Yeni nəşrlər evi, 1999, 704 s.    
43. Kruşinski Y.T. Xristian səyyahın tarixi. Bakı, Azərbaycan  
Dövlət Nəşriyyatı, 1993, 102 s. 
44. Qumilyov L.N. Qədim türklər. Bakı, Gənclik, 1993, 533 s. 
45. Qurani Kərim. Bakı, Qismət, 2004, 457 s.   
46. Mahmudov Y.M. Orta əsrlər tarixi. Bakı, Azərbaycan 
Universiteti Nəşriyyatı, 1989, 133 s. 
47. Mahmudov Y.M. Səyyahlar, kəşflər, Azərbaycan. Bakı, 
Gənclik, 1985, 183 s.  
48. Mahmud İsmayıl. Azərbaycan tarixi. Bakı, “Azərbaycan 
Ensikloprdiyası” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 1997, 320 s.    
49. Mahmud İsmayıl. Azərbaycan xalqının yaranması. Bakı, 
Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1995, 63 s. 
50. Mahmud İsmayıl. Azərbaycan tarixi. Bakı, Azərbaycan 
Dövlət Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 1992, 260 s.   
51. Mehmet Rıhtım. Seyid Yəhya Bakuvi və xəlvətilik. Bakı, 
Qismət, 2005, 251 s.  
52. Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. I c. Bakı, Şərq – Qərb, 2005, 
400 s. 
53. Məhəmməd Füzuli. Seçilmiş əsərləri. Bakı, Yazıçı, 1984, 
268 s.  
54. Məmmədəliyev V.M. İslam. Bakı, Azərbaycan Dövlət 
Nəşriyyatı, 1985, 162 s.  
55. Məmmədov A. Kəngərlər. Bakı, Azərbaycan Dövlət 
Nəşriyyatı, 1996, 128 s.  

---

 
266
56. Məşədixanım Nemət. Azərbaycanda pirlər. Bakı, Azərbay-
can Dövlət Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 1992, 99 s.  
57. Mirəhmədov Ə., Həsənzadə T. Molla Nəsrəddin. XII cilddə. 
I cild. Bakı, Elm, 1988, 719 s.  
58. Mikayıl Müşfiq. Seçilmiş əsərləri. III cilddə. Üçüncü cild.  
Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1973, 353 s. 
59. Mikayıl Müşfiq. Seçilmiş əsərləri. I cild. Bakı, Avrasiya 
press, 2008, 241 s. 
60. Moisey Kalankatuklu. Albaniya tarixi. Mxitar Qoş. Alban  
salnaməsi. Bakı, Elm, 1993, 269 s. 
61. Musayev M. Xızı XX əsrdə. Bakı, “Nurlar”, 2010, 167 s.  
62. Nağısoylu M., Zeynallı M. Azərbaycan dili. 2009, 255 s.  
63. Nəcəfzadə A.İ. Müşfiqin duyğu yarpaqları. Bakı, “Təhsil” 
nəşriyyatı, 2009, 127 s. 
64. Nizami Gəncəvi. İskəndərnamə. Bakı, Yazıçı, 1982, 689 s. 
65. Onullahi S.M. Qədim Təbrizin mədəniyyət tarixindən (X-
XVII əsrlərdə). // “Qobustan” jurnalı. Bakı, 1974, №3. s. 54-57. 
66. Piriyev V. Azərbaycan XIII-XIV əsrlərdə. Bakı, Nurlan, 
2003, 456 s.  
67. Rəcəbov Ə., Məmmədov Y. Orxon-Yenisey abidələri. Bakı, 
Yazıçı, 1993, 389 s. 
68. Rəfail Oğuztürk Dağlı. Cənnət qapıları. Qlobus-printer, 
Bakı, 2007, 222 s. 
69. Rəfail Oğuztürk Dağlı. Həzrəti Zul Qar Neyn. Bakı, Qlobus-
printer, 2008, 239 s. 
70. Rəfail Oğuztürk Dağlı. Sızan həqiqətlər. Bakı, Bakı Univer-
siteti , İqtisad Universiteti, 2002, 52 s.  
71. Rəfail Oğuztürk Dağlı. Vəhdət həsrəti. Bakı, Qlobus-printer, 
2006, 159 s. 
72. Rəfik Özdək. Türkün qızıl kitabı. Birinci kitab. Bakı, 
“Yazıçı” Ədəbi Nəşrlər Evi, 1996, 142 s. 
73. Rüstəmov R.Ə., Sadıqov H.M. Türkcə-Azərbaycanca-Rusca   
sözlük. Bakı, Elm, 1993, 269 s.  

---

 
267
74. Rüstəmov С.N. Qobustan-Azərbaycanın qədim mədəniyyət 
ocağı. Bakı, Nurlar, 2006, 96 s. 
75. Rüstəmov С.N. Qobustan dünyası. Bakı, Azərnəşr, 1994, 
176 s.      
76. Rzayev Ə. El-oba yerlərimiz. Bakı, 2004, 129 s. 
77. Sadıq Zeynaloğlu. Tarixin qan yaddaşı. Bakı, Azərbaycan  
Respublikası “Xatirə kitabı” nəşriyyatı, 2001, 357 s. 
78. Sarabski H.M. Köhnə Bakı. Bakı, Şərq-Qərb, 2006, 144 s. 
79. Seyidov M. Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən.  
Bakı, Yazıçı, 1989, 485 s. 
 80. Səlimov T.Q. – Şağani. Abşeronlular. Bakı, Elm, 1993, 
 311 s.     
81. Süleymanov M. Eşitdiklərim, oxuduqlarım, gördüklərim. 
Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1987, 319 s.  
82. Süleymanov M. Nuru paşa. Bakı, Hərbi nəşriyyat, 1999,  
142 s. 
83. Süleymenov Oljas. Az-ya. Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriy-
yatı, 1993, 303 s.  
84. Şükürlü Ə. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı, 
“Maarif” nəşriyyatı, 1993, 302 s. 
85. Təhmasib M.H. Azərbaycan xalq dastanları. Bakı, Elm, 
1972, 397 s.  
86. Vəlixanlı N. Ərəb Xilafəti və Azərbaycan. Bakı, Azərbay-
can Dövlət Nəşriyyatı, 1993, 303 s.   
87. Yusifov Y. Qədim Şərq tarixi. Bakı, Bakı Universiteti Nəş-
riyyatı, 1993, 487 s.  
88. Zeynalabdin Marağayi. İbrahim bəyin səyahətnaməsi. Bakı, 
Elm, 1982, 497 s. 
89. Zərinəzadə H.H. Fars dilində Azərbaycan sözləri. Bakı, 
Azərbaycan EA-nın nəşri, 1962, 436 s.  
 

---

 
268
Türk dilində 
 
90. Abdullah Gürgün. Prof. Sven Lagerbring. İsveççenin Türkçe  
ile benzerlikleri. İstanbul, 2008, 120 s. 
91. Ağasıoğlu Firudin. Tanrı Elçisi İbrahim. Bakü, 2009, 151 s. 
92. Bahaeddin Ögel. Türk kültür tarihine giriş. IX cilt. Ankara:   
Başbakanlık Basımevi, 1987, 393 s.  
93. Bahaeddin Ögel. Türk kültür tarihine giriş. VIII cilt. Ankara:   
Başbakanlık Basımevi, 1987, 393 s.  
94. Berkuk İ. Büyük Harpde (334). Şimali Kafkasyadaki faali-
yyetlerimiz ve 15. Fırkanın harekatı ve muharebeleri. 94 saylı. 
Sayı 35. Askeri Matbaa, İstanbul, 1962, 103 s. 
95. Kemahlı Feyzullah. Herkese lazm olan iman. Hakikat Ltd. 
Şti. İstanbul, 1997, 464 s.  
96. Mahmud Kaşğari. Divani lüqat-it-türk. III c., Ankara: Türk 
Tarih Kurumu Basımevi, 1986, 452 s.  
97. Nesirova Sekine. Bayıl Gesrinin sırları. T.C. Kültür Bakan-
lığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara, 1996, 53 s.  
 98. Nişancızade. Mirat-i Kainat. Birinci cild. Berekat Yayıme-
vi,  Beyaz Saray No 11, Beyazıt – İstanbul, Yaylacıq Matbaası, 
İstanbul, 1987, 736 s.  
 99. Serhat Taşkıran. Türk Kültürü. Kara Kuvvetleri sayısı. Sayı 
130, 1973. 809-164 s.  
 
Rus dilində 
 
100. Алиев К. Античные источники по истории Азербайд-
жана. Баку, Элм, 1987, 128 с. 
101. Алиев Н.А. К вопросам формирования оброза города // 
Ученые записки, Баку: АзИСУ, 1996, с. 6-8. 
102. Ашурбейли С. Государство Ширваншахов. Баку, Элм,  
1983, 341 с. 

---

 
269
103. Бакиханов А. Гюлистан-и Ирам. Издательство «Элм»,   
Баку, 1983, 304 с. 
104. Варакин А., Зданович Л. Тайны исчезнувших цивили-
заций. Рипол – Классик, Москва, 2001, 475 с. 
105. Велиханова Н. История Азербайджана по документам   
и  публикациям. Баку, Элм, 1990, 381 с. 
106. Величко В.Л. Кавказ. Издательство «Элм», 1990, 249 с.   
107. Вигасин А.А., Дандамаев М.А. История Древнего Вос-
тока. Москва, «Высшая школа», 1988, 416 с.  
108. Георг Эберс. Уарда. Москва, Издательство «Правда», 
1987, 430 с.  
109. Гидион З. Пространство, время, архитектура. Москва,  
Стройиздат, 1964, 456 с. 
110. Грушка Э. Теория города. Москва, Стройиздат,  1972, 
248 с.  
111. Гуляницкий Н. Архитектура гражданских и промыш-
ленных зданий. Том 1. История Архитектуры. Москва, 
Стройиздат, 1984, 336 с. 
112. Гумилев Л.Н. Тысячалетие  вокруг Каспия. Азербайд-
жанское Государственное Издательство, Баку, 1991, 307 с. 
113. Керимов В. Оборонительные сооружения Азербайджа-
на. Баку, Огуз эли, 1990, 132 с. 
114. Липкин С. Манас великодушный. Государственное 
Издательство детской литературы Министерство Просве-
щения РСФСР, Москва, 1958, 255 с.   
115. Лоция Каспийского моря. Министерство Обороны Со-
юза ССР Главное Управление Навигации и Океанографии.  
Для служебного пользования, 1975, 251 с. 
116. Мамедов Т.М. Кавказская Албания. Издательство «Ма-
ариф», Баку, 1995, 211 с.  
117. Махмуд Исмаиль. История Азербайджана. Азербайд-
жанское Государственное Издательство, Баку, 1995, 95 с. 
118. Минорский В.Ф. История Ширвана и Дербенда Х – 

---

 
270
ХI вв. Издательство Восточной литературы, Москва, 1963, 
264 с.  
119. Оппенхейм А. Древняя история Месопотамия. Главная  
редакция восточной литературы, 1990, 317 с.  
120. Плетнева С.А. Хазары. Москва, «Наука», 1986, 89 с.  
121. Прохоров А.М., Абашидзе И.В. Мифы народов мира.   
Энциклопедия, том I. Москва, «Советская Энциклопедия», 
1987, 671 с.  
122. Прохоров А.М., Абашидзе И.В. Мифы народов мира.  
Энциклопедия, том II. Москва, «Советская Энциклопедия», 
1987, 719 с.  
123. Прохоров А.М., Абашидзе И.В. Мифологический сло-
варь. Москва, «Советская Энциклопедия», 1987, 719 с.  
124. Прохоров А.М., Абашидзе И.В. Гражданская война и 
военная интервенция в СССР. Москва, «Советская Энцик-
лопедия», 1987, 719 с. 
125. Сумбатзаде А.С. Азербайджанцы – этногенез и форми-
рование народа. Баку, Элм, 1990, 381 с. 
126. Тревер К.В. Очерки по истории и культуре Кавказской    
Албании. Издательство АН СССР, Ленинградское отделе-
ние, 1959, 391 с. 
127. Терехов Н.М., Колосова Л.Н. Малый атлас мира. Глав-
ное Управление Геодезии и Картографии при Сов. Минис-
тров СССР. Москва, 1981, 147 с.  
128. Фазлаллах Рашид ад-дин. Огузнаме. Баку, «Элм», 1990, 
127 с. 
129. Филиппов Ю.В. Географический Атлас. Главное Уп-
равление Геодезии и Картографии МВД СССР. Москва, 
1954, 191 с. 
130. Шифман И.Ш. Александр Македонский. Ленинград, 
«Наука», Ленинградское отделение, 1988, 205 с.  
131. Эрнест Ренан. Жизн Иисуса, Апостолы. Москва, Со-
ветский писатель, 1991, 597 с.  

---

 
271
Fars dilində 
 
132. Ədülqasim Tahiri. Tarix-i ictimai və siyasi-ye İran. Tehran,   
1347, 221 s. 
133. Məhəmməd Bəndər Rigi. Muncidi-əl-tüllab. Qum, Səhafi: 
Həbib, 1374, 864 s.  
 
Saytoqrafiya 
 
134. http: //tr.wikipedia. org/wiki/Sar%C4%B11%C4%B1. Elaz 
% C4%B1% C4%9F 
 
Arxiv materialları 
 
135. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi. Fond 10, siya-
hı №1, saxlama vahidi 28, səhifə 259. 
136. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi. Fond 43, siya-
hı №2, saxlama vahidi 7197. 
137. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi. Fond 43, siya-
hı №2, saxlama vahidi 7200. 
138. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi. Fond 43, siya-
hı №2, saxlama vahidi 7207. 
139. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi. Fond 43, siya-
hı №2, saxlama vahidi 7233, səhifə 859-866. 
140. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi. Fond 43, siya-
hı №2, saxlama vahidi 7234.  
141. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi. Fond 43, siya-
hı №2, saxlama vahidi 7235. 

---

 
272
 
KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR 
 
Ön söz........................................................................................ 3 
Müəllifdən................................................................................. 7 
Giriş......................................................................................... 11 
 
I Fəsil. Dərbənd-Beşbarmaq sədləri haqqında elmi açıqla-
malar........................................................................................ 18           
1.1. Sədlərin inşa tarixləri haqqında......................................... 18 
1.2. Tarixdə Dərbənd-Beşbarmaq sədlərindən vahid müdafiə 
sistemi kimi istifadə etmiş dövlətlər......................................... 46             
1.3. Sədlərin və Beşbarmaq qayanın adları ilə bağlı 
açıqlamalar............................................................................... 65 
I fəsil üzrə nəticələr.................................................................. 71 
 
II Fəsil. Beşbarmaq dağı ətrafında məskunlaşmış azər-türk-
lərin (dağlıların) tarixi........................................................... 74 
 
2.1. Ən qədim zamanlardan oğuz türklərinin yurdu olmuş Xızı-
ya 1044 və ya 1045-ci ildə səlcuq oğuzlarının – Arslan Yabqu-
nun elatının gəlişi və məskunlaşması....................................... 74      
2.2. XIII-XVII əsrlərdə Beşbarmaq dağı ətrafına gəlmiş 
türksoylu tayfalar.................................................................... 106             
2.3. Sovetlər dövründə dağlıları mənsub olduqları azər-türk 
köklərindən ayırmaq cəhdləri................................................. 119              
2.4. Beşbarmaq dağı ətrafında məskunlaşmış dağlıların kökündə  
duran tayfalar, nəsillər, onların adət-ənənələri və yaşadıqları 
ərazinin toponimləri............................................................... 134      
2.5. XIX-XX əsrlərdə Xızı camaatının işğalçılara qarşı 
mübarizəsi.............................................................................. 204              
II fəsil üzrə nəticələr................................................................230 
 

---

 
273
III Fəsil. Azərbaycan tarixinin öyrənilməsində Dərbənd-
Beşbarmaq sədlərinin rolu.................................................. 235 
 
3.1. Sədlərin yerləşdiyi coğrafi şərait və ölçüləri................... 235 
3.2. Azərbaycan tarixinin öyrənilməsində sədlərin rolu......... 241         
3.3. Dərbənd-Beşbarmaq müdafiə sistemindəki qala-şəhərlərin 
öyrənilməsi perspektivi.......................................................... 245 
III fəsil üzrə nəticələr............................................................. 250      
Umumi nəticə........................................................................ 252 
 
Göyxan, Qomişər, Gədik, Beşbarmaq, Quşçu mahallarında bəzi 
yurd yerləri, oğuz boyları və toponimlərinin siyahısı............ 257 
Ədəbiyyat.............................................................................. 263 
Arxiv sənədləri, şəkillər....................................................... 272 
 

---

 
274
RƏFAİL  OĞUZTÜRK  DAĞLI 
(Mustafayev Rəfail Salman oğlu) 
 
XIZI VƏ SİYƏZƏN BÖLGƏSİNİN  
                             TARİXİNƏ DAİR 
              (ARXEOLOJİ-ETNOQRAFİK TƏDQİQAT) 
Bakı – 2011 
 
___________________________________________________ 
 
Mətbəənin direktoru: Fuad Hüseyn 
Dizayner: Seymur Babayev 
Texniki redaktor: Azər Rəsulov 
Korrektor: Zeynəb Mustafazadə 
Kitab «AFPOLİQRAF» 
mətbəəsində çap edilmişdir 
Yığılmağa verilmişdir: 20.10.2011 
Çapa imzalanmışdır: 04.11.2011 
Tiraj 2000; ş.ç.v. 17.5 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
275
                        
Müəllif minnətdarlığını bildirir 
 
    Tarixi  həqiqətlərin insanlara çatdırılması sahəsində görkəmli alimimiz 
hacı Arif Muradov, professor Xanlar Qurbanov, polkovnik Eldar Eyvazov, 
Rəhman Firudin oğlu Məmmədov, Arif Qurban oğlu Seyfəlov, cərrah 
Əlisəfa Xıdır oğlu Haqverdiyev, hacı Ağarza Xanəhməd oğlu Rzayev, hacı 
Gülabbas Yusifov, polkovnik Namiq Ağazəki oğlu Qasımov, Respublikanın 
Əməkdar incəsənət xadimi rejissor Məhərrəm  Əlisəftər oğlu Bədirzadə, 
Xızı rayon Mədəniyyət və Turizm şöbəsinin müdiri Sənan Talıbov, yazıçı 
hacı Rafiq Savalan, “Xızı” qəzetinin baş redaktoru Rafael Məmmədovun da 
fəaliyyətləri çox əhəmiyyətlidir. 
    Xızının mahal bölgüsü ilə  xəritəsi ilk dəfə “Sızan həqiqətlər” kitabında 
dərc edilmişdir. Bəzi toponimlərin dəqiqləşdirilməsində qazılu Rəhman və 
Nəsir molla Ramazan oğlu, qaçeylu Vaqif və Saday Gülbudağ  oğlu 
Hacıyev, əlişarlu Xanbala Zərbəli oğlu Cavadov, isalu Səfər Həsənbala oğlu 
Novruzbəyov, Arif Gülhüseyn oğlu Həsənov, xanmirzəli Güləhməd 
Comərd oğlu Həmzəyev, atabəylu Yadulla Ağamirzə  oğlu Allahverdiyev 
iştirak etmişlər. 
    “Vəhdət həsrəti”, “Cənnət qapıları” və “Həzrəti Zul Qar Neyn” kitabları 
da Mehman Firudin oğlu Məmmədovun vəsaiti hesabına çap edilmişdir.   
    Sadıq Zeynaloğlunun “Tarixin qan yaddaşı” adlı tədqiqat işində Ağdərə 
kənd sakinləri  Əbdülağa  Əliağa oğlu Qurbanov və  Əlican  Əhməd oğlu 
Əhmədov yaxından iştirak etmişlər. 
    Bəzi faktların dəqiqləşdirilməsində, materialların, fotoşəkillərin  əldə 
edilməsində, dağlıların  şərəfli tarixindən söhbət açan sənədli və elmi-
publisistik filmlərin çəkilişində Faiq Knyaz oğlu  Şükürov, Etibar Əlisəfa 
oğlu Bayramov, Nazim Hüseynağa oğlu Nəcəfov,  Əlipaşa Məhəmmədəli 
oğlu Cəfərov, Seyyid Arif  Böyükağa oğlu, Mirbağır Əlövsət oğlu İsayev, 
Seyyid  Hacı Mireyyub, Azər Qurban oğlu Seyfəlov, İsgəndər Ramazanov, 
Atabala Hacıbala oğlu Aslanov, İlqar Dilavər oğlu Rüstəmov, Yarbala 
Zərbala oğlu Nadirov, Etibar Əbdülkərim oğlu Kərimov, Naib Gülabbas 
oğlu Zeynalov, Asif Fərruğ oğlu Həmzəyev, İlqar Nurəddin oğlu Nəcəfov, 
Fərhad Sərvər oğlu  Əmirov, Rasim Əhmədağa oğlu Məmmədov, Hikmət 
Xanbala oğlu Cavadov, Ağaəmi Ağahüseyn oğlu Hüseynov, İlqar Fərruğ 
oğlu Nəsrullayev, Adil İsgəndər oğlu Səmədovun xüsusi əməyi vardır.