MiSİr səFƏrov azərbaycan diLİ
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Misir S əfərov
Misir S əfərov 226 addımbaşı qarşıya çıxırdı. Vurulub yanmış, qaralmış tanklar, maşınlar iri toplar, köpmüş qara heyvərələrtək qar içind ə havadan asılıb qalan kimi görünürdü. Külək tutma- yan, qarın yaxşı oturmadığı hər qarış yerdə donmuş qanlı əski-üskü, dəlmə-deşik əleyhqaz, dəbilqə, tüfəng qırığı, parçalanmış pulemyot təkəri, top lülələri, minasaçan borular, boş gilizlər və düşmən meyidləri tez-tez gözə d əyirdi” (IV, 6). Yuxarıdakı mətn daxilində hərbi terminlərin xüsusi b ədii ekspressiv funksiya daşıdığı göz qabağındadır. Prof.S.C əfərov terminlərin bədii mətndə üslubi yeri və mövqeyi m əsələsindən danışarkən, qeyd edir ki, “...ter- minl əri yazıçılar əsərin süjeti ilə əlaqədar işlətdikləri üçün əsərin məzmunu daha qüvvətlənmiş, obrazların daxili al əmi daha qabarıq verilə bilmişdir” 74 . * * * “Dostluq qalası” romanının söz-lüğət tərkibi, Az ərbaycan bədii nəsr dilinin xüsusi bir qolu kimi, xalq yazıçısı Əbülhəsənin səciyyəvi-fərdi nəsr dilinin, epik t əhkiyəsinin məna üslub zənginliyi, bu dilin bəhrələndiyi qaynaqlar bar ədə, onun özünəməxsus təkmilləşmə və cilalanma yolları haqda dolğun və əyani təsəvvür yaradır. İnanırıq ki, bu istiqamətdə, mötəbər bir mənbə kimi, müt əxəssislər əsərə hələ çox müraciət edəcəklər. 74 S.C əfərov. Müasir Azərbaycan dili. “Maarif” nəşriyyatı, Bakı, 1970, s əh.80. Az ərbaycan dili məsələləri 227 Ə.ƏBÜLHƏSƏNİN “DOSTLUQ QALASI” ROMANINDA BƏDİİ SÖZÜN MƏNA İNCƏLİKLƏRİ B ədii əsərlərin dil-üslub zənginliyi ancaq onun lüğət t ərkibindəki sözlərin statik çoxluğu və kəmiyyəti ilə, onun müt əhərrik məzmun çalarlarının varlığı ilə müəyyənləş- dirilir. Çünki m əhz məna zənginliyi, sözün müxtəlif məna keçid v ə dönümləri bədii əsərin keyfiyyətini, onun emosional t əsirini təyin edən əsas göstəricidir. Ə.Əbülhəsən “Dostluq qalası” romanında üslubi m əqsəddən asılı olaraq sözlərin rəngarəng çalarlarından geniş bəhrələnmişdir. Əsərdə işlənmiş sözlərin ilk - əsas m ənalarından başqa, sözlərin daxilində gizlənmiş dərin v ə geniş məna imkanlarını sənətkar həssaslıqla duymuş və h əmin sözləri lazımi məqamda oxucuya çatdırmaq istədiyi fikr ə müvafiq olaraq çox məharətlə hərəkətə gətirmişdir. S ənətkar əsərdə söslərin məna incəliyinə, dəqiqliyinə xüsusi diqq ət vermiş və nəticədə əsərdə sözlərin zəngin m əna xüsusiyyəti yaranmışdır. T əsadüfi deyildir ki, əsərin lüğət tərkibində təkmənalı sözl ər azlıq təşkil edir. Təbii ki, bədii əsərin dili obrazlı dil olduğu üçün təkmənalı sözlərin funksional mövqeyi əsərdə neytral xarakter daşıyır. Adətən, ümumi və xüsusi adların, terminl ərin və s. bu tipli anlayışların ifadəsi ilə məhdud- laşır. Buna görə də obrazlı dil sözün başqa bri qatına, onun çoxm ənalılığına daha həssasdır. Sözl ərin çoxmənalılıq xüsusiyyəti dilin, o cümlədən b ədii dilin məcazi şaxələnməsi və deməli, inkişafı üçün başlıca mənbələrdəndir. Dildə yaranan yeni anlayışı ifadə Misir S əfərov 228 etm ək üçün həmiş yeni söz axtarılmır; həmin anlayışın ifad əsi üçün dildə mövcud olan sözlərin yeni mənada işlədilməsi, yeni məzmun çaları kəsb etməsi lazım gəlir. N əticədə dildə bu və ya başqa anlayışı ifadə edən söz ikinci, üçüncü, b əzən də daha çox mənanı qazanmış olur. “Yazıçının söz sənətkarlığı yalnız zəngin söz ehtiyatına malik olmasında deyil, bəlkə, eyni zamanda bir sözü müxt əlif mənalarda işlədə bilməsindədir” 75 . B ədii ədəbiyyatda sözlərin çoxmənalılığından istifa- d ə etməyin böyük üslubi rolu vardır. Çünki, “sözlərin bir m ənadan başqa mənaya keçərək müxtəlif məna çalarlığı v ə məcazi məna əmələ gətirmək xüsusiyyəti dilimizin söz yaradıcılığında və bədii söz ustaları tərəfindən rəngarəng z əngin ifadələrin meydana gətirilməsində çox böyük rol oynayır” 76 . Ə.Əbülhəsənin “Dostluq qalası” romanındakı çoxmə- nalı sözlərin zənginliyi yuxarıdakı fikrə səciyyəvi nümunə ola bil ər. Sənətkar dilin lüğət tərkibinə daxil olan söz qruplarının hər birində məna incəliyinə, çalarlıqlarına xüsusi əhəmiyyət vermiş, sözlərin çoxmənalılıq kəsb edə bilm ək imkanlarından maksimum bəhrələnməyə çalış- mışdır. Əsərin söz-lüğət tərkibində ümumişlək sözlərin çox- m ənalılıq funksiyası qazanması öz üslub keyfiyyətlərilə, semantika baxımından diqqəti xüsusilə cəlb edir. Əslində biz ə elə gəlir ki, əsərin bədii-emosional varlığı özünü m əhz bu dil qatında bütünlüklə büruzə verir. 75 M.R əfili. Ədəbiyyat nəzəriyyəsinə giriş. V.İ.Lenin adına APİ-nin n əşriyyatı, Bakı, 1958, səh.133. 76 S.C əfərov. Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. ADU-nun nəşri, Bakı, 1958, s əh.22. Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|