Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.4. Struktur funksionalizmi. Struktur funsionalizmin ən məşhur nümayəndələrindən biri Alfred Radklif Braun hesab olunur. O Kembric universitetində sosial antropologiya üzrə təhsil almış, 1806-1808-ci illərdə isə çöl tədqiqat işləri aparmışdır.Sonrakı illərdə Avstraliya, Mərkəzi Afrika, Çinin cənubunda da antropoloji tədqiqatlar aparan Braun 1938-ci ildə 24 ildən sonra Britaniyaya dönür və Oksford universitetinin sosial antropologiya kafedrasına rəhbərlik edir. Eyni zamanda Britaniya antropologiya institutunun prezidenti seçilir. Braunun əsərlərinin sayı çoxdur.Onun nəzəri müddəaları əsasən ―Andaman adaları.sosial antropologiya sahəsində tədqiqatlar‖, ―Primitiv cəmiyyətdə struktur və funksiya‖ və digər əsərlərində əks olunub. O,elmi fəaliyyətdə insanların gündəlik davranışı,ictimai həyatı, insan mədəniyyəti kimi xüsusiyyətləri funsionalist və struktur müstəvidən anlamağa səy etmişdir. Braunun dünyagörüşünə Spenser və E. Dürkheym müəyyən təsirə malik olmuşlar.Onların elmi-nəzəri müddəalarından istifadə edərək ibtidai icma cəmiyyətinin təbii struktur təsnifatını verməyə cəhd etmişdir. A.R.Braun (1881-1955) Braun antropologiyanı insan həyatının bütün cəhətlərini əhatə edən bir elm kimi xarakterizə edirdi və onun strukturunda üç istiqamət müəyyən edirdi: bioloji antropologiya, arxeologiya və etnoqrafiya. Etnoqrafiyanı etnologiya və sosial antropologiyaya bölürdü. Onun təsnifatına görə etnologiya konkret müəyyən tarixi zaman aralığında mövcud olmuş ayrı-ayrı xalqların,onların daxili inkişafını,mədəni əlaqələrinin öyrənilməsilə məşğul olan elm sahəsidir. Etnologiyanın əsas metodu tarixin rekonstruksiya metodudur.Braun qeyd edirdi ki,etnologiya bilavasitə yazılı mənbələrin məlumatlarına və çöl tədqiqatlarından olan məlumatlara əsaslanır. 97 İnsan mədəniyyətinin öyrənilməsində sosial antropologiya tamam başqa bir istiqamət əhatə edir.Onun vəzifəsi ayrı-ayrı mədəniyyətlərin rekonstruksiyası deyil, ictimai-mədəni inkşafın ümumi qanunauyğunluqlarının aşkar edilməsindən ibarətdir.Bu elmin əsas metodu isə induksiya metodudur. Braun göstərir ki, bu mədəniyyətin əsas xüsusiyyəti mədəni gerçəkliklərin ümumiləşdirilmiş formada analizi və tədqiqindən ibarətdir. Beləliklə sosial antropologiya insan mədəniyyətinin inkşafının ümumi qanunlarınını tədqiq edən elm kimi çıxış edir. Braun son tədqiqatlarda induktiv metod anlayışını müqayisəli metod anlayışı ilə əvəz edir.Molinovskidən fərqli olaraq Braun mədəniyyətin tarixi inkişaf qanunauyğunluqlarının tədqiqinin qeyri- mümkünlüyünü qəbul etmirdi.Braun belə hesab edirdi ki, ictimai həyat sahəsində də mövcud olan gerçəkliklərin müxtəlif təbii sistemlər şəklində düzmək mümkündür. Təbiətdə belə şəkildə atom molekul çıxış etdiyi kimi,ictimai həyatda insan qrupları,cəmiyyət çıxış edir. Brauna görə, ictimai sistemlərin elementləri kimi insanların fərdi xüsusiyyətləri,davranış mexanizmləri və bunların arasında mövcud olan ictimai əlaqələr çıxış edir. İctimai sistemin özü,sosial strukturu,ictimai ənənələrin ümumi məcmusu, ictimai ayin və ənənələrlə bağlı olan xüsusi hislər, duyğular olmaqla üç tərkib hissələrindən ibarətdir. Özünün erkən əsərlərində Braun əsasən mədəniyyət anlayışından istifadə edirdisə, artıq 30-cu illərdən etibarən sonrakı əsərlərində başlıca olaraq sosial struktur anlayışından geniş istifadə edib.Məhz bu dövrdən sonra onun tədqiqatlarının əsas obyekti kimi müxtəlif mədəniyyətlərin siyasi təşkili,qohumluq sistemlərinin xüsusisyyətləri və onların ictimai sistemlərdə rolu,ictimai inanc formalarının strukturunun funksional təzahürü kimi problemlər təşkil edir. Braun çox zaman hətta Molinovskini də struktualist adlandırırdı.O, ictimai sistemin strukturu kimi burada mövcud olan ictimai münasibətlərin çox mürəkkəb məcmusunu nəzərdə tuturdu.Bu münasibətlər real gözə dəyməsə də insan cəmiyyətinin bir sistem kimi mövcudluğunu onlarla bağlıdır. Braun hesab edir ki,hər bir insan cəmiyyəti özünün ictimai münasibətlər sisteminin mədəni modelini hazırlayır.Məhz bu modelin əsasında sosializasiya prosesində müxtəlif insanların davranışları müəyyən olunur.Onların cəmiyyətdə ictimai rolları hazırlanır. Cəmiyyətin ictimai münasibətlər sistemində onlar öz yerlərini tapırlar. 98 O, ritual, ayin, adət kimi anlayışları da, mövcud olan antropoloji gerçəklikləri də bu müstəvidən tədqiq edirdi.Hər ayinin mədəni dəyəri insan cəmiyyətinin strukturunda onun yerləşdiyi mövqe ilə müəyyən olunur. Braunun fikrinə görə, struktualizm anlayışı özündə bir-birilə bağlı olan üç cəhəti ehtiva edir: Birincisi, özlüyündə struktur-bu əsasən sosial rolların timsalında realizə olunur və faktiki olaraq sosial sistemin mövcudluğu bunlarla bağlıdır. İkincisi, strukturların həyata keçirdiyi funksiyalardır.Braunun fikrincə, funksiya insanların ictimai standartlaşmış fəaliyyət və düşüncə vasitəsidir. Bu yolla ictimai sistemlərdə mövcud struktur qorunur. Üçüncü mühüm cəhət isə ictimai tərəqqi və ya dəyişkənliklərdir. Brauna görə,insan toplumunda dinin canlı yaşamda fəaliyyətini öyrənmək lazımdır. Braunun sosial antropologiyada irəli sürdüyü bu ideyalar De Sosiur tərəfindən linqivistikada da geniş istifadə olunmuşdur.İngiltərədə Braunun birbaşa davamçısı kimi Evans Priçardı göstərmək olar. Evans Priçard (1902-1973) Evans Priçard İkinci Dünya Müharibəsindən sonra uzun müddət Şərqi Afrikada çöl tədqiqatları aparmış,Sudan və digər ərazilərdə nilot xalqlarını tədqiq etmişdir. Onun nəşr etdirdiyi ―Nuerlər monoqrafiyası‖ sosial antropologiyanın klassik əsərlərindən hesab olunur.O,Braunun ideyalarını inkişaf etdirərək, konkret sosioloji nəzəriyyələrdən istifadə etməyə çalışmışdır.Məhz bu ona müxtəlif cəmiyyətlərin struktur quruluşunu anlamağa və onlarda mövcud olan şəxsiyyətlərarası münasibətləri tədqiq etməyə imkan vermişdir.Bunun sayəsində insan cəmiyyətinin daha aydın şəkildə başa düşülməsi müəyyən olunmuşdur. Priçard əmin idi ki,hər bi ictimai sistemin elemetləri bir-birinə təsir edir. Onların qarşılıqlı münasibətləri müxtəlif istiqamətlərə yönəlmiş vektorlar şəklindədir. Braundan fərqli olaraq,o ictimai və mədəni sistemlərin birliyinə şübhə etmirdi.Onların bir gerçəkliyin iki təzahürü olduğunu qeyd edirdi. Daha çox cəmiyyətin tədqiqində struktur metoda önəm verən Evans,belə hesab edirdi ki, ilk növbədə mədəni formadan ictimai faktları 99 ayırmaq lazımdır.Məhz onların ayrılması nəticəsində cəmiyyətin və insan mədəniyyətinin tədqiqi mövcudolma qanunauyğunluqlarının araşdırılması mümkündür.Priçard insanlar arasında mövcud olan münasibətlərin özlərini də özünəməxsus bir struktur kimi qəbul edirdi.Öz növbəsində cəmiyyətdə mövcud olan bütün ictimai ierarxik münasibətlər götürüldükdə onlar ictimai sistem yaradır. Sosial antropologiya sosial inkişafın ümumi qanunauyğunluqlarını öyrənməlidir. Funksional struktualizmin Fransada inkişafı struktualizmin və poststruktualizmin yaranmasına gətitib çıxarmışdır. Fransada bu cərəyanın banisi Klod Levi Stros hesab olunur. Bir çox tədqiqatçılar onu ―struktualizmin atası‖ adlandırırdılar. ―Qəmli Tropiklər‖, ―Totemizm bu gün‖, ―Maskaların yolu‖ və digər əsərlərində Stros öz nəzəri müddəalarını irəli sürmüşdür.Brazliyada və digər bölgələrdə tədqiqatlar aparmış Stros Amerikada yaşayan 40-dan çox hindu qəbiləsini dünyaya tanıtmış,hinduların qohumluq sistemini tədqiq etmişdir. Stros nəzəriyyəsinin ilk növbədə insani cəhətlərini önə çəkməyə çalışırdı.Onun fikrincə insan mədəniyyət və təbiət arasında yaranmış dərin uçurum şəraitində yaşadığından tam xoşbəxt deyil.O,əsərlərində bir neçə müddəa ilə çıxış edirdi.İnsan cəmiyyətinin bütün rəngarəng gerçəklikləri müəyyən bir ilkin modelin modifikasiyasından,onun açılışından ibarətdir. Bu səbəbdən bunlar sistemləşdirilə və təsnif oluna bilər. Bu elementlər arasında mövcud əlaqələri onların bir-birilə münasibətdə yerləşməsini və ilkin modelindən müəyyən etmək mümkündür. Strosun struktur antropologiyada insan təfəkkürünün təhtəlşüur formasına xüsusi önəm verirdi.O ictimai həyatın bütün müxtəlif formalarının müəyyən bir məğzinə görə, müəyyən bir tamın müxtəlif formaları olduğunu qeyd edirdi.Davranış sistemləri, insanların şüurlu və təhtəlşüur fəaliyyətini idarə edənlər və s. Stros ilk növbədə insanı əhatə edən xarici mühitin özünün nədən ibarət olması haqqında sualı irəli sürür.Belə ki,insan mədəniyyətini başa düşmək üçün ilk növbədə ətraf mühitin insanlar tərəfindən hansı formada,necə qəbul olunması mühüm rol oynayır.Stros göstərir ki,insanların duyğuları ətraf mühiti dərk etməkdən, kodlaşdırırlar. Xarici aləmdə baş verən gerçəkliklər simvollara çevrilirlər. 100 Beləliklə, K.L.Strosun konsepsiyasında iki struktur rol oynayır: 1.İnsan təfəkkürünün strukturu; 2.İnsanı əhatə edən real mühitin strukturu. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|