MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Az ərbaycan dili məsələləri
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Az ərbaycan dili məsələləri 187 anda saçı ağarmış, həniri batmışdı (I kitab, 3-cü nəşr, s əh.275). Nümun ədən “qocalmış” sözü əsərin sonrakı çapında çıxarılmışdır. Əsərin birinci variantında bu söz yerində işlənməmişdir. Məlum olduğu üzrə, “qocalmış” sözü insa- nın yaş etibarilə artdığını, böyüdüyünü bildirən ifadədir. Burada is ə söhbət Mixaylın böyük oğlunun yaşa dolma- sından yox, böyük müsibət qarşısında onun saçının qəfil ağarmasından gedir. Göründüyü kimi, “qocalmış” sözünün ilk variantda işlənməsi fikirdə qismən anlaşılmazlıq, qeyri- d əqiqlik yaradır. Buna görə də müəllif əsərin dili üzərində işləyərkən həmin sözü atmış və beləliklə, məna dəqiqliyinə nail olmuşdur. Ə.Əbülhəsən əsərin dili üzərində işləyərkən surətlərin xarakterin ə uyğun olmayan və qismən kobud sayıla bilən sözl ərdən əsəri maksimum təmizləməyə çalışmışdır. Ona gör ə də əsərin ilk variantında rastlaşdığımız bu tipli söz- l ərə sonrakı nəşrlərdə rast gəlmirik. Məsələn: O, i şindən ayrılıb nahaqdan avaralanmağa məcbur edil ən yaxşı, işgüzar təsərrüfatçı kimi şikayətlənirdi: deyir- di ki, bizd ən başqa da ruslardan, ermənilərdən, ukrayna- lılardan, tatarlardan o qədər qəhrəmanlar var ki. Hə onları c əbhədən ayırırlar, nə sirk ayısı kimi küçəbəküçə gəzdi- rirl ər, nə yubileyi olan artist kimi o yan, bu yana çəkib kostyum tikdirirl ər, nə hədiyyə verirlər (Əlyazmasında, 1967, s əh.324) 24 ; O, işindən ayrılıb nahaqdan avaralan- mağa məcbur edilən yaxşı, işgüzar təsərrüfatçı kimi şikayətlənirdi: deyirdi ki, bizdən başqa da ruslardan, ermə- nil ərdən, ukraynalılardan, tatarlardan o qədər qəhrəmanlar var ki. H ə onları cəbhədən ayırırlar, nə yubileyi olan artist 24 Əsərin əlyazmasının bir hissəsi yazıçının şəxsi arxivindədir. Misir S əfərov 188 kimi o yan, bu yana ç əkib kostyum tikdirirlər, nə hədiyyə verirl ər... (4-cü kitab, səh.315-316). Lakin K əyan siçovul kimi yenə torpağa girəcək, sabah da, birisi gün d ə... Kim bilir, daha nə qədər bu rütu- b ətli torpaqda yaşayacaqdı (I kitab, I nəşr, səh.274); Lakin K əyan yenə torpağa girəcək, sabah da, birisi gün də... Kim bilir, daha n ə qədər bu rütubətli torpaqda yaşayacaq idi... (I kitab, 3-cü n əşr, səh.222). Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Şirin Cəfərovun danışığında işlənmiş “nə sirk ayısı kimi küçəbəküçə gəzdirirlər” ifa- d əsi ikinci variantda ixtisar edilmişdir. Bu ifadə surətin xarakterin ə və nitqinə uyğun olmadığı kimi əsərin dilini də kobudlaşdırır. Buna görə də əsərin ikinci variantında hə- min ifad ə atılmışdır. “Siçovul kimi” ifadəsi də məhz yuxarıda dediyimiz fikirlə əlaqədar dilin estetik tələbindən ir əli gələrək ikinci variantda ixtisar edilmişdir. Bel əliklə, əsərin mətnindən artıq söz, ifadə və cüm- l ələri çıxarmaqda yazıçının əsas məqsədi əsərin dilini sad ələşdirmək, cilalamaq və daha da lokonik etməkdən ibar ət olmuşdur. Bura q ədər deyilənlərdən aydın olur ki, Əbülhəsən “Dostluq qalası” romanının bədii kəyfiyyətini artırmaq, dild ə yığcamlıq, ahəngdarlıq, axıcılıq yaratmaq üçün dilimizin imkanlarından geniş istifadə etmiş, əsərin dili üz ərində inadla və ardıcıl olaraq işləmişdir. Hər sözü, hər ifad əni yerli-yerində, düzgün işlətməyə can atmışdır. Ə.Əbülhəsən yersiz sözdən, fikrin ifadəsini ağırlaşdıran t ərkib və cümlələrdən bacardıqca qaçmağa çalışmışdır. Az ərbaycan dili məsələləri 189 Yazıçı bilmişdir ki, “ehtiyatsız deyilmiş söz hikmətli nitqə daxil olduqda onun m ənasını korlayıb məhv edə bilər” 24 . “DOSTLUQ QALASI” ROMANININ SÖZ- LÜĞƏT TƏRKİBİ M əlum olduğu kimi, bədii əsərlər ümumxalq dilinin v ə bu dil üzərində təşəkkül tapmış ədəbi dilin söz ehti- yatını özündə toplayan mühüm və əsas mənbədir. Təsadüfi deyildir ki, söz z ənginliyi, sözün üslubi-funksional imkanlarından ustalıqla və maksimum istifadə bir qayda olaraq böyük s ənətkarları fərqləndirən səciyyəvi əlamət kimi q əbul edilir. Burada, təbii ki, sözün yalnız kəmiyyət z ənginliyi nəzərdə tutulmur (hərçənd ki, bu da vacib şərtlərdəndir), hər şeydən əvvəl, onun məna zənginliyi, m əqam müxtəlifliyi, sözün daxili məzmununun bütün gücü v ə qüdrəti ilə aşkarlana bilməsi nəzərdə tutulur. “Hansı yazıçının üslubu mükəmməldir, yaxşıdır sualına q əti cavab vermək çətindir, lakin ümumi bir meyar vardır ki, bu da qısa və mənalı yazmaq, təsvirlərdə tam, düzgün v ə səhih bədii mənzərələr və surətlər yaratmaq, fikri sadə v ə aydın ifadə etmək, şəxsiyyətləri təsvir edərkən hər bir xasiyy ətə uyğun dil tapmaq, jarqondan, az anlaşılan mə- h əlli sözlərdən qaçmaq, ümumi Azərbaycan ədəbi dili dair əsində hərəkət etmək... Xülasə, elə yazmaq ki, oxumaq asan v ə xoş olsun” 25 . 24 M.B.M əmmədov. N.Nərimanov nəsr əsərlərinin dili üzərində necə işlə- mişdir. V.İ.Lenin adına APİ-nin “Elmi əsərləri”, XI seriya, 1964, N 5, səh. 112. 25 M.Arif. Ədəbi tənqidi məqalələr. Azərnəşr, 1958, səh. 216. Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|