Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Sosial işlə sosiologiyanın qarşılıqlı əlaqəsi
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4.5. Sosial işlə sosiologiyanın qarşılıqlı əlaqəsi.
Sosial işin nəzəriyyə və praktikası üçün insan probleminin tam halda biogen, psixogen və sosiogen elementlərinin üzvi vəhdəti kimi başa düşülməsinin prinsipial mənası vardır. Sosial iş insanın dünyagörüşünün təbiəti və mahiyyətinə nəzər salmadan öz məsələlərini səmərəli surətdə həll edə bilməz. İnsanın dünyanı başa düşməsində, onun həyatın mənası və məqsədləri haqqında təsəvvürləri, baxışları mühüm yer tutur. Sosiologiya ilə sosial işin sıx qarşılıqlı əlaqəsinin mövcudluğuna baxmayaraq, bu əlaqənin dəqiq aydınlaşdırılması zərurəti hər zaman mövcud olmuşdur. Məsələn, bu əlaqəni sosial işin həm tədris fənni, həm də em sahəsi kimi dəyərləndirilməsi kontekstində müşahidə etmək bəzi hallarda çətin olur. Həm nəzəri, həm metodoloji, həm də tətbiqi planda bu əlaqənin müəyyənləşdirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tətbiqi planda bu iki elm sahəsinin qarşılıqlı əlaqəsini onların tədqiqat obyektlərinin və predmetlərinin müəyyənləşdirilməsində, eləcə də tətbiq etdikləri səciyyəvi metodlarda müşahidə etmək olar. Hazırda çoxsaylı sosioloji ədəbiyyatın mövcudluğu müvafiq məsələlərin ətraflı aydınlaşdırılmasına imkan yaradır. Cari sahə üzrə ədəbiyyatın təhlili və xülasəsi aşağıdakıları söyləməyə imkan verir: Birincisi, sosiologiya və sosial işin tədqiqat obyektləri, yaxud onların nəyi öyrənməsi ilə əlaqədar məsələ ilə bağlı sosiologiyada müxtəlif fikirlər mövcuddur, lakin onların hamısını iki fikir ətrafında cəmləşdirmək olar: 101 Bir tərəfdən sosiologiyanın tədqiqat obyektinin bütövlükdə cəmiyyət, ayrılıqda isə sosial əlaqə və münasibətlərin rəngarəngliyi olduğunu israr edən fikir tərəfdarları, digər tərəfdən isə, ―sosiologiyanın obyekti – cəmiyyətin çoxsaylı sahələrindən biri olan sosial sahədir‖ fikrini irəli sürən qrup nümayəndələri çıxış edirlər. Həm elmi, həm də tətbiqi planda, bir elm kimi sosiologiyanın predmetinin və tədqiqat obyektinin xüsusiyyətlərini, müxtəlif sosioloji cərəyan və məktəb nümayəndələrinin nəzəriyyə və fikirləri kontekstində öyrənmək fyadalı olardı. Belə nəzəriyyələr sırasına sosiologiyada çox məşhur olan pozitivist cərəyanı və onun O.Kont, C.Mil və H.Spenser kimi məşhur nümayəndələrini aid edirlər. Pozitivist məktəb və onun nümayəndələrinin sosiologiya elmində özünəməxsusluqları onunla bağlıdır ki, onlar cəmiyyətlə əlaqədar mücərrəd fikirlərdən uzaqlaşmaqla, pozitiv sosial nəzəriyyəni yaratmağa cəhd göstərmiş və onun təbiət nəzəriyyələri qədər mühüm və əhəmiyyətli olacağını əsaslandırmağa çalışmışlar. Bununla əlaqədar klassik pozitivizm sırf nəzəriyyəyə əsaslanmış sosial fəlsəfədən fərqli olaraq, müşahidə, ictimai proseslərin müqayisəli tarixi-sosioloji təhlili, riyazi metodlar kimi elmi üsullarla öz mövqelərini təsdiqləməyə çalışırdı. Bundan başqa, sosioloji pozitivizmin naturalizm, təkamül, fenomenalizm, orqaniklik kimi xarakterik xüsusiyyətləri də var idi. Onun elmi idrak kimi biologiya, insanın anatomiya və fiziologiyası, qismən mexanika modelləri də var. Pozitivizm, cəmiyyətin fəaliyyəti və inkişafında labüd qanunların mövcudluğunu təsbit edir və onları təbiətdə baş verən proseslərin və qanunauyğunluqların davamı kimi nəzərdən keçirirlər. Müxtəlif variant və ayrı-ayrı elementlərdə, xüsusilə empirik sosiologiyada bu paradiqma hələ də öz sözünü deməkdədir. Sosial iş sahəsindəki tədqiqatlar sosioloji göstəricilərə yaxud sosial gerçəkliyin təhlil metodlarına əsaslanır. Məsələn, risk qrupuna aid kliyentlərin sosial bioqrafiyasını yazarkən, sosial işçilər anket, müsahibə, arxiv sənədləri, avtobioqrafiyalar və digər informasiya toplamaq metodlarından istifadə edirlər. Bütün bunlar isə sosiologiyada tətbiq edilən mənəvi metodlardır. Beləliklə, hazırda heç bir sosial iş probleminin həllini sosiologiyasız təsəvvür etmək olmaz. 102 Cəmiyyətimizdə sosial iş sahəsinin yenicə inkişaf etdiyini nəzərə alsaq, onda bu sahə barəsində məlumatın nə qədər kasad olduğunu aşkar müşahidə etmiş olarıq. Sosial işdən fərqli olaraq pedaqoji sahənin hərtərəfli inkişafı, ölkəmizdə bu iki sahənin məhsuldar əməkdaşlığına möhkəm zəmin yaradacağına təminat verir. Tarixən vəziyyət elə gətirmişdir ki, sosial iş, təkcə lazımi köməyin göstərilməsi ilə qalmayıb, həmçinin əhalinin müxtəlif kateqoriyaları arasında, lazımi sosial stereotipləri də formalaşdırmışdır. Məsələyə bu cür baxış, belə bir fərziyyə irəli sürməyə əsas verir ki, sosial iş təkcə sosial pedaqogika deyil, sosial iş, elə sosial pedaqogikanın özü deməkdir. Müxtəlif tarixi dönəmlərdə və müxtəlif mədəniyyətlərdə sosial iş, ictimai fəaliyyət növü olaraq, müxtəlif formalara malik olmuşdur. Məsələn, qədim Yunanistanda sosial kömək filantropiya, Romada isə xalq ənənələri kimi məşhur idi. Ehtiyacı olanlara sosial köməyin göstərilməsi ayrı-ayrı vaxtlarda müxtəlif cür adlandırılmışdı. Məsələn, Qərbi Avropada XI-XVII əsrlərdə xeyriyyəçilik, XVIII-XX əsrlərdə mərhəmət, kömək, müdafiə və dəstək məqsədi ilə göstərilən fəaliyyət XX əsrin 50-ci illərinin ortalarından başlayaraq, bütün Qərbi Avropa ölkələrində ―sosial iş‖ kimi ümumi ad alır. Müvafiq fəaliyyət sahəsinin ümumi ad altında birləşməsi obyektiv proses idi və o bir sıra qərb ölkələrində kömək modelinin dəyişilməsi ilə əlaqədar olmuşdur. Şübhəsiz ki, sosial köməyin göstərilməsi ilə bağlı ilkin tədbirlər xeyriyyəçiliklə əlaqədar olmuşdur. Roma kilsəsinin ilk sənədlərindən biri məhz xeyriyyəçilik nəzəriyyəsi və praktikası ilə bağlı olmuşdur. Bu sənəd, ictimai köməyin göstərilməsi sahəsində ilk nəzəri mənbə hesab edilə bilər. Sosial iş müstəqil problem sahəsi kimi formalaşanadək onun başlıca fəaliyyəti, amalı və kömək forması, məhz xeyriyyəçilik olmuşdur. Dəyişən təkcə fəaliyyət növləri, dəstək obyektləri deyil, həmçinin dəstək subyektləri idi. Bu dəyişmələr öz bariz nümunələrini sivilizasiya tarixində tapmışlar. Tarixən dəstək və müdafiə funksiyalarını öz üzərinə götürmüş çoxsaylı subyektlər mövcud olmuşdur və onların arasında 103 bütləq, şamanlar, peyğəmbərlər, monarxlar, könüllü köməkçilər, peşəkarlar və b. olmuşlar. İctimai şüur kömək və dəstək ənənələrini tarixi dinamikada izləməklə, sosial iş, müstəqil paradiqma kimi ön plana çəkilir. Bu paradiqmanın əsas mahiyyətini insan və onun taleyi problemi təşkil edir. İnsan və onun taleyinə yardımçı olmaq məqsədi ilə müdaxilə sosial işin başlıca fəaliyyət prinsipidir. Müvafiq prinsip pedaqogikada da vacib olduğundan, sosial işlə pedaqogikanın qarşılıqlı əlaqəsini daha ətraflı nəzərdən keçirmək məqsədəuyğun olardı. Sosial iş sosial pedaqogika demək deyildir və pedaqogika bir sıra mühüm keyfiyyət xarakteristikalarına malik fəaliyyət sahəsidir. Bu sahə insan varlığını sosiomədəni münasibətlər sistemində, real gerçəklikdə nəzərdən keçirir. Reallıqda subyekt ehtiyacı olan insan kimi deyil, öyrənən, təhsil alan insan kimi çıxış edir. bu nöqteyi-nəzərdən, subyekt mədəni-tarixi prosesin təlim-təhsil daşıyıcısı kimi çıxış edir. |