Moisey Kalankatuklu Albaniya tarixi
Yüklə 6,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 T.İ.Ter-Qriqoryan “Albaniya tarixi” əlyazmasında erməni kilsə xadimlərinin münasibətini göstərən maraqlı faktlar gətirir. Məsələn, Üç Müəzzin katolikosu Simeon əlyazmasının kənarlarında bu sözləri yazmışdır: “Yalnız “Albaniya tarixi”ndə (deyilir ki,)- buna bütün nüsxələrdə deyil, ancaq bəzi nüsxələrdə rast gəlmək olar- guya Yeliseydən sonra (74-cü il) müqəddəs Qriqoriyədək (340-cı il) Albaniya katolikos kürsüsündə başqa albanlar da oturmuşlar; lakin bu yalandır və bunlar sonradan əlavə edilmişdir”. Başqa bir yerdə: ”Bizim dırnaqla işarə etdiyimiz yerlər- yalandır və sonralar şöhrətpərəstlər tərəfindən öz xeyirlərinə əlavə edilmişdir, çünki digər tarixlərdə (“Albaniya tarixi”əlyazmalarında.-Z.B.) bu əsla yoxdur. Belə güman edirəm ki, bunu katolikos Ananiyadan sonra (958-ci il)”Alban rahibləri etmişlər”. 1 İ.P.Petruşevski haqlı olaraq göstərir ki, erməni kilsəsi Albaniyada “ölkəni erməniləşdirmək aləti olmuşdur. Onun bu rolu VIII əsrin başlanğıcından etibarən xüsusilə nəzərə çarpır, yəni o zamandan sonrakı erməni monofizit katolikosu İlya xalkedonçuluq edən Albaniya katolikosu Nersesi (Babur) ərəb xəlifəsinin köməyi ilə devirmişdi və Albaniyada ruhanilər və knyazların bir hissəsinin, Alban kilsəsinin erməni kilsəsindən müstəqilliyini qorumaq cəhdini əks etdirən xalkendonçuluq (pravoslav) hərəkatı ermənipərəst monofizitlər tərəfindən yatırılmışdır”. 2 N.Y.Marr da vaxtilə göstərmişdi ki, Albaniya ərəb 1 Erməni tarixinin arxivi,1864,s.399. T.İ.Ter- Qriqoryandan sitat gətirilib,vər.4-5. 2 И.П.Петрушевски. Dağlıq Qarabağ kəndlərinin imamları,s.8. 18 xəlifələrinin köməyi ilə “Erməniyyənin antixalkedon kilsəsinin əlinə keçmişdir”. 1 Albaniya katolikoslarının təyinatı hüququ Albaniya kilsəsindən erməni keşişlərinin əlinə keçdi və bundan sonra Albaniyada xalkendonçuluğa rəğbət bəsləyənlər ” qılıncla və əsarətlə məhv edilməli” idi. 2 Erməni tədqiqatçılarının arasında indi geniş yayılan “ erməni Albaniyası”, “erməni albanları” və s.kimi adlar elə buradan törəmişdi (son zamanlar öz evimizdə bəslənmiş “tarixçilər” üzə çıxıb albanları türk və daha “yaxşı” ayrum olmasının iddiasındadırlar). Beləliklə, aydındır ki, nə Arsax və nə də əhalisi erməniləşdirilmiş albanlardan, hazırda isə erməni sayılan digər vilayət və rayonlar “ heç bir zaman erməni mədəniyyəti mərkəzlərinə mənsub olmamışdır.Erməni kilsəsi heç olmazsa Sünikdə (Zəngəzurda ) Orbeli knyazları dövründə və ondan sonra gösterdiyi təsiri Albaniya xalqlarının erməniləşmiş nəsilləri arasında göstərə bilməmişdir”. 3 Erməni kilsəsi “Albaniyanın bütün kilsələrində sülh”ü 1 Н.Й.Марр. Arkaun, s.7. 2 Bax: M.Kalankatuklu. III, 5-11-ci fəsillər. 3 И.П.Петрушевски, s. 13.Bax: N.Adons Yustinian dövründə Erməniyyə, s.223:”Arsaxın kantonları Albaniyaya məxsusdur”. Belə fikir söyləndiyi halda, başa düşmək olmur, nə səbəbə görə A.L.Yakobson, iddia edir ki, Arsax (və Xaçın) qədim erməni vilayətləridir (və ya knyazlıqlarıdır), halbuki onun özü Alban Qandzasar məbədindən ( monastırından deyil!) bəhs edərkən təsdiq edir ki, bu məbəd “ XIX əsrədək Albaniya katolikosunun kürsüsü olmuşdur”(bax: A.Л.Якобсон.Из истории, с.144). Qandzasarın və Amaras- Ağ Oğlanın erməni kilsəsi tərəfindən mənimsəmə niyyətlərinin qabağını almaq üçün Respublika P rezidentinin fərmanı elan edilib. 19 yalnız yadelli işğalçıların köməyi ilə bərqərar edirdi, 1 erməni
katolikosluğunun mənafeyi hər dəfə tələb etdikdə erməni kilsəsi həmişə yadelli işğalçıların köməyinə əl atır, “ xaç bayrağı ilə öz yolu üzərində tarixi Albaniya və onun bir hissəsi olan Qarabağ (Arsax) xalqlarını” yox edirdi. 2 N.S.Vartapetovun qeyd etdiyi kimi, erməni kilsəsi “həmişə özü üçün yeni şəraitə bacarıqla uyğunlaşdırdı və siyasi vəziyyətdən asılı olaraq, səfəvilər sonra da rus çarına qulluq göstərdi; necə ki, vaxtilə həmin qaydada hərəkət edib, Bizans imperatorları, İran Sasani şahları, ərəb xəlifələri, monqollar və digərləri qarşısında baş əymişdi”. Son zamanlar erməni kilsəsi yenə də öz əsassız və uydurma iddialarına qayıdaraq Albaniya kilsəsinin birinciliyini mənimsəyir. Uydurub, bu uydurmaya inanıb, başqalarını da bu uydurmaya inandırmağa çalışan erməni kilsəsi bu uzunəsrli vərdişlərini indi çaxnaşmada olan erməni ziyalılarının canlarına da yeritməyə çalışır. Respublikamızın Prezidentinin bu yaxında elan edilmiş fərmanı məhz Qandzasar və Amaras-Ağ Oğlan alban məbədlərinin erməni kilsəsi tərəfindən mənimsənilməsinə qarşı yönəldilmişdir. “Alban tarixi ” Azərbaycan dilinə çox çətinliklə tərcümə olunurdu. Xaçpərəst məfhum və istilahların lüğətlərimizdə qarşılıqları olmadığı üçün tərcümə çox ağır gedirdi. İndi hər şey arxada qaldı və oxucular 1 M. Kalankatuklu. III, 11-ci fəsil. 2 Н.С.Вартапетов. Христианские памятники Карабаха, vər.9; Yenə orada. К вопросу, vər. I.
20 özləri bu yazıya qiymət verə bilərlər. Hər halda tərcümə və şərhlər maraq göstərənlərə azacıq da olsa kömək edə bilsə, öz vəzifəmi yerinə yetirilmiş hesab edərəm. Kitabın fəsilləri xronoloji çərçivəyə salınmışdır. Bakı, 1990-1991. Yüklə 6,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|