Microsoft Word Z. Bayramli Kitab son variant doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
161 nizam-intizam yaradır və əsgəri təşkilatın maliyyələşdirilməsi məsə- lələri ilə məşğul olurdu. Ləşgərnəvis qoşunun kargüzarı olub, vəzir vəzifəsinin astanasında durduğu güman edilir (20, 239). «Xolde bərin» də I Şah Təhmasibin dövründə Mirzə Fətullah və İsa bəyin ali divan ləşgərnəvisi olduqlarını görürük (128, 446). «Təzkirət əl- müluk»da ləşgərnəvisin hüquq və vəzifəsi haqqında müfəssəl məlu- mat vardır. Qaynaqda göstərilir ki, sərhəd əmirləri, hakimləri və sultanların say hesabına dair dəftərlər, yəni onların özlərinin və xidmətlərində olan hərbi qulluq heyətinin siyahısını o saxlayırdı. Bəylərbəyilər, mahal hakimi olan sultanlar, onların mülazimlərinin və ümumiyyətlə, istər mərkəzi və istərsə də yerli idarələrdə əsgəri təşkilatla bağlı olan bütün məmurların mənsəbləri, məvacibləri, həmesaleləri, soyurqallarına aid bütün fərmanlara, hökmlərə o mö- hür vurur, əsgəri heyətin qulluq fərmanlarını isə birbaşa özü tərtib edir, məvaciblərini də dəftərinə yazıb, yuxarı dövlət idarələrinə təqdim edirdi (132, 41). XV əsrdə Baharlı və Bayandur sülalələrinin hakimiyyəti illərində olduğu kimi, Səfəvilər dövründə də vilayətlərin ərazisin- dəki ordunun əsgəri heyəti ilə əlaqədar olan cinayət hadisələrinə qoşun qazısı adlı xüsusi məmurlar baxır və cinayət tərkibli məsələ- ləri onlar həll edirdilər. Qoşunun bütün məvacib cədvəli də onların möhürü ilə təsdiq olunurdu. Qoşun qazısının möhürü olmadan həmin siyahı rəsmi sənəd hesab olunmurdu (132, 3-4). İskəndər bəy Münşi Şah Müzəffərəddin Şirazidən söhbət açarkən yazır ki, o əvvəl Şirazda şeyx ül-islam olub, Sultan Məhəmmədin hakimiyyəti dövründə (1578-1587) saraya gətirilib qoşun qazısı vəzifəsinə təyin edilmişdi. Sultan Məhəmmədin ona xüsusi hörməti vardı. O, II Şah İsmayıl zamanında da qoşun qazısı vəzifəsində olmuşdu (80, 148, 223). Ancaq «Təzkirət əl-müluk»da göstərilir ki, İsfahana sədr təyin ediləndən sonra qərara alındı ki, buradakı qoşunla bağlı şəri işlərə şahın hüzurunda divanbəyi baxsın. Artıq bundan sonra İsfahandakı qoşun qazısının divanbəyi keşikxanasına gəlməsinə icazə verilmədi (132, 3-4). «Təzkirət əl-müluk»da qorçu vəziri haqqında qeyd edilir ki, səfərdə olan qorçuların xidmətə aid vəsiqələrini və başqa sənədləri, 162 sipahsalarların və sərdarların qədim mülazimlər barədə yazdıqları vərəqləri yüksək hökumətin alicah vəzirlərinin hökmü və alicah qorçubaşının icazəsindən sonra möhürləyir ki, mərkəzi dəftərxanada qeydiyyata düşüb-çıxmada çətinlik olmasın. Qorçular, yüzbaşılar, qor yasovulları və sairənin hal və vəziyyətinə aid sənədləri də qorçu vəzirləri möhürləyərdilər. Yüzbaşılar, qor yasavulları, yaraq qorçu- ları və yeni qorçuların qulluq vərəqəsi, vəsiqələri yuxarıda adı çəki- lən vəzirlər yanında saxlanılır. Vəzir qorçuların qulluq vəsiqələri, əlavə tiyul və maaş hökmlərini və onların ünvanını da yazırdı. Həm də hökmlər və fərmanlar sırasında məvacib, tiyul, həmesale, ənam, tənxah baratı və onlara aid sənədləri möhürləyərdilər. Vəzir bu idarənin mustoufisi ilə bərabər (padşahın) behiştə bənzər məclisində qorçuların sayını, san vəsiqələrini, tiyul, məvacib, həmesalesinin miqdarını ərz edirdi (132, 36-37). Şah Təhmasibin dövründə Şamlı elinin Ərəbgirli oymağından olan Əliqulu bəy qorçuların vəziri idi. I Şah Abbas hakimiyyətə keçənə qədər o bu vəzifədə qalmışdı. Mirzə Fətulla isə qorçuların mustoufisi idi. Ondan sonra qorçuların vəzir- ləri bir qayda olaraq bu nəsildən təyin olunurdu (80, 164-165). İskəndər bəy Münşi Türkmanın «Tarix-i aləm arayi Abbasi» əsərində Ərəbgirli əsilzadələrinin fasilələrlə bu vəzifədə olmaları ilə yanaşı, Həmədan əsilzadələrindən Məlik bəyin də qorçu vəziri olması haqqında məlumat vardır. Türk və fars dillərində şeirlər yazan Məlik bəy Həmədanın Əsədabad kəndində anadan olmuş, gənc yaşlarında Xorasanda Abbas Mirzənin sarayında qulluq etmiş və Abbas Mirzə Şah olduqda onu da qorçu mustoufisi təyin etmiş- dir. Bir qədər sonra Məlik bəy qorçu vəziri olmuşdu. O, 1611-ci ildə vəfat etmişdir (80, 851). «Təzkirət əl-müluk» qeyd edilir ki, qorçu mustoufisinə tabe olan dörd nəfər mirzə fərdi qulluğa qəbul barədə verilmiş hökmlərin tarixini, məvacib, ənam, tiyul, həmesale, tələb miqdarı, qarovul dəftərini hazırlayırlar ki, burada qarovula üzürsüz səbəbə görə çıxmayanlar və onların buraxdıqları günlərin sayı da göstərilirdi. İdarə vəsiqələri, hazır-qaiblik təsdiqləri, işdən çıxarılma və vəfat vərəqələri mustoufi və onun mirzələrinin dəftərxanasında saxlanılır. Mirzələrin yoxlama yekunları əsasında qulluqdan çıxanların məva- 163 cibi, qaiblik günləri və səfərdən qayıtma zamanın təfavüt hissəsi, vəfat edənlərin (qanunla) qərarlaşdırılmış həmesale və tiyulları hökumət nəfinə zəbt olunurdu. Qorçuların tələb, tənxah, tiyul və həmesale vəsiqələini, qorçu camaatının tiyul, həmesale, məvacib, barat hökm və fərmanlarını, mülazimlik hökmlərini mirzələr yazır- dılar. Bütün sənədlər hazırlandıqdan sonra onlar mustoufinin imza və möhürü ilə təsdiq edildi (132, 37). «Təzkirət əl-müluk»da qorçularla yanaşı, qulam, tüfəngçi və topçuların da vəzr və mustoufilərinin statuslarının şərhi verilmişdir (132, 38, 39, 40). Faktiki olaraq, qorçu vəzir və mustoufisi kimi, qulam, tüfəngçi və topçu vəzir və mustoufisi də öz idarə səlahiyyət- ləri çərçivəsində eyni funksiyanı yerinə yetirir, hətta onların işçi- lərinin sayında ciddi fərq yox idi. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|