Rüstəm Kamal
195
Çatıb axıрыn çağırır.
Məni çağıran çağırır,
Açın yaxamı, gedim.
Qulu Agsəsdə ölüm çox intim hadisə kimi, gündəlik mütləq
hadisə kimi yaşanılır. Olüm dərk olunan, yaşanılan yoxluqdur.
Yuxu, ölüm-itim mövzuları mətnlərə bir sufi ovqatı ("xalq
sufiliyi"), bir nisgil-xiffət gətirir. Bu, Qarabağ müharibəsində
itkin düşən məktəb dostu Xaliqə həsr etdiyi şeirində aydın
sezilir:
Allaha baxmasaydım,
Girməzdim yuxuma da.
Torpaq kimi soyuyur –
Ən isti, yaxın adam.
Той-вай гаршыдурмасы юлц-дири, qarşıdurmasının fəlsəfi
əvəzediciси oлur.
...Diri yаxan sığыnır
Ölü torpağын təkinə.
...Toyuna çağırmadın,
Vayına çağır дərsi.
...Mən onu itiyim kimi sevdim,
O məni tapдыıgы qədər...
Гулу Аьсяс дцнйанын ясас образы Allah-Mənadır.
Mənanın mövcudluğu-dünyanın mövcudluğudur. - "Sənsən hər
yer..." kitabın adı yaxşı seçilibdir. O hər şeyi anlamağın ilk
fokusudur. ".. Səndə nə var çəkir məni". Sorğu-sual heyrət-
təəccüb, şübhə, giley-güzar... - hamısı bu fokusa bağlıdır. Onun
varlığının təzahürünün mümkünsüzlüyü də Mənadır.
Quлu Ağsəsin Allahлa bu qədər ərk-yana davranışı genetik
inanc yaddaşından və bir də türk düşüncəsinin tipologiyasından
Rüstəm Kamal
196
irəli gəlir. "Türklər qədim dövrlərdən başlayaraq, öz
Tanrıları ilə sıx mənəvi-ruhi təmasda olmuş, ondan qorxub
çəkinməmiş, əksinə, ona könüldən bağlanmış, İslamı qəbul
edəndən sonra həmin sadəlövhlük, səmimilik müsəlman
Allahına münasibətdə də özünü göstərmişdir" (Nizami
Cəfərov).
Qulu Ağsəsин Tanrıyla ünsiyyətинdə rəsmiyyət yoxdur.
"Mən - Sən" ünsiyyət kanalı özünü, dünyanı... anlamaq
durumudur. Və anlamaq aktı o zaman başlayır ki, "Mən" "Sən"
məkanına сясля daxil olur. О, Танрынын варлыьына
ешитмякля инаныр.
Demə, nə eşidirsən
Nə səsin çıxır sənin.
...Beləymişsən, yaxşı ki,
Tanıdım axır səni.
Bu tipli şeirlər, (inanıram ki, onun ömür fəlsəfəsinin tərkib
hissəsidir) onun fiziki-mənəvi-psixoloji varlığının hüdudlarını
müəyyənləşdirir. Bu şeirlər şair Qulu Ağsəsin yaşam
sadəlövhlüyünün poetik isbatıdır:
Nə boydasan görən heylə?
Bir ölçüyə gəlmirsən.
Bäş çəkmirsən qulıfarынa
Bizə niyə gəlmirsən?..
Cecəni mənə tapşıran
Xeyirdimi, özü yatmır...
"Kitabi-Dədə Qorqud"da Oğuz bəylərinin Uca Yaradana
duası-yalvarışı da belə səmimidir:
Ucalardan ucasan!
Rüstəm Kamal
197
Kimsə bilməz necəsən!
Əziz Tanrı!
Sən anadan doğulmadın
Sən atadan olmadın.
Kimsə rizqin yemədin
Kimsəyə güc etmədin
Qamu yerdə əhədsən,
Allahü-səmədsən!
Qulu Ağsəs öz ömrünün mənasına və miqyasına hörmət
qoyan şairdir.
Rüstəm Kamal
198
RƏFAIL INCƏYURD: LƏHCƏНИН ШЕИРИ
Rəfail İncəyurdun bir şair kimi dəyişməz, ürəkdən inandığı
ədəbi-estetik mövqeyi və əxlaqı var.
Onun şeirləri ilə yaxından tanış olan istəkli oxucu
göstərəcək ki, şair sözlə ömrün sərhədini artıq ayırmaq istəmir.
Şeir ömrün, ömür də şeirin məntiqini tamnam müəyyənləşdirir.
Rəfail öz ömür yaşamına qıraqdan; dostlarına, yaxınlarına,
el-obasına isə içdən baxmağı bacarır (“Kiminsə içinə hənir
gətirdi…”).
Rəfail İncəyurd saz şeirinin formalarına sədaqətlidir və bunu
yurd yerimizə, dilimizə candan-qandan bağlılığı kimi anlamaq
gərəkdir.
Hər şeyin ötəri, keçici olduğu bir zamanədə ədəbi-bədii
dəyərlərə bağlılığın xoş bir niyyətlə, qətiyyətlə və inamla dədə-
baba sözünü yazıb oxumasını ancaq alqışlamaq lazımdır. O,
Vaqifi, Aşıq Ələsgəri, Abbas Tufarqanlını, Səməd Vurğunu,
Hüseyn Arifi… görüb eşidibdir.
Rəfail İncəyurdun sözü üçün ləhcə-şivə ilham mənbəyi,
poetik sözü “eydirmək” imkanıdır, nazlanması, ərklənməsidir.
Onun şeirlərində ləhcənin “görünməsi”, israrla eşidilməsi
yurd sevgisinin və qanın səsinin başqa bir adıdır, torpağın
qorunması cəhdidir. Ləhcə bəzən sözün məkan mənsubluğunu
göstərməklə yanaşı, təkrarsız məna-intonasiya qatı yaradır:
Ürəyimiz boyda olaq,
Hər pənahda, hoyda olaq.
Noola, kənddə toyda olaq
Külləyələr qara sajı,
Elə döymü Aşıq Hajı?
Burada “j” səsinin intensivliyi şüeirin etnik-bədii ovqatını
və obrazını mükəmməl şəkildə tamamlayır.
Rüstəm Kamal
199
Rəfailin “Qıjıtnamə”lər adlandırdığı bölüm (mənim çox
sevdiyim) İncə Dərəsinin şifahi nitq stixiyası, incəlilərin folklor
təfəkkürü ilə bağlıdır.
Ənənəvi obrazlar, deyimlər canlı nitq hadisəsidir və Rəfail
İncəyurdun poetik mədəniyyətinin iç dünyasıdır, poetik dilini
anlamaq kodudur. Rəfaildə elə obrazlar, deyimlər dəsti var ki,
şairin öz ovqatını, xarakterini, sevgili xalqının taleyini
anlamağa kifayət edir.
O, şeirləri uşaqlığını, gül-çiçəyini, doğmaların-yaxınların
adlarını unutmamaq üçün yazıbdır. Ömrün 50-sindən sonar
tanınması yazın (uşaqlığın-ilkinliyin, başlanğıcın) da tanınma
işarəsi olur ki, şairin yaş və xatirə şeirlərinin nisgili də elə
burdandır:
Bildirçin hürkütdüm, xam at tovladım,
Çər-çəpiş teylədim, quzu qovladım.
Bütün fəsillərə şeir payladım-
Könlümün sahibi təkcə yaz oldu.
Rəfail İncəyurd ləhcə nisgilini sözə çevirməyi bacarır. Hər
sözündə бу nisgilin xəzəl xışıltısı “eşidilir”.
Onun şeirlərində “lal” söz yoxdur, ancaq söz qışqırmır,
çığırmır. Hər şeirin içində bir qımqımı havası, cinas cəhdi yatır.
Saz Rəfail İncəyurdun ləhcəsinə müdrik ağsaqqal obrazını
gətirib, sözün ibrət-nəsihət dərəcəsini artırıb:
İncəyurd der: barrandı küt kündələr,
Zaman özü əyrisini rəndələr.
Nəkaradı bu fənada bəndələr
Bir Allah var, bir də haqqın qılıncı.
Göy yiyiəsi ilə ünsiyyət onun şeirlərinin ontoloji
məsələsidir. Mübarək mənalar dünyası onun poetik lüğətini,
rədifini-qafiyəsini təşkil edir. Nəcib Fazil Qısakürək deyir:
Dostları ilə paylaş: |
