Mövzu “Sosial iş nəzəriyyəsi və təcrübəsi-1” fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 5.5. Sosial işdə koqnitiv yanaşma
Koqnitiv qiymətləndirmə terapiyası bir neçə il bundan öncə şəxsiyyətin dəyişməsinə inteqrativ yanaşma kimi inkişaf etmişdir. Bu yanaşma affektləri, davranışı və idrakı qarşılıqlı asılı və qarşılıqlı təsirdə olan psixoloji komponentlər kimi nəzərdən keçirir və hesab edir ki, oyanma mənbəyi insan tərəfindən psixoloji təhlükəsizlik axtarışını təşkil edir. İnsan bu təhlükəsizliyi müəyyən adəti təcrübənin təkrarı vasitəsilə əldə etməyə çalışır. ―Terapevtik koqnitiv qiymətləndirmə‖ (TKQ) adı kliyentdə idrak qabiliyyəti kimi qiymətləndirmənin inkişaf etdirilməsini psixoterapevtik müdaxilənin məqsədi faktı olduğunu göstərmək üçün qəbul olunmuşdur. Getdikcə daha çox aydın olur ki, insanlar çox nadir hallarda özlərinin bəzi daha əhəmiyyətli qiymətlərin dərk edirlər. Psixoterapiyanın əksər formaları kimi TKQ 1980-ci illərdə narahatlıq və depressiya kimi halətlərin müalicəsində istifadə olunurdu. 120 Bəzi kliyentlərin psixoloji vəziyyəti yaxşılaşmırdı və ya bu proses uzun sürmürdü, yaxud da kliyentlər bu metodun müəllifləri ilə terapevtlərlə yaxşılaşma baş verəndən sonra da işləməkdə davam edirdilər. TKQ-nin əsas müddəaları. Terapevtik koqnitiv qiymətləndirmə öz başlanğıcını sistemin elementlərinin qarşılıqlı əlaqəsini nəzərdə tutan ümumi sistem nəzəriyyəsindən götürür. TKQ-nin komponentlərini psixi proseslər, affekt, davranış və idrak təşkil edir. ―Affekt‖ termini, əsasən subyektiv emosional hisslərə və duyğulara şamil olunur. Tədqiqatlar göstərdi ki, əqidələrin dəyişməsi yeni emosional reaksiyalara gətirir. Bu, ―qorxmuş heyvanın‖ emosiyaları adlana bilər: heyvan təqdim olunan stimulu təhlükəli kimi qiymətləndirərək ona qorxu və qaçışla cavab verir. D.Vekslerin modelində bu emosional epizod aşağıdakı addımlardan ibarətdir: 1. Stimul; 2. Stimulun bilinməsi; 3. Müşahidə olunan stimulun gizli təsviri; 4. Təqdim olunan stimul barədə nəticəyə gəlmə; 5. Qiymət; 6. Qiymətlə müəyyən olunan emosional reaksiya; 7. Necə reaksiya vermək barədə qərar və davranış reaksiyası; 8. Davranış reaksiyasına nəzərən əks əlaqə (möhkəmləndirmə). Heyvanlardan fərqli olaraq insanlar xarici stimullardan əlavə, daxili stimullara, həmçinin öz hiss və fikirlərinə də reaksiya verirlər. TKQ-də nəticə və qiymətlər şəxsi həyat qaydalarına əsaslanır. Bu, təbii və sosial dünyada mövcud olan qarşılıqlı asılı və səbəb-nəticə münasibətlərinin, eləcə də, əxlaqi prinsiplərin və sosial dəyərlərin fərdi versiyalarıdır. İnsanlar adət olunmuş emosiyalara malikdirlər, yəni onlar bəzi emosional hisslərə alışmışlar. Adəti emosiyaları qoruyub saxlamaq üçün onlar danışdıqlarını və etdiklərini öz hissləri ilə uzlaşdırmalıdırlar. Adəti emosiyalar onları saxlayan və bərpa edən davranış və idrakdan 121 asılıdırlar. İnsanlar bəzi hisslərə adət etməklə kifayətlənmirlər, onlar yenidən bu hissləri yaşamalıdırlar ki, psixoloji təhlükəsizlik duysunlar. İnsanlar özlərini tanış mühitdə yaxın adamlarla daha rahat və təhlükəsiz hiss edirlər. Adət olunmuş dost münasibətlərinin çoxluğu darıxdırıcı, yeniliklərin çoxluğu isə təhlükəli ola bilər. TKQ-yə görə hər bir insanın dərkolunmaz həyat qaydaları vardır və bu qaydalar insanın nə hiss etməsini müəyyən edirlər. Şəxsi-tipik affektlər mənfi olduqda (məsələn, narahatlıq, qəzəb) insanları bu mənfi hisslər ―istehsal edən‖ təcrübəni axtarmağa təhrik edirlər. Başqa sözlə, insan neqativ, lakin adəti affektlərsiz ―acından ölür‖ və onları hər yerdə arayır. Eyni zamanda o, ―özünü yaxşı hiss etmək yaxşıdır‖ mədəni normanı şüurlu olaraq qəbul edir. İnsanın şüurlu istəyi ilə dərk olunmayan istəyi arasındakı bu uyğunsuzluq onu çaşdırır və yardım axtarışına sövq edir. İnsan təbiəti haqqında əksər psixoloji müddəaların təməlində gedonizm prinsipi durur. Bu prinsipə görə bütün canlı varlıqlar, o cümlədən insanlar həzz, ləzzət arzulayır, ağrıdan, əzabdan isə qaçırlar. Mənfi şəxsi-tipik affektə olan tələbat isə, bu prinsipə münasibətdə istisna haldır. Şəxsi-tipik affektlərə xidmət edən davranış reaksiyaları Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|