Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Sosial işin fərdi metodlarına psixoloji biliklərin daxil olması
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 5.3. Sosial işin fərdi metodlarına psixoloji biliklərin daxil olması
1921-1930-cu illər, sosial işin fərdi metodlarına psixoloji biliklərin daxil olduğu illər kimi xarakterizə olunur. Biheviorizm, freydizm kimi məktəblərlə təmsil olunan ―yeni psixologiya‖, sosial işin nəzəriyyə və praktikasında öz əksini tapır. Bu dönəm sosial iş nəzəriyyəsində, irsilik, fərdin fizioloji inkişafı, intellektin inkişafı və geri qalması kimi fenomenlər öz interpretasiyasını tapır. Psixologiya və psxiatriya, kliyentin həyati situasiyalarının izahının əsas etibarlı mənbələri kimi çıxış edirlər. Məsələn, Z.Freydin nəzəriyyəsi, eləcə də inkişaf psixologiyası, sosial iş nəzəriyyəsində davranış simptomlarının izahına, kömək və dəstəyin daxili proseslərinin analizinə şərait yaratdı. Öz növbəsində sosial biheviorizm də sosial işdə kliyentin sosial tarixinin öyrənilməsinə təsir göstərmişdir. Baxmayaraq ki, ―müalicə‖ konsepsiyası sosial işdə aparıcı rol oynayırdı, bununla belə, ―müdaxilə‖ konsepsiyasının da ortaya çıxması, günün tələbi hesab oluna bilərdi. ―Müştərinin sosial tarixi‖ və ―müalicə‖ kimi üsullar, fərdi işdə üstünlük təşkil etməklə, sosial işçilərin kömək prosesindəki sosial standartlarına çevrilmişdilər. Müvafiq kömək prosesində aşağıdakı vacib interaktiv elementləri seçib ayırırlar: Ehtiyatlardan istifadə olunması; 110 Kliyentə problemlərini anlamasında köməkçi olmaq; Müştəriyə öz xarici sosial proqramına işləmək qabiliyyətinin aşılanması və inkişaf etdirilməsi. Diaqnostik üsullarda, ―müalicə‖ konsepsiyalarında nəzərə çarpacaq dəyişikliklər baş verməyə başlayır. XX əsrin 20-ci illərində artıq praktikaya psixoanaliz elementləri daxil olmağa başladığından, M.Riçmond fərdi iş metodunu yeniləşdirir və bu da psixi prosesləri sosial problemlər kontekstində nəzərdən keçirməyə şərait yaradır. Psixoanaliz, diaqnoz haqqındakı təsəvvürləri genişləndirdi və təkcə şəxsiyyətin deyil, həmçinin, sosial işçilər üçün mühüm olan sosial dəyişikliklərin də, elmi metod əsasında öyrənilməsinə şərait yaratdı. Kliyentin mənsub olduğu ətraf mühit vahid elmi sxem və məntiq əsasında izah olunmağa başlanmışdı. 1922-ci ildən başlayaraq, M.Riçmond ―Sosial fərdi işin‖ prinsiplərini işləyib hazırlayır və əvvəlki üsullardan başqa digər üsullar da ―fərdi inkişaf‖, ―insan münasibətlərinin tənzimlənməsi‖ inkişaf etdirilir. Bu üsullarda şəxsiyyət, bioloji faktorların və inkişaf faktorlarının – kliyentin digər insanlarla əlaqəli münasibətlərinin və özü haqqındakı təsəvvürlərin məcmusu kimi təsvir edilir. Fərdin həyatı digər insanlarla, mürəkkəb və ziddiyyətli münasibətlərin məcmusu kimi nəzərdən keçirilirdi və bu da insan münasibətlərinin rənarəngliyinin qarşılıqlı əlaqəsi və özünüifadə ilə əlaqədar idi. Psixoanalitik nəzəriyyələr əsasında, qarşılıqlı əlaqə modellərinin hazırlanmasından başqa, sosial işçi ilə kliyent arasındakı qarşılıqlı əlaqə prinsipləri də müəyyənləşdirildi. M.Riçmond bunu ―mental gigiyena prinsipləri‖ adlandırdı. Sonra bu prinsiplər sosial işçilərin etik kodeksinin əsası kimi götürüləcək. Həmin prinsiplər özünə aşağıdakı müddəaları daxil edirdi: Kliyentə rəğbət bəsləmək; Üstünlüyün ona verilməsi; Onun təriflənməsi; Onunla birgə fəaliyyət planlarının qurulması. Bu dövrdə, fərdi üsulun gələcək inkişafını V.Robinsonun və C.Tattın əsərlərində müşahidə etmək olar. V.Robinson fərdi iş metodunda yeni perspektivləri qeyd edir. O, diqqət mərkəzinə müştərinin situasiyasının deyil, onun dəyərlərinin, fərdi təcrübəsinin qoyulmasını və kömək 111 prosesinin məhz bu dominantlar üzərində qurulmasını təklif edir. Kliyentlə sosial işçi arasındakı praktiki qarşılıqlı əlaqədə əsas diqqət kliyentin keçmişinə, uşaqlıq həyəcanlarına, vərdişlərinə və dəyərlərinə yetirilir. Kliyentlə sosial işçinin təmas prinsipləri ilə əlaqədar məsələ də çox önəmlidir, çünki müştərilərin istəklərinin anlaşılması, ona sosial işçilər tərəfindən köməyin göstərilməsi prosesində mühüm rol oynayır. Sosial işin nəzəriyyə və praktikasının inkişafında mühüm rol oynayan nəzəri istiqamətlərdən biri də sosial işin funksional modelidir. Bu istiqamətin əsas ideoloqları kimi Q.Rank V.Stafi çıxış edirdilər. Z.Freydin ideyalarından çıxış edərək, Q.Rank belə hesab edirdi ki, şəxsiyyətin inkişafı prosesində yaşanan böhranlı vəziyyətlər, onun doğuşdan aldığı zədələrin nəticəsidir (müştəri onları doğum zamanı alır). Ona görə də müxtəlif sosial şərtlərdən asılı olmayaraq sosial işçi ilə kliyentin görüşü labüddür. Bu istiqamətin nümayəndələri öz diqqətlərini daha çox kliyentə köməyin göstərilməsi üzərində cəmləşdirir, onun uşaqlıq həyəcanlarına daha az maraq göstərirlər. Bu məktəbin nümayəndələrinin fəaliyyətindəki ən önəmli məqam, daha sonra kömək prosesini müəyyənləşdirəcək sosial işçilərlə kliyent arasında qurulan münasibətlərdir. Bu fərdi iş məktəbinin əsas anlayış aparatını formalaşdıran aparıcı anlayış proses anlayışıdır. Proses dedikdə, sosial işçilərlə kliyent arasındakı kömək prosesi nəzərdə tutulur. Pozitiv dominantların mövcudluğu şəraitində kömək prosesini qurmaq daha asan olur. Bu dominantlar sosial işin aksioması kimi çıxış edirlər. Funksional məktəb özünün nəzəri əsaslarını diaqnoz üzərində deyil, sosial işçi ilə müştəri arasındakı qarşılıqlı münasibətlər üzərində qurur və qeyd edir ki, bu münasibətlərdə ən önəmli şey, vəziyyətin dəyişdirilməsinin forma və vasitəsi olan proses çıxış edir. Funksional məktəb, sinxron üsul – ―burada və indi‖ prinsipinə əsaslnır və sosial işçi ilə müştəri arasındakı qarşılıqlı münasibətlərdə, müştərinin hazırki təcrübəsi, hiss və emosional həyəcanları aktuallaşdırılır. Buradan belə bir nəticə hasil olur ki, müştəriyə təklif edilən kömək yerində olmalı və onun özü tərəfindən qəbul edilməlidir. Bu halda subyektlər arasında başqa münasibətlər yaranır, onlar tərəf müqabilinə çevrilir və situasiyanın dəyişməsi üçün bərabər məsuliyyət 112 daşıyırlar. Cari nəzəri istiqamət, məqsəd olaraq qarşısına kliyentə kömək texnikalarının və metodlarının yaradılmasını, onların inkişafını qoyur. 1928-ci ildə sosial işçilərin Milford konfransında kliyentlə fərdi sosial işin əsas aspektləri müəyyənləşdirildi. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Sosial həyatın ümumi qəbul olunmuş normalarından tipik sapmaların, dəyişmələrin öyrənilməsi. 2. Həyati bilgilərdən və qarşılıqlı əlaqələrin qurulması normalarından istifadə olunması. 3. Çətin vəziyyətə düşmüş insanın həyatının konkret təfərrüatı ilə tanış olmaq. 4. Sosial dəstəyə ehtiyac duyan insanlara lazımi köməyin göstərilməsi və müvafiq kömək metodlarının tətbiq edilməsi. 5. Sosial müalicədə yerli icmanın vəsait və ehtiyatlarından istifadə olunması. 6. Əldə olunmuş biliklərin və toplanmış təcrübənin, fərdi üsulun tələblərinə uyğunlaşdırılaraq tətbiq edilməsi. 7. Sosial işin fərdi üsulunun məqsədlərini, etikasını və xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirən fəlsəfi əsasların anlamı. 8. Sadalanan bütün aspektlərin vahid sosial iş sistemində birləşdirilməsi 1957-ci ildə F.Baystekin sosial işçi ilə müştərinin qarşılıqlı əlaqələrindən bəhs edən kitabı çıxır. F.Baystek sosial işçi ilə müştəri arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin əsas prinsiplərini aşağıdakı şəkildə ifadə edir: Fərdiləşmə; Hisslərin ifadəsində aşkarlıq; Müştərinin emosional durumuna nəzarət; Birbaşa münasibətlər; Müstəqilliyin inkişafı; Məxfilik. Helen Harris Perlmanın fikrincə, kömək prosesi 2 mühüm komponentdən ibarətdir: 113 1. Kömək prosesi 2. Fərdin ehtiyatları Kliyentin probleminin həllini dar mənada, yənin onun istəkləri səviyyəsində nəzərdən keçirən müəllif, motivasiyanın yüksəldilməsi, fəaliyyət qabiliyyətlərinin genişləndirilməsini, şəxsi ehtiyatların zənginləşdirilməsini təklif edir. Onun nəzəri üsulunun məzmununda üstünlük təşkil edən anlayışlar kimi – yeni problem, proses, ehtiyatlar terminləri qeyd olunur. Problem dedikdə, fərdin müstəqil surətdə tələbatlarını ödəyə bilməmək qabiliyyəti və onun sosial fəaliyyətinə maneçilik törədən vəziyyət başa düşülür. Proses dedikdə, müştərinin probleminin lazımi istiqamətdə dəyişməsinə səbəb olan, təkrarlanan ardıcıl fəaliyyət modeli başa düşülür. Proses, sosial işçi ilə kliyentin, subyekt-subyekt qarşılıqlı əlaqəsi zamanı bir sıra məqsədyönlü hərəkətlər vasitəsilə həyata keçirilir. Hərəkətlər ardıcıllığını aşağıdakı şəkildə təsvir etmək olar: Mənfi enerjinin buraxılması, narahatçılıq hisslərinin uzaqlaşdırılması, müsbət motivasiyanın formalaşdırılmasına kömək, dəstək; Emosional blokadanın yarılması; Problemin rasionallaşdırılması (sosial işçi müştəri ilə birgə problemin yeni anlamını, ona qarşı fərqli münasibətləri formalaşdırır və atacaqları növbəti addımlarıı müəyyənləşdirirlər); Sosial işçi müştəri ilə bərabər onun problemlərini həll edir və mühitinə, rollarına uyğun olan, mümkün imkan və ehtiyatları axtarıb tapır. Texniki baxımdan sosial işçi ilə müştərinin qarşılıqlı əlaqələri aşağıdakı əsas prosedurlardan ibarət olur: Kliyentin probleminin və onu törədən səbəblərin identifikasiyası; 114 Kliyentin və sosial işçinin problemin düzgün anlamında əminlikləri; İnformasiyanın toplanması və analizi; Qarşılıqlı əlaqə planlarının hazırlanması, onun gerçəkləşdirilməsi və təkmilləşdirilməsi. Cədvəldə peşəkar sosial işdə geniş yayılmış sosial iş nəzəriyyələrinin adları sadalanır. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|